Parowóz
Z Wikipedii
Parowóz (lokomotywa parowa) to lokomotywa napędzana maszyną parową lub turbiną parową. Para pochodzi z kotła opalanego węglem i drewnem, rzadziej ropą czy mazutem, a w parowozach bezogniowych z zasobnika pary.
Pierwszy parowóz zbudował Richard Trevithick w 1804. Za wynalazcę współczesnego parowozu uważa się George Stephensona. Jego parowóz Rakieta (Rocket) z 1829 stał się pierwowzorem wszystkich dalszych konstrukcji.
[edytuj] Najważniejsze typy eksploatowane w Polsce
W 1918 po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w wyniku repartycji znalazły się w kraju parowozy z wszystkich dawnych zaborów. W 1920 Polska posiadała 4762 parowozy ponad 160 typów - w tym 3012 z Niemiec, 1474 z Austro-Węgier i 276 z Rosji. Wiek niektórych maszyn przekraczał 40 lat, konstrukcje były przestarzałe o 2 lub 3 osiach napędowych z kotłami na parę nasyconą i mocno nieekonomiczne.[1]
- Osobowe
- Pospieszne
- Towarowe
- TKp
- Tr5
- Tr12, Tr21
- Tp4 (pr. G8),
- Ty1 (pr. G12)
- Ty23
- Ty2/Ty42 (niem. lokomotywa wojenna BR52), Ty3/Ty43 (niem. lok. wojenna BR42), Ty4, Ty5 (niem. BR50)
- Ty37, Ty45, Ty51
- Ty246
- Tr201/Tr202/Tr203
- TKb1, TKp2011, TKt1
- Tw1, TKw2, Tw12
- przetokowe/manewrowe: TKh1, TKh29, TKh49, TKh100
- tendrzaki: TKi3 (pr. T9.3), TKt48
- Bezogniowe
- 1U, TKi3b
- Pancerne:
- Ti3 (na bazie pr. G5)
- Wąskotorowe
[edytuj] Naprawy
Utrzymanie parowozu w ruchu jest tańsze niż odpowiadających klasą lokomotyw elektrycznych czy spalinowych. Parowóz musi jednak przechodzić regularne okresowe naprawy, podczas których jest rozbierany na części, konserwowany i z powrotem składany na nowo. Wymianie ulegają też elementy, które wydają się być zużyte, lub których przewidywany czas życia dobiegł końca i wymagają zmiany podczas bieżącej naprawy. Prawidłowo eksploatowany i poddawany regularnych przeglądom parowóz jest urządzeniem prawie bezawaryjnym. W czasach świetności trakcji parowej zdarzało się, że maszyny Pt47 potrafiły przejechać bez wygaszenia i jakichkolwiek napraw ponad milion kilometrów. Drobne usterki są zazwyczaj naprawiane w trasie lub w parowozowni. W chwili obecnej zazwyczaj awarii ulegają: sprężarka, inżektor, przepustnica, generator prądu. W obecnie użytkowanych parowozach zdarzają się także usterki wynikające z wieku maszyn i zmęczenia materiału, jak np. pęknięcia części nośnych (np. ostojnica).
W polskich warunkach przyjęło się, że parowóz przechodzi:
Rodzaj naprawy | Częstotliwość | Zakres prac |
---|---|---|
Naprawa Średnia | Co 2 lata | Rewizja zewnętrzna, próba ciśnieniowa parowa 16 atmosfer, wymiana zużytych elementów jezdnych, wymiana (naprawa) elementów zewnętrznych parowozu (inżektory, sprężarki, przepustnica itd) |
Naprawa Główna | Co 6 lat | Rewizja wewnętrzna, próba ciśnieniowa wodna 21 atmosfer, naprawa jak w przypadku naprawy średniej + rozmontowanie struktur wewnątrz kotła (płomieniówki, ściana sitowa itd) |
Wymiana skrzyni ogniowej | Co 18 lat | Wykonywana podczas co trzeciej naprawy głównej. Wymieniane są struktury paleniska i skrzyni ogniowej |
Naprawy parowozów prowadzą zakłady napraw taboru kolejowego w: Pile, Gnieźnie, Chabówce, Poznaniu.
[edytuj] Czynne parowozy
W Europie najwięcej parowozów w regularnej służbie zostało zachowanych we wschodnich landach Niemiec, gdzie obsługują codziennie kilkanaście historycznych linii kolejowych. Największą tamtejszą siecią korzystającą na co dzień z trakcji parowej jest 160-kilometrowa kolej Gór Harzu posiadająca ponad 30 czynnych parowozów. Dzięki dużej liczbie zachowanych czynnych parowozów (ponad 300) w wybrane dni roku na wybranych liniach, zazwyczaj przy okazji jubileuszów, lokomotywy parowe przejmują nieraz obsługę codziennych pociągów osobowych i towarowych (tzw. Plandampf) - czasami na obszarze całego węzła kolejowego. W Polsce były takie plany przy okazji Parady Parowozów lub Parowozjady, ale jak dotąd Plandampf w polskim wydaniu nie doszedł do skutku.
W chwili obecnej w Polsce sprawnych jest około 20 parowozów. Wszystkie mają ponad 50 lat i stanowią obiekty muzealne, co pozwala mieć nadzieję, że będą remontowane i nie zostaną złomowane. Kilkadziesiąt maszyn jest w stanie nadającym sie do w miarę prostego przywrócenia do ruchu (po naprawie głównej i remoncie), lecz obecnie niszczeją odstawione na bocznicach.
Jako ciekawostkę można podać fakt, że w chwili obecnej więcej polskich maszyn jest sprawnych poza granicami naszego kraju (Szwajcaria, Niemcy, Belgia, Austria, Indie) niż w Polsce.
Warto wspomnieć, że polskie parowozy żyją w dużej części dzięki wsparciu miłośników kolei z zagranicy. Renowację wrocławskiego TKt48-18 pokrył w całości angielski pasjonat, na utrzymanie wolsztyńskich maszyn regularnie łoży pieniądze towarzystwo The Wolsztyn Experience, w renowacji parowozu w Pyskowicach także bardzo zaangażowani finansowo byli pasjonaci spoza Polski.
Kilka parowozów funkcjonuje też w Polsce w ramach kolei wąskotorowych. Przeważnie są to popularne Px48, ale czynne są również pojedyncze sztuki Px29, Px38 i Las47.
[edytuj] Parowozownie w Polsce
Większość parowozowni została zmieniona na lokomotywownie - obsługują obecnie nowszy tabor elektryczny i spalinowy. Część starych obiektów została zamieniona na muzea i skanseny.
Czynne parowozy normalnotorowe stacjonują w:
Miejscowość | Instytucja | Rodzaj maszyn | Funkcja |
---|---|---|---|
Wolsztyn | Parowozownia Wolsztyn | Ol49, Pt47, Pm36, Tr5, Ok22, Ok1, Ty3 (w naprawie głównej), TKi3 (w naprawie głównej) | Obsługa codziennego ruchu planowego na trasach Wolsztyn-Poznań i Wolsztyn-Leszno. Sporadycznie ruch towarowy. Ruch turystyczny, pociągi na zamówienie, imprezy plenerowe, udostępnianie taboru na potrzeby targów, ekip filmowych czy telewizyjnych. Sporadycznie pociągi specjalne na dłuższych trasach (np. do Kołobrzegu, Zakrzewa Złotowskiego, Wrocławia, czasem wyjazdy zagraniczne: Niemcy, Czechy, Słowacja). Jedna maszyna z Wolsztyna w każde wakacje stacjonuje w Gdyni prowadząc pociągi turystyczne |
Chabówka | Skansen Taboru Kolejowego | Ty2, TKh49 (Ferrum), OKz32, TKt48, Ol49 (odstawiona), Tr12 | Obsługa pociągów turystycznych na trasach do Zakopanego i Nowego Sącza, Limanowej, Tymbarku, pociągi wokół Krakowa, pociągi retro Kraków-Wieliczka, pociągi na zamówienie, imprezy plenerowe, udostępnianie taboru na potrzeby targów, ekip filmowych czy telewizyjnych. Sporadycznie dalsze wyjazdy (np. do Wolsztyna) |
Wrocław | Zakład Przewozów Regionalnych | TKt48, GWR 5521 | Obsługa ruchu planowego (parowóz prowadzi jedną parę pociągów przez tydzień w każdym miesiącu), pociągi na zamówienie, imprezy plenerowe. Sporadycznie dalsze wyjazdy. |
Pyskowice | Skansen Taboru Kolejowego | TKp 4422 "Śląsk" | Muzeum dysponuje sprawnym parowozem TKp 4422 "Śląsk", uruchamianym na przejazdy okolicznościowe i przy okazji większych imprez. |
Gdynia | Lokomotywownia Gdynia | Ol49-69 | Parowóz oddelegowany w każde wakacje z Parowozowni Wolsztyn. Prowadzi wakacyjne pociągi Retro z Gdyni do Malborka i Kościerzyny. W 2007r Parowóz był w delegacji na Pomorzu od 29 czerwca do 26 sierpnia. Prowadził rozkładowe pociągi retro „Costerina” relacji Gdynia – Kościerzyna – Gdynia i „Nogat” i "zdobywanie Malborka" na trasie Gdynia - Malbork - Gdynia oraz „Kaszuby”, który był objazdową wycieczką po regionie. Ogółem parowóz poprowadził 18 pociągów pokonując łącznie 3592km. Obecnie Ol49-69 jest już z powrotem w Wolsztynie, gdzie znów znajdują się cztery sprawne oelki |
Polskie parowozy i skanseny taboru kolejowego pozostają obecnie w gestii:
- PKP Cargo (zdecydowana większość maszyn)
- PKP Przewozy Regionalne (wrocławski "osiołek")
- Towarzystwa Ochrony Zabytków Kolejnictwa i Organizacji Skansenów Pyskowice (TKp Śląsk)
- Muzeum Kolejnictwa w Warszawie (formalny właściciel "Pięknej Heleny", utrzymywanej przez PKP Cargo)
- właściciele kolei wąskotorowych (właściwi dla stacjonowania parowozów wąskotorowych)
Najbogatsze spółki PKP, czyli: PKP Intercity, TK Telekom, PKP Informatyka czy LHS nie utrzymują na swoim stanie niestety żadnego sprawnego parowozu.
[edytuj] Pociągi rozkładowe
[edytuj] Ruch wąskotorowy
Czynne parowozy wąskotorowe na terenie Polski:
Miejscowość | Instytucja | Typ, numer |
---|---|---|
Sochaczew | Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie, Sochaczewska Kolej Muzealna | Px29-1704 |
Żnin | Żnińska Kolej Powiatowa | Px38-805 |
Rewal | Urząd Gminy Rewal, Gryficka Kolej Wąskotorowa | Px48-3916 |
Piaseczno | Starostwo Powiatowe w Piasecznie, Piaseczyńska Kolej Dojazdowa | Px48-3917 |
Jędrzejów | Starostwo Powiatowe w Jędrzejowie, Świętokrzyska Kolej Dojazdowa | Px48-1724 |
Ełk | Urząd Miasta Ełk, Ełcka Kolej Wąskotorowa | Px48-1752 |
Środa Wielkopolska | Starostwo Powiatowe w Środzie Wielkopolskiej, Średzka Kolej Dojazdowa | Px48-1756 |
Śmigiel | Urząd Gminy Śmigiel, Śmigielska Kolej Dojazdowa | Px48-1785 |
Gniezno | Starostwo Powiatowe w Gnieźnie, Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa | Px48-1919 |
Poznań | MPK Poznań, Kolejka Parkowa Maltanka | Bn2t Borsig 11458 |
Cisna | Bieszczadzka Kolejka Leśna | Las47 |
Jaworzyna Śląska | W depozycie[2] Muzeum Przemysłu i Kolejnictwa na Śląsku | Px48-1754 |
Rudy | Zabytkowa Stacja Kolei Wąskotorowej w Rudach | Pw53-02[3] |
[edytuj] Polscy producenci
- Fablok
- HCP
- Warszawska Spółka Akcyjna Budowy Parowozów (Parowóz)
- ZNTK Wrocław - Ok55-3, TKr55-1 oraz parowóz bezogniowy
[edytuj] Największe
- Ty51 - najcięższy parowóz produkowany w Polsce
- AA - największy parowóz jednoczłonowy
- Big Boy - uważany za największy, a na pewno najcięższy parowóz
- P-1 i X-A - najwięcej osi napędzanych (12)
- Pm36-2 "Piękna Helena" - najszybszy obecnie czynny polski parowóz (135km/h)
- 18.201 - najszybszy obecnie czynny parowóz na świecie (185km/h)
[edytuj] Systemy parowozów przegubowych
- parowóz Fairliego
- parowóz Garratta
- parowóz Malleta
- parowóz Meyera
- parowóz Shay
[edytuj] Skanseny parowozów
W Polsce - patrz: Muzea etnograficzne i skanseny w Polsce.
Inne:
- Deutsches Dampflokomotiv-Museum Neuenmarkt
- DB Museum - Nürnberg
- Süddeutschen Eisenbahnmuseums Heilbronn
- Dampflok Museum Hermeskeil
- Eisenbahnmuseum Bohum-Dahlhausen
- Eisenbahnmuseum Schwarzenberg
[edytuj] Wybuchy kotłów w parowozach w Polsce (po 1945)
Przegrzana para wodna o temperaturze 300-400°C znajduje się w kotle parowozu pod ciśnieniem kilkunastu atmosfer. Ilość zgromadzonej pary, potrzebnej do wykonania pracy maszyny jest znaczna. Parowóz jest urządzeniem bezpiecznym, jednak pod warunkiem prawidłowego użytkowania. Najniebezpieczniejszą sytuacją jest wyczerpanie się wody w kotle do niskiego poziomu, i odsłonięcie szczytu skrzyni ogniowej. Wszystkie wybuchy kotłów przedstawione poniżej wydarzyły się właśnie w takim mechanizmie (z wyjątkiem tragedii związanej z Ty2-947)[4]. Aby uzmysłowić sobie siłę wybuchu można podać fakt, ze ciężkie elementy kabiny maszynistów, niesione siłą wybuchu, znajdowano nawet 2 km od miejsca wypadku.
Data | miejscowość | okoliczności | typ, numer | gdzie stacjonował |
---|---|---|---|---|
14.10.1946 | szlak Charsznica-Wolbrom | pociąg 9393 | Tr203-58 | MD Szczakowa |
22.11.1947 | stacja Szumirad | pociąg 9741 | Ty2-361 | MD Ostrów Wlkp |
25.11.1947 | bocznica Michalin, szlak Częstochowa-Katowice | manewry | Ty2-1050 | MD Częstochowa |
10.12.1947 | stacja Bukowo Człuchowskie | pociąg 772 | Tr203-163 | MD Chojnice |
17.12.1947 | stacja Jaworzyna Śląska | manewry | Ty2-947 | MD Jaworzyna Śląska |
14.04.1948 | łącznica Warszawa Gołąbki-Józefinów | pociąg 2123 | Tr203-397 | MD Warszawa Zachodnia |
25.05.1948 | szlak Czempiń-Iłówiec | pociąg 127 | Tr203-197 | MD Leszno |
19.12.1949 | szlak Ozimek-Opole | pociąg 1071 | Tr203-476 | MD Katowice |
07.10.1954 | szlak Tychowo-Grzmiąca | Tr203-135 | MD Szczecin | |
21.01.1952 | szlak Lipie Góry-Babiak | pociąg 49283 | Ty246-17 | MD Bydgoszcz |
04.06.1966 | stacja Prabuty | pociąg 1591 | Ty2-396 | MD Zajączkowo Tczewskie |
20.08.1966 | szlak Majewo-Smętowo | Ty2-889 | MD Zajączkowo Tczewskie | |
18.03.1967 | stacja mazutowa w MD Białystok | grzanie mazutu | Ty2-128 | MD Białystok |
10.08.1973 | okolice stacji Radzyń Podlaski | pociąg towarowy Rozwadów - Siedlce | Ty51-105 | MD Lublin |
31.08.1977 | szlak Wydminy-Stare Juchy | pociąg 98394 | Ty51-188 | MD Korsze |
20.03.1984 | szlak Lwówek Śląski-Marczów | pociąg S846 | Ty2-536 | MD Jelenia Góra |
[edytuj] Zobacz też
- tender, tendrzak
- budowa parowozu
- lokomobila
- wagon silnikowy
- parowozownia
- oznaczenia polskich parowozów
- układ osi
- żywy parowóz
- parowóz pancerny
Przypisy
- ↑ Zdeňek Bauer, Jirí Bouda, Stare parowozy. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1986. (uzupełnienia polskiego wydania Bogdan Pokropiński) ISBN 83-217-2574-0
- ↑ Parowóz w obecnej lokalizacji nie prowadzi pociągów.
- ↑ Parowóz oczekuje na rewizję kotła, czasowo nie prowadzi pociągów.
- ↑ Przyczyną wybuchu kotła parowozu Ty2-947 było przypadkowe dostanie się wraz z węglem do paleniska naboju wiertniczego. Źródło: [1]
[edytuj] Źródła
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Polskie parowozy, imprezy kolejowe
- Galerie oraz wykaz zachowanych w Polsce parowozów
- animacja zasady działania
- przekroje (po niemiecku)