Perm
Z Wikipedii
Okres poprzedzający |
Okres omawiany | Okres następny |
karbon | perm | trias |
tabela stratygraficzna |
Perm (ang. Permian)
- w sensie geochronologicznym: szósty i ostatni okres ery paleozoicznej, trwający około 48 milionów lat (od 299,0 ± 0,8 do 251,0 ± 0,4 mln lat temu). Perm jest młodszy od karbonu a starszy od triasu. Dzieli się na trzy epoki: cisural, gwadalup i loping.
Okres istnienia
Perm
◄ mln lat temu |
||||||||||||
◄ 4,6 mld | 542 | 488 | 444 | 416 | 359 |
Perm
299 |
251 | 200 | 145 | 65 | 23 | 2 |
- w sensie chronostratygraficznym: najwyższy system paleozoiku, wyższy od karbonu a niższy od permu. Dzieli się na trzy oddziały: cisural, gwadalup i loping.
Nazwa okresu (systemu) pochodzi od miasta Perm u stóp Uralu.
Spis treści |
[edytuj] Podziały
Podstawą podziału permu są konodonty i amonity (goniatyty), podrzędnie także otwornice. Perm kiedyś dzielono na dwie epoki: perm wczesny i perm późny. Obecnie perm jest podzielony na trzy epoki: cisural, gwadalup i loping z wiekami:
loping | |
czangsing | (253,8 ± 0,7 – 251,0 ± 0,4 mln lat temu) |
wucziaping | (260,4 ± 0,7 – 253,8 ± 0,7 mln lat temu) |
gwadalup | |
kapitan | (265,8 ± 0,7 – 260,4 ± 0,7 mln lat temu) |
word | (268,0 ± 0,7 – 265,8 ± 0,7 mln lat temu) |
road | (270,6 ± 0,7 – 268,0 ± 0,7 mln lat temu) |
cisural | |
kungur | (275,6 ± 0,7 – 270,6 ± 0,7 mln lat temu) |
artinsk | (284,4 ± 0,7 – 275,6 ± 0,7 mln lat temu) |
sakmar | (294,6 ± 0,8 – 284,4 ± 0,7 mln lat temu) |
assel | (299,0 ± 0,8 – 294,6 ± 0,8 mln lat temu) |
Oprócz tego funkcjonuje tradycyjny, regionalny podział permu europejskiego na dwie jednostki wydzielone ze względu na charakter skał (związany z innymi warunkami środowiska): przeważnie lądowy czerwony spągowiec i morski cechsztyn. Czerwony spągowiec dodatkowo dzielono na dwie części: autun i sakson, natomiast cechsztyn na siedem cyklotemów: werra (PZ1), stassfurt (PZ2), leine (PZ3), aller (PZ4), ohre (PZ5), friesland (PZ6) i fulda (PZ7).
[edytuj] Klimat
Na półkuli południowej, na kontynencie Gondwana, w środkowym permie kończy się długotrwałe zlodowacenie obejmujące Antarktydę oraz przylegające fragmenty Afryki południowej i środkowej, Ameryki Południowej, Australii oraz Indii. Następuje znaczne ocieplenie klimatu i zwiększa się tam powierzchnia lasów klimatu umiarkowanego, które dały początek złożom węgla kamiennego znanym np. z RPA i Australii.
We wczesnym i środkowym permie na półkuli północnej w warunkach gorącego i suchego klimatu powstają czerwone osady pustynne oraz utwory wulkaniczne. W późnym permie następuje w Europie zalew morski. W bardzo płytkim morzu i w jego zatokach, w ciepłym klimacie, powstają grube warstwy ewaporatów.
[edytuj] Geologia
Wg teorii tektoniki płyt Azja zderza się z Europą. Dochodzi do wypiętrzenia gór Uralu. W Ameryce Północnej powstają Appalachy. Pod koniec permu Laurazja i Gondwana łączą się w Pangeę. Od wschodu wrzyna się w nią morze Tetydy. Pangea zaczyna dryfować na północ, co prowadzi do stopniowego stopienia lądolodu, który przykrywał Gondwanę. Dochodzi do globalnej regresji, wiele zbiorników ulega bardzo znacznemu zasoleniu. Duże obszary dawnej Laurazji zamieniają się w pustynie. W permie powoli kończą się ruchy orogenezy waryscyjskiej. W tej schyłkowej fazie ma miejsce bardzo silna działalność wulkaniczna, powstają wtedy wielkie wylewy law kwaśnych.
Pod koniec permu dochodzi do największego w historii Ziemi wymierania gatunków, zwanego czasem barwnie matką wielkich wymierań. Całkowicie znikają wtedy trylobity, koralowce czteropromienne i denkowce.
[edytuj] Bogactwa naturalne
Największym bogactwem są złoża miedzi: wydobywane na monoklinie przedsudeckiej i już niewydobywane w niecce północnosudeckiej, a także złoża soli kamiennej (wydobywane w Kłodawie), soli potasowych, surowców skalnych - czerwonych piaskowców i zlepieńców, m.in. tzw "zlepieniec zygmuntowski", z którego była wykonana pierwsza kolumna Zygmunta.
[edytuj] Flora
Zmiana klimatu z gorącego i wilgotnego w karbonie na gorący, ale suchy w permie spowodowała zmiany w składzie flory, zwłaszcza na półkuli północnej. Następuje rozwój roślin nagonasiennych, zwłaszcza rośnie liczba roślin iglastych, ale powstają też pierwsze liściaste: miłorzębowe i sagowce. Bardzo pospolite początkowo były paprocie nasienne, ale potem mocno podupadają. Jedynie na południowych kontynentach (Gondwana) lasy paproci nasiennych były powszechne przez cały perm (flora glossopterysowa). W trakcie permu całkowicie wymierają kordaity. We wczesnym permie (cisuralu) liczna były jeszcze rośliny zarodnikowe, jednak później dość szybko podupadają, zwłaszcza drzewiaste skrzypy i widłaki oraz część drzewiastych paproci. Natomiast zielne rośliny zarodnikowe nadal były pospolite i ograniczane tylko w strefach pustynnych.
[edytuj] Fauna
W związku z łączeniem się kontynentów zmniejsza się powierzchnia żyznych obszarów szelfów, jednocześnie wiele akwenów jest mocno zasolonych, toteż generalnie spada bioróżnorodność i liczebność fauny wodnej w tym okresie. Podobny proces widać u fauny lądowej, co wiąże się głównie z pustynnieniem. Dość wyraźny wzrost obserwuje się u małży zarówno morskich jak i słodkowodnych. Duży rozwój notują mszywioły, które wraz z glonami są dominującą grupą budującą ówczesne rafy. Dość pospolite są ciągle ślimaki i ramienionogi, małżoraczki, a także pierwotniaki z gromady otwornic. Bardzo znaczny regres obserwuje się u głowonogów, w tym amonitów, szkarłupni, rzadkie są trylobity, koralowce.
Kręgowce. Z ryb najpospolitsze są ryby kostnochrzęstne, zwłaszcza paleoniskidy oraz rekiny. Charakterystycznym dla permu jest wielki rozwój tylko w tym okresie rekinów słodkowodnych. Ryby dwudyszne i trzonopłetwe przeżywały okres swojej prosperity, ale znacznie ustępowały liczebnościom wyżej wymienionym grupom. Pojawiły się pierwsze przejściowce. W związku z postępującą suchością klimatu mocno podupadają w permie płazy z grupy labiryntodontów, a kilka pokrewnych im rzędów wymiera. Natomiast bardzo bujny rozwój przeżywają gady, szczególnie gady ssakokształtne, wśród których w późnym permie pojawiają się najwięksi lądowi (3-4 metry długości) drapieżcy, np Inostrancevia i Dimetrodon. Jednocześnie wiele grup prymitywnych kotylozaurów oraz pierwsze wodne gady - mezozaury wymierają.
[edytuj] Perm na ziemiach Polski
- w permie dolnym powstały piaskowce, zlepieńce i mułowce występujące na Pogórzu Izerskim, Pogórzu Kaczawskim i w Górach Kaczawskich (niecka północnosudecka), w Górach Kamiennych, Górach Stołowych, Kotlinie Kłodzkiej i Górach Bardzkich (niecka śródsudecka oraz na obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich;
- Na tych samych obszarach w Sudetach oraz w Górach Wałbrzyskich powstały duże ilości wulkanicznych porfirów, melafirów oraz ich tufów;
- permskie porfiry odkryto również przy pomocy głębokich wierceń w podłożu Niżu Polskiego;
- w permie górnym w niecce północnosudeckiej i niecce śródsudeckiej oraz w na Niżu Polskim powstały grube warstwy naprzemianległych wapieni i dolomitów, łupków ilastych i iłowców, anhydrytów i soli.
[edytuj] Bibliografia:
- Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
- Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.
Zobacz też tabela stratygraficzna