Ocean

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy obszaru słonej wody. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Ocean (łac. Oceanus, gr. Ὠκεανός Okeanos - u starożytnych Greków i Rzymian mityczna rzeka oblewająca cały świat, także nazwa jej boga) – wielka część hydrosfery ziemskiej, stanowiąca rozległy obszar słonej wody. Wody słone pokrywają w sumie blisko 3/4 powierzchni Ziemi (dokładnie 361 mln km², czyli 70,8% powierzchni naszego globu). Układ kontynentów sprawia, że wyróżnia się oceany:

Ocean Spokojny (Pacyfik, Ocean Wielki)
Ocean Atlantycki (Atlantyk)
Ocean Indyjski

niektórzy dodają do tego:

Ocean Arktyczny (Morze Arktyczne, Ocean Lodowaty Północny)

a czasami także

Ocean Południowy

[edytuj] Układy oceaniczne

W skład oceanów (układów oceanicznych) wchodzą także mniejsze obszary wodne, jak morza, zatoki, kanały, zalewy i cieśniny, które od pełnych wód oceanicznych mogą być oddzielone półwyspami, wyspami bądź archipelagami. Wszystkie te zasoby wodne Ziemi określa się łącznie mianem oceanu światowego lub wszechoceanu.

[edytuj] Skład wody

W wodzie oceanicznej znajduje się od 33 do 38 promili (licząc wagowo) różnych soli nieorganicznych. Stężenie to jest różne w różnych miejscach, lecz proporcje jonów są stałe. W kilogramie wody o stężeniu 35 promili znajduje się:

19,353 g chloru
10,76 g sodu
2,712 g siarki
1,294 g magnezu
0,413 g wapnia
0,387 g potasu
0,142 g dwuwęglanu
0,067 g bromu
0,008 g strontu
0,004 g boru
0,001 g fluoru.

[edytuj] Ukształtowanie dna oceanicznego

Do głównych form ukształtowania dna oceanicznego zalicza się:

szelfy kontynentalne - fragmenty dna, stanowiące części bloków kontynentalnych zalane przez wody oceanów, sięgają zazwyczaj do 200 m głębokości, gdzie kończą się gwałtownym załomem,
stoki kontynentalne - strome odcinki dna oceanicznego łączące szelfy z basenami oceanicznymi,
baseny oceaniczne - rozległe, słabo urozmaicone fragmenty dna położone na głębokości 4000 do 6000 m, zajmują aż 72% powierzchni oceanów,
rowy oceaniczne - głębokie formy dna, sięgają od 7000 do ponad 11000 m głębokości, długie na 300-5000 km, szerokie na 30-100 km,
grzbiety śródoceaniczne - systemy wzniesień dna oceanicznego, tworzące podwodne łańcuchy o łącznej długości ok, 60000 km. Powstają w strefach spreadingu dna oceanicznego, gdzie lawa wydostaje się na zewnątrz, a płyty oceaniczne rozchodzą się na boki. Grzbiety wznoszą się na 2000 do 3000 m ponad dna basenów oceanicznych, w środkowej części grzbietów ciągną się głębokie rozpadliny, tzw. ryfty,
wyspy - części grzbietów śródoceanicznych oraz czynnych wulkanów wystające ponad powierzchnię oceanu.
równina abisalna - płaskowyż oceaniczny - wzniesienie oceaniczne - ławica oceaniczna

Obszar szelfu i stoku kontynentalnego są zbudowane ze skorupy kontynentalnej i przez geologów zaliczane do kontynentów. Obszary basenów oceanicznych, rowów oceanicznych i grzbietów śródoceanicznych mają skorupę typu oceanicznego i tworzą właściwy wszechocean.

[edytuj] Powstanie oceanów

Od czasu odkrycia w latach 50. XX w. zjawiska spreadingu, czyli powstawania zupełnie nowej skorupy ziemskiej w strefach grzbietów śródoceanicznych, oraz w wyniku badań wieku osadów oceanicznych i samej skorupy, rozwinęły się dwie konkurencyjne teorie geotektoniczne - powszechnie dziś akceptowana teoria tektoniki płyt i teoria ekspandującej Ziemi, które w odmienny sposób tłumaczą powstanie i rozwój oceanów. Wg teorii tektoniki płyt skorupa ziemska powstaje w takim samym tempie, w jakim jest niszczona w strefach subdukcji, a łączna objętość oceanów nie ulega zmianie (nie licząc rozrostu i topnienia lodowców). Jedne oceany mogą powiększać się tylko kosztem innych; w historii Ziemi istniały zbiorniki oceaniczne, które zamknęły się na skutek ruchu kontynentów, a ich osady wypiętrzyły się tworząc łańcuchy górskie. Dzisiejsze oceany Atlantycki, Arktyczny i Indyjski są geologicznie młodymi oceanami, które powstały w erze mezozoicznej i rozrastają się obecnie kosztem Pacyfiku.

Według teorii ekspandującej Ziemi powstanie oceanów było aktem jednorazowym. Rozrost skorupy powoduje powiększanie się wszystkich oceanów i całej planety, był więc taki moment, kiedy nie było na Ziemi oceanów w dzisiejszym znaczeniu.

[edytuj] Falowanie i inne zjawiska oceaniczne

Wiatry wiejące nad rozległymi obszarami wodnymi powodują powstawanie na powierzchni oceanu fal. Katastrofalne zjawiska, takie jak podwodne trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów czy rozległe osuwiska wywołują niszczące fale tsunami.

Dzięki stale wiejącym wiatrom, takim jak np. pasaty, powstają prądy morskie.

Siła przyciągania Księżyca i Słońca wywołują ruchy mas wodnych, które noszą nazwę pływów.

Nagłe zmiany ciśnienia atmosferycznego wywołują wahanie lustra wody morza lub zatoki. Zjawisko to nosi nazwę sejszy.