Pińczów
Z Wikipedii
|
Współrzędne: 50°32' N 20°32' E
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pińczów – miasto w województwie świętokrzyskim, siedziba powiatu pińczowskiego, jak również miejsko-wiejskiej gminy Pińczów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego.
Według danych z 12 sierpnia 2005, miasto miało 12 304 mieszkańców.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Pińczów leży na Ponidziu, nad rzeką Nidą, 39 km na południe od Kielc. Miasto położone jest częściowo w Doliny Nidy, od północy opierając się na zboczach wzgórz wchodzących w skład Garbu Pińczowskiego.
Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 766 z Morawicy do Węchadłowa. Swój początek ma tu droga wojewódzka nr 767 prowadząca do Buska-Zdroju.
Pińczów jest punktem początkowym 
niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Wiślicy.
Znajduje się tu stacja kolejowa Pińczów Wąski – część Świętokrzyskiej Kolei Dojazdowej.
[edytuj] Historia
[edytuj] Początki Pińczowa
Rozwój Pińczowa rozpoczął się od kamieniołomu, który istniał tutaj w XII w. Bezpieczeństwa górników strzegł niewielki gród obronny, zniszczony prawdopodobnie przez Tatarów w 1241 r.
W I poł. XIV w. na jego miejsce wzniesiono gotycki zamek, u stóp którego rozwinęła się osada. Nosiła ona początkowo nazwę Piędziców (1405 – Pandziczow, około 1470 Pyandzyczow). Od XVI w. używana jest współczesna nazwa. Nie zachowały się informacje o pierwszych właścicielach Pińczowa. Wiadomo, że w 1424 r. osada stała się własnością rodu Oleśnickich. Wybudowali oni na Górze Zamkowej nową rezydencję, a w osadzie ufundowali klasztor Paulinów. 25 lutego 1428 r. król Władysław Jagiełło nadał Pińczowowi prawa miejskie.
Miejscowa ludność zajmował się wówczas głównie rolnictwem, sadownictwem, uprawą latorośli oraz hodowlą bydła. W I poł. XVI w. dzierżawcą miasta był burgrabia krakowski Jan Tęczyński. W 1546 r. Pińczów powrócił w ręce rodu Oleśnickich.
[edytuj] Ośrodek reformacji
Za sprawą Mikołaja Oleśnickiego miasto stało się ośrodkiem reformacji. Oleśnicki udzielił tu schronienia m.in. Franciszkowi Stankarowi – profesorowi Akademii Krakowskiej, uwięzionemu przez biskupa krakowskiego na zamku w Lipowcu i wyzwolonemu przez grupę szlachty. W latach 1550-1551 z miasta wypędzono paulinów, a kościół zmieniono w zbór kalwiński. W budynkach poklasztornych powstało słynne na całą Europę Gimnazjum Pińczowskie nazywane później sarmackimi Atenami. W szkole nauczał m.in. Francuz Piotr Statorius-Stojeński, wychowanek kolegium w Lozannie. Do Polski skierowany został dzięki pomocy samego Jana Kalwina. Statorius był autorem szczegółowego programu szkoły wydanego pod tytułem Urządzenie gimnazjum pińczowskiego. Był to pierwszy tego rodzaju dokument w historii polskiego szkolnictwa.
W 1559 r. w gronie pedagogicznym akademii doszło do konfliktu na tle sporów dogmatycznych dotyczących charakteru Trójcy Świętej. Akademię opuścił wówczas jej rektor Grzegorz Orszak. Nowym rektorem uczelni wybrano Statoriusa. Środowisko związane z pińczowską uczelnią zajmowało się drugim w historii tłumaczeniem Biblii na język polski. Tzw. Biblia Brzeska ukazała się w 1563 r. Od miejsca w którym wykonano tłumaczenie, bywa ona także nazywana Biblią Pińczowską. W latach 1558-1562 w mieście funkcjonowała drukarnia publikująca dzieła reformatorskie. Jej założycielem był Daniel z Łęczycy. W Pińczowie swoje prace drukował m.in. Andrzej Frycz Modrzewski.
Do miasta zjeżdżali przedstawiciele ruchu reformatorskiego. W Pińczowie odbyły się 22 synody. W mieście przebywał m.in. Jan Łaski, po śmierci pochowany w prezbiterium miejscowego zboru.
[edytuj] XVI-XIX wiek
Kres ośrodkowi reformacyjnemu w Pińczowie położył biskup krakowski Piotr Myszkowski, który w 1586 r. wykupił miasto. Nastąpiła gwałtowna rekatolizacja Pińczowa. Do miasta powrócili Paulini, a pińczowskie gimnazjum przyjęło program szkoły parafialnej.
Ród Myszkowskich, w krótkim czasie stał się jednym ze znaczniejszych rodów Rzeczypospolitej. Spadkobiercy biskupa – Zygmunt i Aleksander Myszkowscy około 1597 r. uzyskali adopcję do rodu książęcego Gonzagów z Mantui. Myszkowscy przyjęli herb i nazwisko Gonzagów. Papież Klemens VII nadał im tytuł margrabiów na Mirowie. Tytuł ten związany był z zamkiem Mirów w Książu Wielkim. W 1601 r. ród Myszkowskich uzyskał od sejmu Rzeczypospolitej zgodę na utworzenie ordynacji rodowej.
Na przełomie XVI i XVII w. Myszkowscy przebudowali w manierystyczną rezydencję stary zamek Oleśnickich. W Pińczowie działał w tym czasie słynny warsztat rzeźbiarski Santi Gucciego. Gucci nadzorował przebudowę pińczowskiego zamku, zaprojektował także wówczas kaplicę św. Anny.
W 1592 r. Zygmunt Myszkowski założył na wschód od Pińczowa nowe miasto Mirów. Jednakże już w 1612 r. zostało ono przyłączone do sąsiedniego Pińczowa. Sam Pińczów otoczony został drewniano-ziemnymi obwarowaniami. Do miasta można było dostać się przez jedną z czterech bram: Chęcińską, Kielecką, Nowokorczyńską lub Krakowską.
W 1637 r. ordynat Ferdynand Myszkowski gościł w swojej rezydencji Cecylię Renatę Habsburżankę, która zdążała właśnie do Warszawy, na ślub z królem Władysławem IV Wazą.
W XVII w. w mieście osiedlało się wielu obcokrajowców. Najwięcej było przybyszów z Włoch, którzy otwierali tutaj zakłady kamieniarskie, korzystając z wydobywanego w okolicy kamienia pińczowskiego. Przybywali tu również Szkoci, Francuzi, Niemcy i Żydzi.
W 1657 r. wojska szwedzkie zajęły miasto i zamek. W 1701 r. na 100-lecie istnienia Ordynacji Pińczowskiej, ordynat Józef Władysław Gonzaga-Myszkowski ufundował w Pińczowie kolonię akademicką pod zarządem Akademii Krakowskiej. W latach 1757-1761 uczył się w niej Hugo Kołłątaj. Po bitwie pod Kliszowem w 1702 r. miasto zostało ponownie zajęte przez Szwedów. Król szwedzki Karol XII urządził w Pińczowie na pewien czas swoją kwaterę.
Józef Władysław był ostatnim ordynatem z rodu Myszkowskich. Po jego śmierci miasto przeszło na własność rodu Wielopolskich. Działanie wojenne w czasie powstania kościuszkowskiego spowodowały upadek miasta. Po III rozbiorze Polski Pińczów znalazł się w zaborze austriackim. Po kongresie wiedeńskim w 1815 r. w zaborze rosyjskim.
W 1813 r. podzielono Ordynację Pińczowską. Pińczów stał się wówczas własnością warszawskiego adwokata Jana Olrycha Szanieckiego. W 1839 r. Wielopolscy odkupili miasto. W latach 20. XIX w. Pińczów miał przeszło 4 tys. mieszkańców. W mieście rozwijał się przemysł spożywczy – produkowano tu sery. W 1867 r. powstał powiat pińczowski. W mieście w II poł. XIX w. stacjonował rosyjski 14 Jamburgski Pułk Dragonów.
[edytuj] Historia Żydów w Pińczowie
Pierwsi Żydzi zamieszkiwali Pińczów już w I połowie XVI wieku, od 1576 płacili podatki. Tutejszy Kahał powstał pod koniec XVI wieku. W 1594 Żydzi otrzymali przywileje od właściciela miasta, Zygmunta Myszkowskiego, w tym zezwolenie na budowę bożnicy. Powstały tu szkoły żydowskie, drukarnie i biblioteki.
W XVIII wieku Pińczów stał się jednym z ważniejszych ośrodków żydowskich w Małopolsce. W 1765 roku zamieszkiwało tu 2862 Żydów, w 1856 – 2877 (co stanowiło 70% ludności). Kapitał żydowski przyczynił się do rozwoju gospodarczego miasta w XIX wieku. Powstała fabryka sukna Rosenberga, fabryka wyrobów bawełnianych i farbiarnia Berensteina. W radzie miejskiej w latach 1927-1930 zasiadało 15 Polaków i 15 Żydów, a przewodniczył jej miejscowy proboszcz (żeby uniknąć pata).
W 1939 w Pińczowie mieszkało 3500 Żydów. W październiku 1942 Niemcy deportowali 3000 Żydów do obozu zagłady w Treblince.
[edytuj] Pińczów w XX wieku
W Pińczowie, na mocy rozkazu dowództwa WP nr 77 z dnia 19 lutego 1919 r został utworzony 11 Pułk Ułanów.[1] . Zadanie sformowania i dowodzenia nim powierzono Mariuszowi Zaruskiemu. W skład 11 Pułku wszedł m.in. dywizjon kawalerii dowodzony przez rotmistrza Antoniego Jabłońskiego "Zdzisława", który pierwszym rozkazem nowo utworzonego 11 Pułku z dnia 16 marca 1919 r. objął funkcję zastępcy dowódcy pułku.
W okresie II Rzeczypospolitej Pińczów był niewielkim miastem powiatowym. Liczba mieszkańców nie przekraczała 10 tysięcy. Negatywny wpływ na rozwój miasta miało przeniesienie do Sandomierza, 2 Pułku Legionów, który początkowo stacjonował tutaj.
W 1939 r. miasto zostało zniszczone przez oddziały niemieckie. Podczas II wojny światowej rejon Pińczowa był miejscem aktywnej działalności partyzanckiej. Od lipca do sierpnia 1944 r. miasto było przejściowo wyzwolone przez partyzantów z AK, AL i Batalionów Chłopskich. Obszar o powierzchni 1000 km², wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej, który obejmował tereny od Pińczowa po Działoszyce i od Nowego Korczyna po Nowe Brzesko, nosił nazwę Republiki Pińczowskiej.
[edytuj] Zabytki
- Dawny zespół klasztorny oo. paulinów, znajduje się na rogu Rynku. Opactwo w Pińczowie założył w 1449 kardynał Zbigniew Oleśnicki wraz z swym bratem Janem Głowaczem. W 1550 r. w okresie reformacji, Mikołaj Oleśnicki wygnał zakonników z miasta, a klasztor przekształcił w zbór kalwiński. W 1551 r. powstało tu gimnazjum protestanckie znane później w całej Polsce. Wyrokiem Trybunału Koronnego paulinom przywrócono zajęty przez Oleśnickiego majątek. Mnisi wrócili do Pińczowa w 1586 r. W 1819 r. klasztor uległ kasacji, a jego majątek przeszedł na własność rządu Królestwa Polskiego. W skład zespołu klasztornego wchodzi kościół farny pw. św. Jana Ewangelisty. Świątynia połączona jest przewiązką z dawnym budynkiem klasztornym, który powstał w XVII w. Do wnętrza budynku klasztornego prowadzi portal zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z herbem Dębno Oleśnickiego. W północnym skrzydle budynku znajduje się zegar słoneczny z 1723 r. Współcześnie w budynku mają swoją siedzibę: Muzeum Regionalne, Pińczowskie Samorządowe Centrum Kultury oraz kino Belweder.
- Zespół klasztorny oo. reformatów na Mirowie. Pierwotny kościół ufundował w 1587 r. biskup krakowski Piotr Myszkowski. Jego bratanek Zygmunt w 1605 r. sprowadził do Pińczowa zakon reformatów. Po interwencji niechętnego reformatom zakonu bernardynów zostali oni zmuszeni do opuszczenia Mirowa. Powrócili tu w 1683 r. W międzyczasie w 1619 r. ukończono budowę kościoła. W latach 1910-1928 mieścił się tu szpital miejski. W 1928 r. klasztor reaktywowano. Klasztorny kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny jest budowlą jednonawową. Wzniesiono go w stylu późnorenesansowym. Do nawy z obydwu stron dobudowane są kwadratowe kaplice przykryte kopułami z latarnią. Północna kaplica nosi wezwanie św. Jana Nepomucena, południowa Pana Jezusa. Na fasadzie zachodniej umieszczony jest herb fundatorów Jastrzębiec. Prezbiterium posiada sklepienie kolebkowe z lunetami. Barokowy ołtarz główny pochodzi z 2. poł. XVII w. Za ołtarzem znajduje się oratorium zakonne. Wyposażenie kościoła pochodzi z XVIII w. W jednym z ołtarzy bocznych znajduje się uznawany za cudowny obraz Matki Boskiej Mirowskiej. Pochodzi on z 2. poł. XVII w. Według tradycji miał go przywieźć z Rzymu margrabia Zygmunt Myszkowski. Na budynek klasztorny składają się trzy skrzydła połączone krużgankami. Wybudowano go w latach 1686-1706.
- Kaplica św. Anny wzniesiona w stylu manierystycznym w 1600 r.
- Dom Ariański (zwany również Drukarnią Ariańską) na Mirowie z przełomu XVI i XVII w. Obecnie mieści się tu oddział Archiwum Państwowego w Kielcach. Do wnętrza prowadzi ozdobiony łacińską sentencją portal.
- Pałac Wielopolskich z 1789 r. Wzniesiony prawdopodobnie według projektu Franciszka Naxa. Jest to budynek piętrowy. Jego fasadę przyozdabiają wykonane w stiuku płaskorzeźby przedstawiające sceny z mitologii. Na fasadzie znajduje się także herb Franciszka Wielopolskiego.
- Pawilon ogrodowy w kształcie baszty z XVI w. wybudowany przez Santi Gucciego. Znajduje się w parku nieopodal pałacu Wielopolskich. Wzniesiono go na planie pięcioboku. Na nadporożu górnego portalu umieszczony jest herb Jastrzębiec rodu Myszkowskich.
- Pozostałości zamku z XIII w., przebudowanego w XVI w. według projektu Santi Gucciego. Zamek został rozebrany na przełomie XVIII i XIX w.
- Cmentarz parafialny na którym znajdują się nagrobki z początku XIX w. Na wschód od cmentarza parafialnego ulokowany jest cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej.
- Budynek z przełomu XVIII i XIX w. na al. Piłsudskiego. Jego fronton przyozdobiony jest portalem z herbem Jastrzębiec pochodzącym z rozebranego zamku.
- Synagoga Stara, wybudowana w latach 1594-1609. Jest jedną z najstarszych synagog zachowanych w Polsce.
- Ciuchcia Expres Ponidzie – atrakcja turystyczna, do Pińczowa dotarła w latach 20. XX wieku, łączyła Pińczów m.in. z Hajdaszkiem (dalej Jędrzejowiem i Szczucinem) i Kocmyrzowem. Obecnie czynna na trasie do Umianowic i dalej do Jędrzejowa lub Hajdaszka, szlak do Wiślicy jest nieprzejezdny, ale w planach uruchomienie początkowo na odcinku Pińczów – Młodzawy.
[edytuj] Media
W Pińczowie działa lokalna rozgłośnia radiowa "Twoje Radio Pińczów" nadająca na częstotliwości 1332 kHz AM, ponad to dla Pińczowa nadaje także rozgłośnia internetowa "Radio Ponidzie". W Pińczowie działa jeden z najstarszych portali internetowych polskich miasteczek – "Serwis Internetowy Miasta Pińczów" – [1] A w każdy wtorek wśród prasy dostępny jest lokalny "Tygodnik Ponidzia".
[edytuj] Oświata
- Szkoły podstawowe
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1, ul. Szkolna 2
- Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2, ul. 7 Źródeł 7
- Gimnazja
- Gimnazjum nr 1, ul. 7 Źródeł 7
- Gimnazjum nr 2, ul. 1 Maja 5a
- Licea
- Liceum Ogólnokształcące im. Hugona Kołłątaja, ul. Nowy Świat 2, najstarsza tego typu szkoła w Polsce [2]
[edytuj] Transport
Przez Pińczów przebiegają 2 drogi wojewódzkie:
Znajduje się także dworzec autobusowy.
[edytuj] Osoby związane z Pińczowem
- Santi Gucci – architekt i rzeźbiarz
- Hugo Kołłątaj – ksiądz, podkanclerzy koronny, wybitny polityk, publicysta oświeceniowy.
- Andrzej Gwiazda – działacz polityczny i związkowy, magister inżynier elektronik.
- Andrzej Barański – reżyser filmowy
- Artur Dudkiewicz – kompozytor, pianista jazzowy
Przypisy
- ↑ Marek Lis, Ksawery Zalewski, Józef Myjak, Podpułkownik Antoni Jabłoński. Wydawnictwo PAIR Myjakpress, Sandomierz-Lipnik 2008, ISBN 978-83-86436-89-7, str.23
- ↑ Historia pińczowskiego liceum, wypowiedź prof. Henryka Barycza
[edytuj] Bibliografia
- Michał Jurecki, Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków 2004, ISBN 83-89676-16-8
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
Bodzentyn • Busko-Zdrój • Chmielnik • Chęciny • Ćmielów • Daleszyce • Działoszyce • Jędrzejów • Kazimierza Wielka • Kielce • Koprzywnica • Końskie • Kunów • Małogoszcz • Opatów • Osiek • Ostrowiec Świętokrzyski • Ożarów • Pińczów • Połaniec • Sandomierz • Sędziszów • Skalbmierz • Skarżysko-Kamienna • Starachowice • Staszów • Stąporków • Suchedniów • Wąchock • Włoszczowa • Zawichost
Miasta: Pińczów
Wsie: Aleksandrów • Bogucice Drugie • Bogucice Pierwsze • Borków • Brzeście • Bugaj • Byczów • Chrabków • Chruścice • Chwałowice • Gacki • Grochowiska • Kopernia • Kowala • Kozubów • Krzyżanowice Dolne • Krzyżanowice Średnie • Leszcze • Marzęcin • Mozgawa • Młodzawy Duże • Młodzawy Małe • Nowa Zagość • Orkanów • Pasturka • Podłęże • Sadek • Skowronno Dolne • Skowronno Górne • Skrzypiów • Stara Zagość • Szarbków • Szczypiec • Uników • Winiary • Wola Zagojska Dolna • Wola Zagojska Górna • Włochy • Zagórzyce • Zakrzów • Zawarża
Siedziba gminy: Pińczów
Miasta: Działoszyce • Pińczów
Gminy miejsko-wiejskie: Działoszyce • Pińczów
Gminy wiejskie: Kije • Michałów • Złota
