Naturalny satelita

Z Wikipedii

Naturalny satelita (księżyc) - ciało niebieskie pochodzenia naturalnego, obiegające planetę (lub planetoidę).

Ściśle rzecz biorąc planeta i jej księżyce krążą wokół wspólnego środka masy. Tradycyjnie tylko największy obiekt z takiego układu jest nazywany planetą, lecz w przypadku planety i księżyca o zbliżonych rozmiarach mówi się czasem o planetach podwójnych (np. układy Ziemia - Księżyc i Pluton - Charon).

W Układzie Słonecznym można mówić o odkrytych 166 naturalnych satelitach. (Najprawdopodobniej wiele innych krąży wokół planet w układach pozasłonecznych). Duże planety gazowe posiadają rozbudowany system satelitów, Merkury i Wenus nie mają księżyców, Pluton ma trzy księżyce - jeden duży i dwa mniejsze, Mars ma dwa niewielkie księżyce, Ziemia ma jeden stosunkowo duży księżyc.

[edytuj] Pochodzenie księżyców

Ze względu na orbitę księżyce dzieli się na regularne i nieregularne.

Księżyce regularne, krążą w tą samą stronę co planeta obiega Słońce, po orbitach prawie kołowych, położonych (z niewielkimi odchyleniami) w płaszczyźnie obrotu planety. Przeważa pogląd, że powstały w wyniku kondensacji tego samego dysku protoplanetarnego, z którego uformowała się planeta, wokół której krąży dany księżyc.

Księżyce nieregularne, krążą po orbitach nie leżących w płaszczyźnie obrotu planety, ich orbity są wydłużone i zazwyczaj są znacznie odległe od planety, ich orbity określane są czasami jako chaotyczne. Satelity te są niewielkie. Przypuszcza się, że księżyce te są przechwyconymi przez planetę obcymi obiektami. Nie ma ustalonych poglądów na temat mechanizmu przechwycania. Podczas przechwycania musi nastąpić utrata części energii przechwycanego ciała, może to nastąpić w wyniku; oporu w atmosferze planety lub jej dysku protoplanetarnym, zderzeniem z innym drobnym ciałem kosmicznym, zderzeniem z większym ciałem powodującym rozerwanie, oddziaływaniem grawitacyjnym drugim (oprócz planety) ciałem.

Jedna z hipotez powstania Księżyca, obecnie uważana za najpewniejszą, głosi że powstał on z materii wyrzuconej z Ziemi w wyniku potężnego uderzenia, hipoteza ta nie wyjaśnia wszystkich problemów i ma przeciwników.

Ponieważ większość księżyców jest znana tylko z obserwacji z dużej odległości, teorie dotyczące ich powstania są zwykle niepewne.

[edytuj] Charakterystyka fizyczna

Większość księżyców Układu Słonecznego charakteryzuje obrót synchroniczny względem ich planet macierzystych; wyjątkiem jest satelita Saturna, Hiperion, który obraca się chaotycznie z powodu mnogości zewnętrznych obiektów wpływających na jego ruch. Żaden z księżyców nie ma swoich własnych księżyców; siły pływowe planety powodują, że orbity wokół księżyców są niestabilne. Kilka księżyców ma jednak towarzyszy w swoich punktach Lagrange'a (np. satelity Saturna: Tetyda i Dione).

Ostatnie odkrycie księżyca Idy, Daktyla, potwierdza, że niektóre z planetoid mogą posiadać księżyce. Niektóre z nich, jak na przykład Antiope, to podwójne planetoidy, z dwoma składnikami równej wielkości.

[edytuj] Księżyce w Układzie Słonecznym

Największe księżyce w naszym układzie planetarnym to satelita Ziemi Księżyc, księżyce galileuszowe Jowisza: Io, Europa, Ganimedes i Kallisto, satelita Saturna Tytan oraz księżyc Neptuna Tryton; wszystkie one mają powyżej 3000 km średnicy.

Tabela szeregująca księżyce Układu Słonecznego według średnicy; w dodatkowej kolumnie dla porównania przedstawione są też ważniejsze planetoidy, planety i obiekty pasa Kuipera.

Średnica [km]	Ziemia	Mars	Jowisz	Saturn	Uran	Neptun	Pluton	Inne obiekty
5000-6000			Ganimedes	Tytan
4000-5000			Kallisto					Merkury
3000-4000	Księżyc		Io Europa
2000-3000						Tryton		Pluton Eris
1000-2000				Rea Japet Dione Tetyda	Tytania Oberon Umbriel Ariel		Charon	90377 Sedna 90482 Orcus 50000 Quaoar 20000 Varuna 28978 Ixion
100-1000			Himalia Amaltea	Enceladus Mimas Hyperion Febe Janus Epimeteusz Prometeusz	Miranda Sykoraks Puk Portia	Proteusz Nereida Larissa Galatea Despina		Ceres 2 Pallas 3 Junona 4 Westa (i wiele innych)
50-100			Tebe Elara Pazyfae	Pandora	Kaliban Julia Belinda Kresyda Rozalinda Desdemona Bianka	Talassa Najada S/2002 N 4	Hydra Nix	(zbyt wiele, by wymienić)
10-50		Fobos Deimos	Karme Metis Synope Lyzitea Ananke Leda Adrastea	Siarnaq Atlas Helena Albiorix Telesto Pan Paaliaq Kalipso Imir Kiviuq Tarvos Ijiraq	Ofelia Kordelia Setebos Prospero Stefano S/1986 U 10 S/2001 U 2 S/2001 U 3 S/2003 U 3 Trinkulo S/2003 U 1 S/2003 U 2	S/2002 N 1 S/2002 N 2 S/2002 N 3 S/2003 N 1		(zbyt wiele, by wymienić)
mniej niż 10	Cruithne¹		Co najmniej 47 (wymienione w artykule Lista satelitów Jowisza)	Erriapo Narvi Skadi Mundilfari Suttung Thrym Pallene (S/2004 S2) Methone (S/2004 S1) 12 nowych (odkr.2005)				(zbyt wiele, by wymienić)

¹ Jest to właściwie planetoida krążąca po orbicie okołosłonecznej w rezonansie z Ziemią 1:1, umieszczona tu dla porównania.

Poza księżycami planet, znanych jest ponad 100 księżyców planetoid, czyli planetoid krążących wokół innych planetoid.

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

[edytuj] Księżyce Jowisza

[edytuj] Księżyce Saturna

[edytuj] Księżyce Urana

Nowe księżyce Urana (odkryte w 2003)

[edytuj] Księżyce Neptuna

Nowy księżyc Neptuna (odkryty w 2003)

[edytuj] Księżyce Plutona

[edytuj] Wszystkie księżyce

p • d • e

Naturalne satelity Marsa

Deimos • Fobos

p • d • e

Naturalne satelity Jowisza 63

Pierścienie Jowisza • Lista naturalnych satelitów Jowisza • Księżyce planet w Układzie Słonecznym
Grupa Amaltei (4):	Metis • Adrastea • Amaltea • Tebe
Księżyce Galileuszowe (4):	Io • Europa • Ganimedes • Kallisto
(1):	Temisto
Grupa Himalii (5):	Leda • Himalia • Lizytea • Elara • S/2000 J 11
(2):	Karpo • S/2003 J 12
Grupa Ananke (16):	Ananke • Praxidike • Harpalyke • Jokasta • Euanthe • Thyone (jądro) Euporie • S/2003 J 3 • S/2003 J 18 • Thelxinoe • Helike • Orthosie • S/2003 J 16 • Hermippe • Mneme • S/2003 J 15 (peryferia)
Grupa Karme (17):	S/2003 J 17 • S/2003 J 10 • Pasithee • Chaldene • Arche • Isonoe • Erinome • Kale • Aitne • Taygete • S/2003 J 9 • Karme • S/2003 J 5 • S/2003 J 19 • Kalyke • Eukelade • Kallichore
Grupa Pazyfae (13):	Eurydome • S/2003 J 23 • Hegemone • Pazyfae • Sponde • Cyllene • Megaclite • S/2003 J 4 • Callirrhoe • Sinope • Autonoe • Aoede • Kore
(1):	S/2003 J 2
Lista jest posortowana według odległości od Jowisza. Księżyce regularne mają nazwy pogrubione. Nazwy tymczasowe opisano kursywą.