Morze Bałtyckie
Z Wikipedii
| Morze Bałtyckie | |
 Zdjęcie satelitarne Bałtyku w marcu 2000 |
|
| Kontynent | Europa |
| Powierzchnia | 385 tys. km² |
| Powierzchnia zlewiska | 1 721 238 km² |
| Średnia głębokość | 52,3 m |
| Największa głębia | 459 m |
| Objętość | 21 721 km³ |
| Zasolenie | 2-12‰ |
| Temperatura | w zimie od 0° do 2°C w lecie od 12°C do 22°C |
| Typ morza | śródlądowe |
| Wyspy | Bornholm, Gotlandia, Hiuma, Olandia, Rugia, Saaremaa, Uznam, Wolin Wyspy Alandzkie |
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|
Morze Bałtyckie, Bałtyk – płytkie morze śródlądowe na szelfie kontynentalnym w Europie północnej. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie (Sund, Mały i Wielki Bełt) oraz Kattegat i Skagerrak. Za zachodnią granicę Bałtyku przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądka Gedser (wyspa Falster) do przylądka Darßer Ort (Darß).
[edytuj] Charakterystyka
Bałtyk nazywany jest morzem śródziemnym północnej Europy ponieważ ze wszystkich stron jest otoczony lądem, a z Morzem Północnym łączy go jedynie kilka płytkich cieśnin. Położone jest w północnej strefie klimatu umiarkowanego. Oba morza leżą na tym samym szelfie kontynentalnym.
- Rozciągłość południkowa – ponad 1500 km
- Rozciągłość równoleżnikowa najszersza (przez Zatokę Fińską) – ok. 600 km
- Rozciągłość równoleżnikowa najwęższa (przez Zatokę Botnicką) – 100 km
- Rozciągłość równoleżnikowa poniżej Gotlandii – ok. 250 km
[edytuj] Powierzchnia
Wraz z Kattegatem wynosi ok. 415 266 km². Bez Kattegatu pow. Bałtyku obejmuje 385 000 km². Powierzchnia zlewisk wynosi 1 721 238 km². Objętość morza wynosi 21 721 km³.
[edytuj] Głębokość
Średnia głębokość wynosi 52,3 m, maksymalna – 459 m (głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii). W Kattegacie głębokość maksymalna wynosi 109 m, ze średnią 24 m. Głębia położona najbliżej Polski - Głębia Gdańska - liczy 118m. Na mapie batymetrycznej czyli głębokościowej wyraźnie widać, że Bałtyk podzielony jest na dwa głębsze baseny: basen południowy, nazywany niekiedy Gotlandzkim i basen północny w Zatoce Botnickiej. W wypadku podniesienia się dna Bałtyku o 100 metrów oba baseny stałyby się oddzielnymi jeziorami.
Morze Bałtyckie dzieli się na 3 baseny:
- Basen Bornholmski o maksymalnym zagłębieniu 105 m
- Basen Gotlandzki o maksymalnym zagłębieniu 459 m
- Basen Botnicki o maksymalnym zagłębieniu 293 m
[edytuj] Zasolenie
Ze względu na niskie zasolenie Bałtyk zalicza się do wód słonawych (mezohalinowych) i określa morzem półsłonym. Średnie zasolenie wynosi ok. 7 ‰. Na ogół waha się w granicach od 2–12‰ choć zimą zasolenie nie przekracza 0,78% w Zatoce Gdańskiej i zależy głównie od wpływu wód z Morza Północnego. W Kattegacie i Skagerraku wynosi ok. 20‰, w Bełtach i Zatoce Kilońskiej ok. 15–17‰, przy polskich wybrzeżach ok. 7‰, w Zatoce Puckiej spada do 6.2‰, w Zalewie Wiślanym tylko 1–3‰, w Zatoce Fińskiej i Botnickiej spada do 2‰. Stosunkowo duże różnice zasolenia w Bałtyku występują w kierunku pionowym. Np. w basenie bornholmskim przy powierzchni wynosi ok. 7,5‰ a przy dnie, na głębokości 100 m sięga aż 15–18‰. Różnice te spowodowane są spływającymi z lądu słodkimi wodami rzecznymi i przenikającymi słonymi wodami oceanicznymi przez cieśniny bałtyckie. Słodkie wody utrzymują się w powierzchniowej warstwie i przemieszczają głównie w kierunku zachodnim. Wody oceaniczne wlewają się pod nimi i płyną w kierunku północno-wschodnim. Na wiosnę ze względu na zwiększone wlewy słodkiej wody z rzek zasolenie w wschodniej części Zatoki Fińskiej może spaść do zera. Zasolenie wzrasta wraz ze wzrostem głębokości. Ilość słodkiej wody wpływającej do tego morza z uchodzących do niego rzek jest większa niż parującej z niego, co przy ewentualnym zamknięciu dopływu bardziej słonej wody Morza Północnego spowodowałoby zamianę tego morza w olbrzymie, słodkowodne śródlądowe jezioro. Do Morza Bałtyckiego wpływa około 250 rzek. Najwięcej wody wlewają do niego: Wisła, Newa, Kemi, Gota, Niemen, Odra, Lule, Angerman i Dźwina.
[edytuj] Poziom wód i fale
Poziom wód Bałtyku jest wyższy niż w Oceanie Atlantyckim i Morzu Północnym i wynika z jego śródlądowego położenia. Powodem jest zbyt słaba wymiana wód przez wąskie Cieśniny Duńskie aby nastąpiło pełne wyrównanie poziomów. Wody piętrzą się w cieśninach zależnie od kierunku wiatrów, które albo pchają wody oceaniczne lub na odwrót. Wlewy oceaniczne przeważają i to powoduje, że poziom Bałtyku jest wyższy i zmienia się w ciągu roku. Nie jest też jednolity we wszystkich jego częściach. Pomiędzy Bełtami a Zatoką Botnicką różnica poziomów dochodzi do 14 cm, a w stosunku do Skagerraku różnica ta może wynosić nawet 37 cm.
Bałtyk jest morzem burzliwym, a fale są krótkie i strome. Typowa wysokość fali wynosi 5 metrów, ale w czasie bardzo silnych sztormów osiąga 10 metrów. 23 grudnia 2004 w czasie sztormu w rejonie północnego Bałtyku zarejestrowano pojedynczą falę o wysokości prawie 14 metrów. Bałtyckie sztormy są niebezpieczne dla żeglugi statków. W ostatnich latach podczas sztormu zatonęły trzy duże promy: 14 stycznia 1993 polski "Jan Heweliusz", 28 września 1994 estoński "Estonia", a 1 listopada 2006 roku szwedzki MS Finnbirch.
Temperatura wody powierzchniowej w zależności od pory roku wynosi od -0,5 do 25 stopni Celsjusza.
[edytuj] Historia geologiczna
Zobacz więcej w osobnym artykule: Powstanie i rozwój Bałtyku.Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych mórz Oceanu Atlantyckiego. Liczy około 12.000 lat. W swoim rozwoju przechodziło kilka faz, kształtując się na obszarze pierwotnego lądu zwanego Fennoskandią (prawdopodobnie w starej dolinie hipotetycznej eoceńskiej rzeki Eridan). Niekiedy traciło kontakt z oceanem, stając się olbrzymim jeziorem.
- Bałtyckie Jezioro Lodowe, 12.000–10.000 lat temu
- Morze Yoldiowe, 10.000–9.000 lat temu
- Jezioro Ancylusowe, 9.000–8.000 lat temu
- Morze Litorynowe, 8.000–4.000 lat temu
- Morze Mya 4.000 lat temu – do dziś
[edytuj] Nazwa
Nazwa morza w różnych językach jest albo określeniem zależnym od położenia – morze wschodnie lub morze zachodnie, albo wariantem występującej również w języku polskim nazwy bałtyckie:
- w językach germańskich prócz angielskiego jest to morze wschodnie: w duńskim (Østersøen), niderlandzkim (Oostzee), niemieckim (Ostsee), norweskim (Østersjøen) i szwedzkim (Östersjön);
- w językach estońskim i fińskim nazwa morza zależy od położenia geograficznego względem Zat. Fińskiej: dla Estończyków jest to morze zachodnie (Läänemeri), a dla Finów – morze wschodnie (Itämeri);
- bałtycki w różnych wariantach językowych występuje, prócz polskiego, w angielskim (Baltic Sea), łacińskim (Mare Balticum), francuskim (Mer Baltique), włoskim (Mare Baltico), rumuńskim (Marea Baltică), hiszpańskim (Mar Báltico), kaszubskim (Bôłt), czeskim (Baltské moře), rosyjskim (Балтийское море, Балтика), łotewskim (Baltijas jūra), węgierskim (Balti-tenger) i litewskim (Baltijos jūra).
[edytuj] Zanieczyszczenia
Ze względu na bardzo długi okres całkowitej wymiany wody w morzu (około 42 lata), Bałtyk należy do najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. W 1973 podpisano Konwencję Gdańską o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Bałtyku i Bełtów. W 1974 siedem państw nadbałtyckich (spośród 9) podpisało drugą Międzynarodową Konwencję Bałtycką w Helsinkach. Ciągle jednak Bałtyk pozostaje jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie.
Czynnikami, które wpływają na zanieczyszczenie wód Bałtyku są m. in.: budowa rowów melioracyjnych, intensywne uprzemysłowienie, rozwój i powstawanie nowych miast oraz okoliczne ścieki i odpady. W przeszłości do wód Bałtyku odprowadzane były odpady radioaktywne (Studsvik)
W Polsce zanieczyszczenia Bałtyku występują szczególnie w Zatoce Gdańskiej.
[edytuj] Państwa leżące nad Morzem Bałtyckim
[edytuj] Wyspy
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wyspy Morza Bałtyckiego.| Wyspa | Powierzchnia km² |
Państwo | Ludność |
|---|---|---|---|
| Zelandia | 7000 | Dania | 2 115 317 |
| Gotlandia | 3140 | Szwecja | 57 381 |
| Fionia | 2984 | Dania | 447 060 |
| Sarema | 2673 | Estonia | 40 312 |
| Olandia | 1342 | Szwecja | 23 000 |
| Lolland | 1243 | Dania | 73 000 |
| Hiuma | 965 | Estonia | 10 000 |
| Rugia | 935 | Niemcy | 73 000 |
| Bornholm | 588 | Dania | 44 100 |
| Falster | 514 | Dania | 47 000 |
| Uznam | 445 | Polska/ Niemcy | 76 500 |
| Als | 312 | Dania | 50 000 |
| Langeland | 285 | Dania | 15 000 |
| Wolin | 265 | Polska | 17 000 |
| Muhu | 198 | Estonia | 1 822 |
| Hailuoto | 197 | Finlandia | 986 |
| Fehmarn | 185 | Niemcy | 13 036 |
| Vormsi | 93 | Estonia | 3 000 |
| Ærø | 88 | Dania | 6 863 |
| Kotlin | 84 | Rosja | ? 000 |
Pozostałe wyspy:
|
|
[edytuj] Większe półwyspy
| Półwysep | Długość km |
Szerokość km |
Państwo |
|---|---|---|---|
| Mierzeja Kurońska | 98 | 0,4 – 4 | Litwa / Rosja |
| Mierzeja Wiślana | 60 | 0,6 – 2 | Polska / Rosja |
| Fischland-Darß-Zingst | 45 | Niemcy | |
| Mierzeja Helska | 35 | 0,3 – 0,1 – 3 | Polska |
[edytuj] Największe zatoki
[edytuj] Główne rzeki mające ujście do Morza Bałtyckiego
[edytuj] Ważniejsze porty nad Morzem Bałtyckim
- Polska:
główne:Gdańsk, Gdynia, Świnoujście, Szczecin małe: Port Police, Kołobrzeg, Darłowo, Łeba, Ustka, Hel, Władysławowo
- Dania: Kopenhaga
- Szwecja: Sztokholm, Malmö, Lulea
- Finlandia: Helsinki, Turku, Oulu
- Estonia: Tallinn
- Litwa: Kłajpeda
- Łotwa: Ryga, Windawa
- Rosja: Kaliningrad, Bałtijsk, Sankt Petersburg
- Niemcy: Rostock, Lubeka, Kilonia, Flensburg
Największym miastem nad Bałtykiem jest Sankt Petersburg. W tamtejszym porcie przeładowuje się rocznie najwięcej kontenerów (w 2007 r. 1,7 mln TEU), kolejne miejsca pod tym względem zajmują: Göteborg, Gdynia, Kotka, Aarhus i Helsinki.[1]
[edytuj] Biologia
Zoogeograficznie Morze Bałtyckie tworzy oddzielną dzielnicę bałtycką. Ze względu na niskie zasolenie jest ona wyjątkowo uboga biologicznie. Dla porównania w sąsiednim Morzu Północnym biomasa jest pięciokrotnie wyższa. Niskie zasolenie stanowi barierę nie do pokonania dla bardzo wielu zwierząt. Oprócz zachodnich krańców nie występuje ani jeden gatunek szkarłupni będącej ważnym składnikiem zwierzostanu innych mórz. Całkowicie brak chitonów, walconogów, głowonogów, ramienionogów i ściśle morskich ślimaków. Mięczaki są reprezentowane tylko przez sześć gatunków małżów. Bardzo skromnie reprezentowane są jamochłony, wstężnice i pierścienice. Nieliczne zwierzęta słonowodne jak omułki, małgwie, chełbia, śledzie czy dorsze żyjące w Bałtyku są o połowę mniejsze niż w Morzu Północnym. Z drugiej strony niskie zasolenie umożliwia tu życie wielu rybom słodkowodnym.
[edytuj] Fauna Bałtyku
Fauna Bałtyku jest stosunkowo uboga.
- ssaki
- foka szara
- nerpa (foka obrączkowana)
- foka pospolita
- morświn
- ryby
- jamochłony
- chełbia modra
- bełtwa festonowa
- ukwiałek arkoński
- mięczaki
- racicznica zmienna
- rogowiec bałtycki
- małgiew piaskołaz
- astarta
- omułek
- sercówka
- wodożytka
- rozdepka
- błotniarka bałtycka
- skorupiaki
- pąkla
- krewetka elegancka (atlantycka)
- pośrodek
- krab wełnistoszczypcy
- krewetka bałtycka
- podwój wielki
- podwoik
- stulnik
- garnela
- zmieraczek plażowy
- kiełż bałtycki
- lasonóg wielki (myzida)
- bełkaczek pospolity
[edytuj] Flora Bałtyku
Glony wielokomórkowe występują na płytkich wodach Bałtyku (do 30 m).
- glony wielokomórkowe
- sałata morska
- listownica
- morszczyn pęcherzykowaty
- morszczyn piłkowany
- krasnorost
[edytuj] Zobacz też
- Region Bałtycki
- kraje bałtyckie
- języki bałtyckie
- Morze Alandzkie
- Projekt Baltex
- Związek Miast Bałtyckich
[edytuj] Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ http://www.rp.pl/artykul/147229.html Robert Przybylski, Przetasowania na Bałtyku, "Rzeczpospolita", 11 czerwca 2008.
