Okręt podwodny
Z Wikipedii
_bravo_sea_trials.jpg/300px-USS_Virginia_(SSN-774)_bravo_sea_trials.jpg)
Okręt podwodny - klasa okrętów przystosowanych do pływania pod wodą (potocznie i błędnie używane określenie łódź podwodna jest rusycyzmem od podwodnaja łodka).
Spis treści |
[edytuj] Konstrukcja i uzbrojenie
Okręty podwodne buduje się na trzy sposoby:
- Dwukadłubowe - kadłub mocny jest całkowicie obudowany drugim kadłubem tzw. lekkim. (np. ORP Orzeł)
- Półtorakadłubowe - kadłub mocny jest tylko częściowo osłonięty kadłubem lekkim. (ORP Wilk)
- Jednokadłubowe. (ORP Dzik)
Są też wyjątki, np. radzieckie okręty atomowe - nosiciele pocisków balistycznych typu Akuła (Projekt 941, ozn. NATO Typhoon) zbudowane na bazie dwóch równoległych kadłubów naciskotrwałych obudowanych wspólnym kadłubem lekkim.
Kadłub naciskotrwały (sztywny) jest zasadniczą częścią okrętu. Zbudowany z grubych blach i podzielony na kilka przedziałów wodoszczelnych, zawiera w sobie wszystkie główne mechanizmy okrętowe. W czasie pływania przebywa w nim załoga. Od grubości jego poszycia i wytrzymałości zależy głębokość, na jaką będzie zdolny zanurzyć się okręt. Na kadłubie zabudowana jest mała nadbudówka, nazywana kioskiem, służąca do prowadzenia wachty w położeniu nawodnym i osłaniająca schowane anteny i peryskopy. W kiosku dużych okrętów podwodnych często też znajduje się specjalna kapsuła ratunkowa, umożliwiająca ewakuowanie całej załogi okrętu.
Okręt podwodny płynąc w położeniu nawodnym posiada dodatnią pływalność, więc aby mógł zejść pod wodę, konieczne jest przybranie pływalności zerowej lub ujemnej. Do tego celu służą zbiorniki balastowe, napełniane wodą zaburtową. W zależności od typu okrętu są one umieszczane albo w przestrzeni pomiędzy kadłubami (o.p. dwu- i półtorakadłubowe) lub w kadłubie naciskotrwałym (okręty jednokadłubowe). Oprócz głównych zbiorników balastowych, służących do obciążania okrętu w celu zanurzenia, o.p. ma na dziobie i rufie specjalne zbiorniki (tzw. balasty trymowe), służące do wyważania (trymowania) okrętu. Do zmiany głębokości zanurzenia okręt podwodny używa sterów głębokości. Każdy o.p. posiada dwie pary takich sterów: dziobowe (obecnie czasem umieszczane na kiosku) oraz rufowe. Stery dziobowe służą do kierowania zanurzeniem, natomiast rufowe do wyrównywania trymów.
Napęd okrętu podwodnego zależy od jego wielkości i rozwoju technologicznego państwa, w którym jest budowany. W chwili obecnej najczęściej stosuje się następujące rodzaje napędu:
- klasyczny (silniki spalinowe i elektryczne),
- atomowy.
W okrętach atomowych reaktory wytwarzają parę, która napędza turbiny. Turbiny poprzez mechaniczną przekładnię napędzają wał (wały) napędowy i śrubę (taki napęd dominuje w amerykańskim i brytyjskim budownictwie okrętowym). W innym wariancie transmisji, turbiny napędzają generatory elektryczne dostarczające energii dla silników elektrycznych napędzających śrubę (wariant stosowany na okrętach francuskich i chińskich). Układ ten eliminuje przekładnię redukcyjną, będącą źródłem hałasu.
Napęd klasyczny wykorzystuje silniki spalinowe (Diesla) do poruszania okrętu na powierzchni. Są one połączone ze śrubami za pośrednictwem silników elektrycznych, które podczas marszu na powierzchni (lub tuż pod powierzchnią przy wykorzystaniu chrap) pracują jako generatory, ładując baterie akumulatorów. Po zejściu na większą głębokość okręt przechodzi na napęd elektryczny.
Do obserwacji otoczenia okrętu w zanurzeniu służą peryskopy (powietrze i powierzchnia morza), hydrolokatory (szumonamierniki - sonary pasywne) i sonary aktywne. Podczas marszu na powierzchni lub w półzanurzeniu okręt posługuje się ponadto różnego typu radarami.
Uzbrojenie okrętów podwodnych zależy od zadań stawianych przed okrętem. Tzw. okręty myśliwskie ("hunter-killer"), przeznaczone do zwalczania żeglugi nawodnej i innych okrętów podwodnych, uzbrojone są tylko w wyrzutnie torped, które z racji dostosowania do wielu zadań są dziś zwykle nazywane "wyrzutniami" - mogą być wykorzystane zarówno do strzelania torpedowego, jak i do wystrzeliwania rakietotorped, pocisków manewrujących oraz do stawiania min, a w szczególnych sytuacjach do ewakuacji załogi. Okręty uderzeniowe ("boomer") posiadają na swoim pokładzie (oprócz w.t.) wyrzutnie rakiet balistycznych z głowicami atomowymi, które mogą wystrzeliwać z położenia podwodnego, służących do niszczenia strategicznych celów na lądzie. Mniej rozpowszechnione są okręty podwodne - wyspecjalizowane nosiciele skrzydlatych pocisków rakietowych służących do zwalczania przede wszystkim dużych grup okrętów (budowane głównie w ZSRR).
Dawniej budowano także wyspecjalizowane podwodne stawiacze min, które mogły stawiać zagrody minowe bez wynurzania. Ponadto przez długi czas - do lat 50./60. XX wieku okręty podwodne uzbrajano w działa, z czego w końcu zrezygnowano, z racji niewielkich szans na wygranie pojedynku artyleryjskiego przez okręt podwodny.
[edytuj] Specyficzne konstrukcje
Okręty podwodne są w pierwszej kolejności podwodną bronią służąca do zwalczania podwodnych i nawodnych okrętów przeciwnika, a także do rażenia celów lądowych, w czasie ich rozwoju podejmowano jednak liczne próby odmiennych zastosowań tego rodzaju jednostek pływających. W 1917 roku powstał pierwszy okręt brytyjskiego typu K, który stał się pierwszym w historii typem wielkiego okrętu podwodnego[1]. Następne próby budowy wielkich konstrukcji podejmowane były w czasach zimnej wojny, jednakże już w okresie międzywojennym Francja oraz Niemcy podejmowały próby budowy wielkich okrętów o różnych zastosowaniach. Zbudowany w 1934 roku podwodny krążownik Surcouf o wyporności 3.304 ton na powierzchni i długości 110 m, wyposażony został w działa o kalibrze 203 mm oraz w hangar mogący pomieścić wodnosamolot Besson MB411, stając się największym okrętem podwodnym swoich czasów. Sukcesy w budowie wielkich jednostek podwodnych, rodziły idee budowy okrętów podwodnych przeznaczonych do innych zadań niż stricto wojskowe. W czasie pierwszej wojny światowej w Niemczech powstały podwodne statki handlowe typu Deutschland. Jednostki te brały początek w roku 1909 z prac w Berlinie amerykańskiego konstruktora Simona Lake'a. Wkrótce po wybuchu wojny, Lake zaproponował budowę wielkich okrętów cargo - podwodnych okrętów transportowych, których zadaniem miało być przełamywanie brytyjskiej blokady Niemiec i zaopatrywanie tego kraju w strategicznie niezbędne surowce. Korzystając z pomysłów Lake'a oraz bazując na konstrukcji podwodnego stawiacza min U-71, Rudolf Erback - inżynier zakładów Kruppa - opracował projekt statku handlowego o kodowej nazwie U-200. Pierwsza jednostka tego typu - Deutschland zwodowana została 28 marca 1916 roku w stoczni Kiel.[2] Statek ten o wyporności na powierzchni 1.440 ton mógł przewozić ok. 780 ton ładunku.
W trakcie drugiej wojny światowej kilkanaście flot - oraz jedna armia - rozwinęły konstrukcje podwodnych okrętów transportowych, które z różnym powodzeniem prowadziły działalność w trakcie trwania tego konfliktu. Dzięki idei wielkich okrętów podwodnych podejmowano także próby budowy podwodnych tankowców (np. amerykański okręt podwodny Guavina (SS-362)), a nawet tankowców komercyjnych. Po historycznym sukcesie USS Nautilius (SSN-571), który jako pierwszy przepłynął pod biegunem, Amerykanki Zarząd Transportu Morskiego (US Maritime Administration) podjął studia nad nad podstawowymi wymiarami i napędem podwodnych tankowców o całkowitej wyporności 20.000, 30.000 oraz 40.000 ton rozwijających podwodną prędkość - odpowiednio - 20, 30 i 40 węzłów. Wyniki tych studiów zostały zaprezentowane w roku 1960 w dokumencie "Submarine Tankers", jednakże wnioski dokumentu stwierdzały, iż jednostki tego rodzaju będą nieekonomiczne, trudne do sterowania i zarządzania, zaś same próby budowy nie dają pewności powodzenia. Mimo takich tez, zarówno Stany Zjednoczone (stocznia Electric Boat) jak i Związek Radziecki (zwłaszcza zaś Rosja) (biuro konstrukcyjne Malachit) podejmowały próby budowy podwodnych tankowców o napędzie jądrowym - w pierwszym rzędzie z przeznaczeniem dla tras arktycznych. W roku 2000, zaprezentowano koncepcję podwodnych tankowców opartych o przebudowane okręty podwodne projektu 941 (Tajfun).
Do nietypowych konstrukcji okrętów podwodnych, zaliczyć należy także podwodne nosiciele samolotów, których geneza również sięga początków 20 wieku. W trakcie I wojny światowej zarówno w Niemczech jak i w Wielkiej Brytanii dominowała koncepcja standardowego okrętu podwodnego wyposażonego w startujący z powierzchni wodnosamolot, który po wykonaniu misji miał powracać na ląd lub też być zatapiany w morzu po wyłowieniu załogi. W okresie międzywojennym, prace nad okrętami podwodnymi przenoszącymi samoloty trwały zarówno w Niemczech i Wielkiej Brytanii, jak też we Francji, Japonii i Stanach Zjednoczonych. W roku 1942 Japońska Cesarska Marynarka Wojenna zapoczątkowała budowę specjalnych okrętów typu I-400 (Sen-Toku), które do dziś pozostają największymi kiedykolwiek zbudowanymi okrętami podwodnymi o napędzie konwencjonalnym. Okręty te zostały specjalnie zaprojektowane do startu z ich pokładów samolotów, których zadaniem był atak na Waszyngton i Nowy Jork[2]
[edytuj] Historia
- 1472 - Robert Valturius (inżynier wojskowy z Wenecji) w książce De re militari przedstawił rysunek okrętu podwodnego.
- 1515 - Leonardo da Vinci naszkicował projekt okrętu podwodnego.
- 1580 - William Bourne przedstawił pierwsze plany okrętu podwodnego i wyjaśnił zasadę działania.
- 1620 - Cornelius Jacobszoon van Drebbel zbudował pierwszy działający okręt podwodny.
- 1773 - John Day zginął w pierwszym wypadku okrętu podwodnego
- 1776 - David Bushnell - jednoosobowy okręt "Turtle" o napędzie mięśniowym wykonał pierwszy atak na okręt wroga (6 września 1776).
- 1798 - projekt Polaka, Jakuba Fryderyka Hoffmana
- 1800 - Robert Fulton - okręt "Nautilus" zademonstrował zatapianie statków za pomocą miny
- 1801 - Robert Fulton przewiduje użycie chrap do doprowadzenia powietrza dla załogi
- 1850 - Wilhelm Bauer (Niemcy) - okręt "Brandtaucher" o napędzie mięśniowym
- 1864 - pierwsze udane zastosowanie bojowe - okręt podwodny CSS "Hunley" o napędzie mięśniowym zatopił okręt wojenny Unii za pomocą miny wytykowej
- 1867 - Robert Whitehead skonstruował torpedę.
- 1879 - George William Garrett - okręt "Resurgam" o napędzie parowym na powierzchni
- 1881 - Stefan Drzewiecki (polski inżynier pracujący w Rosji) - pierwsza zbudowana seria 50 okrętów podwodnych (o napędzie mięśniowym)
- 1884 - Stefan Drzewiecki - okręt podwodny napędzany pod wodą silnikiem elektrycznym czerpiącym energię z akumulatorów.
[edytuj] Rozwój okrętów podwodnych (ważniejsze konstrukcje)
- 1899 - francuski okręt podwodny "Narval" - wprowadził klasyczną konstrukcję z kadłubem sztywnym (wewnętrznym, naciskotrwałym) i zewnętrznym kadłubem lekkim
- 1900 - do służby wchodzi pierwszy okręt skonstruowany przez Johna Phillipa Hollanda USS"Holland" o napędzie spalinowym na powierzchni i elektrycznym pod wodą
- 1906 - U-1 - pierwszy niemiecki U-Boot
- 1915 - N.A. Gudim proponuje zainstalowanie chrap na swoim okręcie do doprowadzenia powietrza i odprowadzenia spalin z silników
- 1916 - zabudowa pierwszych chrap na rosyjskich okrętach Wołk i Leopard w postaci oddzielnych rur do doprowadzenia powietrza i odprowadzenia spalin z silników
- 1927 - J. J. Wichers patentuje w Holandii chrapy wprowadzony do typu O 19 ok. 1933r.
- 1931 - francuski "krążownik podwodny" "Surcouf" - największy okręt podwodny przed II wojną światową (wyporność podwodna 4318 t, uzbrojony w 2 armaty kalibru 203 mm)
- 1940 - wcielenie holenderskich okrętów (O 21 - 24) - pierwszych od początku budowanych z chrapami o podwójnej rurze - konstrukcji stosowanej do dzisiaj
- 1943 - Niemcy wprowadzają na U-botach powszechnie chrapy umożliwiające pracę silnika diesla pod wodą
- 1945 - japońskie wielkie okręty podwodne typu I-400 (Sen Toku), przenoszące 3 wodnosamoloty bombowe (wyporność podwodna 6560 t)
- 1945 - oceaniczny U-Boot typ XXI (prędkość 17 w pod wodą, opływowe linie kadłuba, wywarł duży wpływ na projektowanie okrętów podwodnych)
- 1950 - projekt 613 ("Whiskey") - najdłuższa powojenna seria 215 okrętów podwodnych (ZSRR)
- 1953 - USS Albacore (AGSS-569) - eksperymentalny okręt podwodny z kadłubem o okrągłym przekroju i kroplowatym kształcie (USA)
- 1955 - USS Nautilus - pierwszy atomowy okręt podwodny (USA)
- 1959 - typ George Washington - pierwsze okręty podwodne z wyrzutniami rakiet balistycznych (USA)
- 1971 - projekt 705 Lira (Alfa) - tytanowy kadłub, prędkość podwodna 41 węzłów (ZSRR)
- 1976 - typ Los Angeles - najdłuższa seria 62 atomowych okrętów podwodnych (USA)
- 1981 - typ Ohio - atomowe okręty podwodne z wyrzutniami 24 rakiet balistycznych (USA)
- 1981 - projekt 941 Akuła (Typhoon) - największe w świecie atomowe okręty podwodne z rakietami balistycznymi (długość 170 m, wyporność podwodna 48 tys. t - ZSRR)
- 1983 - eksperymentalny atomowy okręt "Komsomolec" projektu 685 (Mike) - rekord głębokości zanurzenia 1000 m (ZSRR, zatonął w 1989)
[edytuj] Polskie okręty podwodne
[edytuj] Do 1939 r.
- Typu Wilk (zbudowane we Francji):
- Typu Orzeł (zbudowane w Holandii):
[edytuj] W latach 1939-1945
- Typu S (zbudowany w USA)
- Typu U (zbudowane w Wielkiej Brytanii)
[edytuj] Po 1945, wycofane już ze służby
- okręty podwodne projektu 96 (typu M-XV) (zbudowane w ZSRR):
- Okręty podwodne projektu 613 (Whiskey) (zbudowane w ZSRR)
- ORP Orzeł (292) (30 grudnia 1962-30 grudnia 1983)
- ORP Sokół (293) (24 października 1964-12 grudnia 1987)
- ORP Kondor (294) (9 czerwca 1965-30 października 1985)
- ORP Bielik (295) (4 lipca 1965–29 września 1988)
- Okręty podwodne projektu 641 (Foxtrot) (zbudowane w ZSRR)
- ORP Wilk (292) (3 listopada 1987-10 października 2003)
- ORP Dzik (293) (4 lutego 1989- 5 listopada 2003)
[edytuj] W służbie
- Okręt projektu 877E (typ NATO: "Kilo" - zbudowany w ZSRR)
- ORP Orzeł (291)
- Typu Kobben - zbudowane w RFN
- ORP Sokół (294) (podniesienie bandery i nadanie imienia 4 czerwca 2002)
- ORP Sęp (295) (podniesienie bandery i nadanie imienia 16 sierpnia 2002)
- ORP Bielik (296) (podniesienie bandery: 8 września 2003, wcielenie i nadanie imienia: 24 listopada 2003)
- ORP Kondor (297) (podniesienie bandery: 20 października 2003)
Polska posiadała skonstruowane i wykonane przez WSMW (dzisiejszą AMW) jednoosobowe, doświadczalne pojazdy podwodne z zamkniętą, mokrą kabiną, służące w MW zwane Błotniak. Podobne jednostki z suchą kabiną wykonała Politechnika Gdańska.
[edytuj] Filmy
- Morgenrot
- K 19
- Karmazynowy przypływ
- Orzeł Leonarda Buczkowskiego z 1958
- Okręt (Das Boot)
- Polowanie na Czerwony Październik
- Zagłada z głębin
- U-571
- Below
- Nagi peryskop (Down Periscope)
Przypisy
- ↑ Napęd parowy tego okrętu, umożliwiał mu osiągnięcie prędkości 24 węzłów na powierzchni
- ↑ 2,0 2,1 Norman Polmar: Cold War Submarines, The Design and Construction of U.S. and Soviet Submarines. K. J. More. Potomac Books, Inc, 2003. ISBN 1-57488-530-8.
[edytuj] Linki zewnętrzne
