Reformacja
Z Wikipedii
Reformacja – ruch religijny i społeczny, w XVI wieku mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był on natychmiastową reakcją na zjawiska, które miały miejsce w Kościele katolickim – w hierarchii kościelnej i w papiestwie. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku – ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.
W wyniku reformacji wyłoniły się nowe odłamy chrześcijaństwa:
- luteranizm – 1517, jego twórcą był Marcin Luter, zaś podstawą Pismo Święte (dozwolona własna interpretacja), dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty (co przysporzyło mu wielu potężnych przeciwników w postaci np. Inkwizycji). Zniósł również celibat, który w Kościele Katolickim przestał być przestrzegany (większość księży prowadziła dość rozpustne życie i posiadała wielu nieślubnych potomków).
- anglikanizm – 1534, jego twórcą był Henryk VIII, na skutek buntu przeciw papieżowi, który odmówił udzielenia unieważnienia małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Henryk VIII rozwiązał zakony, znacjonalizował dobra kościelne, zniósł przymusowy celibat duchownych. Wprowadził liturgię w języku angielskim oraz komunię pod dwiema postaciami.
- kalwinizm – 1536, jego twórcą był Jan Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie (teoria predestynacji). Proste, cnotliwe życie, powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały zapewnić zbawienie. Gmina kalwińska miała charakter demokratyczny (seniorzy, pastorzy).
- nowożytny antytrynitaryzm – 1562, jego twórcami byli m.in. Miguel Servet i Faust Socyn. Negował istnienie Trójcy Świętej oraz boskość Jezusa, jako sprzeczne z logiką oraz z przekazem biblijnym. Szczególną rolę w tym nurcie odegrali bracia polscy (tzw. arianie), którzy stworzyli filozofię religii i naukę społeczną, znacznie wyprzedzającą epokę.
- husytyzm - ruch religijny i polityczny uczniów i zwolenników czeskiego reformatora religijnego Jana Husa, istniejący na przełomie XIV i XV wieku. Podstawowe założenia tej doktryny to: odrzucenie politycznej władzy oraz autorytetu papieży, krytyka dogmatów o sakramentach i łasce, odrzucenie niektórych obrzędów i ceremonii.
Spis treści |
[edytuj] Geneza reformacji
[edytuj] Przyczyny religijno-ideowe
W Niemczech i ogólnie w środkowej Europie co najmniej od II poł. XIV w. rozwijały się, pod wpływem idei Wyclifa a następnie Husa, dyskusje o potrzebie reformy Kościoła, powszechne było też przekonanie o zepsuciu jego elit w szczególności dworu papieskiego. Główne żądania reformatorów dotyczyły: przyjmowania komunii świętej w dwóch postaciach, zniesienia celibatu duchownych i rezygnacji Kościoła z posiadania majątku. Przyczyną bezpośrednią było rozpowszechnienie tez Lutra dotyczących odpustów.
[edytuj] Przyczyny polityczne
Ówczesna elita polityczna Niemiec widziała w Kościele głównie zagrażającą im siłę polityczną, a także ewentualne źródło bogactw. Luter szybko zyskał protektora w osobie elektora Saksonii Fryderyka III, potężnym wzmocnieniem dla reformacji była sekularyzacja zakonu krzyżackiego, którego elity wobec braku wsparcia Kościoła w konfliktach z Polską postanowiły wykorzystać ruch reformatorski do zrzucenia ciężarów życia zakonnego. Luter korzystając z ochrony władz świeckich pouczony przykładem Jana Husa spalonego na stosie na soborze w Konstancji mimo uzyskania wcześniej listu żelaznego konsekwentnie odmawiał poddania się władzy papieskiej.
[edytuj] Tezy Lutra
Marcin Luter, augustiański mnich, całkowicie nie zgadzał się z ideą odpustów (odpust-odpuszczenie grzechów świętymi przedmiotami, na które było stać tylko bogatych), gdyż według niego zbawienie możliwe było wyłącznie dzięki łasce boskiej, a nie działaniom instytucji kościelnych. Efektem sprzeciwu Lutra było zawieszenie 31 października 1517 r., na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez, w których Luter nie zaatakował samego odpustu, lecz wyjaśniał jego znaczenie oraz istotę pokuty. Mimo zabiegów Lutra, początkowo niewielu zareagowało na jego postulaty, dopiero, gdy rozesłał tezy swoim przyjaciołom, a ci postarali się upowszechnić je za pomocą druku, nastąpił odzew. Jako pierwsi zareagowali humaniści z Erazmem z Rotterdamu i Tomaszem Morusem na czele. Ten ostatni wystąpił przeciwko nowinkom Lutra. Rzym także zareagował, wytyczając Lutrowi proces o kacerstwo. Dochodzenie przeciwko Lutrowi zaowocowało bullą papieską "Exsurge Domine", która jednak był pełna sprzeczności i dowodziła, że Rzym nie zadał sobie trudu rzetelnego zbadania sprawy. W bulli Leon X domagał się od Lutra odwołania swojej nauki i ukorzenia się przed Rzymem. Luter, rzecz jasna, zlekceważył papieża – w odwecie zakazano na niektórych uniwersytetach studiowania jego pism, on z kolei spalił bullę przy udziale publiczności. 3 stycznia 1521 roku rozpoczyna się oficjalnie reformacja – Leon X bullą "Docet pontificem Romanum" wyklina Marcina Lutra. Reformator jednak nie spłonął na stosie, miał bowiem potężnego protektora w osobie Fryderyka Mądrego. Nawet cesarz Niemiec, Karol V, nie odważył się nakazać wydania Rzymowi Lutra, gdyż koronę zawdzięczał właśnie Fryderykowi Mądremu. Decyzją sejmu wormackiego skazano jednak Lutra na banicję, a jako taki został on wyjęty spod prawa, nikt nie mógł udzielić mu schronienia, ale każdy mógł bezkarnie zabić. W celu chronienia Lutra upozorowano jego porwanie i umieszczono w bezpiecznym miejscu.
[edytuj] Inni reformatorzy
W ślady Marcina Lutra poszli inni reformatorzy, np. Jan Kalwin we Francji. Idee reformacji, ujęte w sposób najbardziej radykalny i uzupełnione programem rewolucji społecznej, szerzyli anabaptyści i przywódcy chłopscy, jak chociażby Tomasz Münzer. W dalszych etapach rozwój reformacji kształtowany był przez uroczysty protest – stąd zdaje się wywodzić nazwa ruchu – jak chociażby ten wyrażony przez protestancką mniejszość religijną na sejmie w Spirze w roku 1529, kiedy to postanowiono wstrzymać się od wykonania edyktu wormackiego aż do czasu zwołania soboru powszechnego. Jednak już trzy lata później na sejmie w tym samym mieście zabroniono nauk reformacyjnych. Istotne z punktu widzenia reformacji było sformułowanie przez Filipa Melanchtona – przyjaciela Lutra – pierwszego protestanckiego wyznania wiary, zwanego Confessio Augustyna (wyznaniem augsburskim) w 1530 i zawarcie 1555 pokoju religijnego w Augsburgu, uznającego prawnie podział wyznaniowy Niemiec według zasady cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia). Zasada wyboru religii nie obejmowała zatem niższych grup społecznych, te musiały się podporządkować władcom. Z Niemiec ruch reformacyjny przeniknął do innych krajów Europy, m.in. do krajów skandynawskich, gdzie luteranizm stał się religią panującą, Francji, Czech, Polski i na Węgry. Kalwinizm, rozwijający się w Szwajcarii obok doktryny Zwingliego, oddziaływał w znacznej mierze na Francję – stronnictwo to nazywano hugenotami, a także miał znaczący wpływ na wskrzeszenie antytrynitaryzmu. Osobny nurt reformacji – anglikanizm – powstał w Anglii 1534, gdy król Henryk VIII, na skutek nieuznania przez papieża jego kolejnego małżeństwa – tym razem z Anną Boleyn, zerwał, uzyskawszy wcześniej zgodę parlamentu, z Rzymem i stanął na czele niezależnego od papiestwa Kościoła w Anglii.
[edytuj] Reformacja w Polsce
Zobacz więcej w osobnym artykule: Reformacja w Polsce.Reformacja w I Rzeczypospolitej pojawiła się od lat 20. XVI w., jednak jej wpływ od początku ograniczał się tylko do wyższych i średnich warstw społecznych, głównie w miastach zachodniej i północnej Polski, na Kielecczyźnie, Lubelszczyźnie i na Żmudzi. Polska reformacja od początku cierpiała na brak funduszy, koniecznych do rozwoju. Pozycja Kościoła katolickiego nigdy nie była poważnie zagrożona, co ułatwiło działania kontrreformacji i szybką eliminację reformacji, jako liczącego się nurtu już w połowie XVII w. Tym niemniej reformacja przyczyniła się do rozkwitu literatury w języku polskim, a ruch braci polskich stworzył wiele wybitnych dzieł z dziedziny filozofii religii i nauk społecznych.
[edytuj] Wpływ reformacji na cywilizację europejską
Wpływ reformacji na cywilizację europejską jest znaczny, zważywszy że ten nurt religijny jest stosunkowo młody. Już na samym początku istnienia reformacja wpłynęła na kulturę europejską, przyczyniając się do jej rozwoju. Luter przetłumaczył Biblię na język niemiecki, i wprowadził to tłumaczenie do liturgii, za czym poszło wiele innych przekładów Pisma Świętego na języki narodowe. Zarówno niemieckie tłumaczenia Biblii, jak i prace Lutra i pozostałych reformatorów, przyczyniły się do wzrostu liczby drukarni i wysokości nakładów, gdyż niedawno wynaleziony druk był jedną z najskuteczniejszych metod propagowania założeń i idei reformacji. Wiązał się z tym gwałtowny rozwój zmonopolizowanego do tej pory przez kościół papieski szkolnictwa – od poziomu podstawowego, na uniwersyteckim kończąc. Duże zasługi na tym polu ma wspomniany już Melanchton, który zreorganizował niemiecką edukację w oparciu o zasady pedagogiki humanistycznej.
Reformacja przyczyniła się znacznie do rozkwitu kultur narodowych, a zwłaszcza literatury, która coraz częściej publikowana była w językach narodowych, co można zauważyć chociażby w działalności wydawniczej braci polskich.
Równie istotny wpływ wywarła reformacja na stosunki gospodarczo-społeczne w Europie. Tu szczególną role niektórzy badacze (Max Weber) przypisują kalwinizmowi, zwłaszcza w dziedzinie rozwoju stosunków wczesnokapitalistycznych, a także i republikańskich teorii źródeł władzy. W doktrynie kalwińskiej nie było już potępienia dla pobierania procentów od pożyczek, dotychczas uznawanego za lichwiarstwo. Podkreślano w niej też rolę pracowitości, a powodzenie materialne na ziemi było traktowane jako zwiastun zbawienia. Również bardziej demokratyczna organizacja kościoła kalwińskiego sprzyjała pozyskiwaniu zwolenników – szlachty i magnaterii, co przy malejących uprawnieniach monarchy, choć ciągle jeszcze silnych w niektórych państwach, postępującym powoli rozdziale władz, uniezależnianiu się do pewnego stopnia od monarchów i zwiększających się swobodach osobistych tworzyło bazę do rozwoju społeczno-gospodarczego, gdyż szlachta i magnateria stanowiły zalążki późniejszych przemysłowców. Z drugiej strony wobec faktycznego podporządkowania kościoła władzy świeckiej, stała się ona ostateczną instancją wyznaczającą normy moralne co otwierało drogę absolutyzmowi. Konfiskując dobra Kościoła katolickiego, państwo przejmowało też obowiązek kontynuowania jego charytatywnej działalności. Luter dobitnie sformułował program opieki społecznej państwa nad sierotami, wdowami, kalekami i chorymi. Jednakże zadanie to było przez państwa protestanckie zaniedbywane. Problem wrócił dopiero po stu latach, w programie tak zwanej drugiej reformacji, którą był ruch pietyzmu.
Reformacja odrzucając władzę Papieża odrzuciła doktryny uniwersalistyczne, wspomagając tym samym tworzenie się państw narodowych. Przyczyniła się do tego także innymi drogami, podnosząc rangę języków narodowych.
Reformacja ożywczo wpłynęła również na Kościół katolicki, zmuszając go do przeprowadzenia reform nazywanych kontrreformacją. Zwołany w tym celu sobór trydencki zwrócił szczególną uwagę na podniesienie kwalifikacji kleru – w sferze edukacji, ale także moralności. Biskupi musieli od tego czasu przebywać w swych diecezjach i wizytować kler na swoim terenie. Papież zdecydował się nawet na wygnanie ponad 100 biskupów, którzy opuścili swe diecezje bez specjalnych powodów oraz tysięcy mnichów – zakonników włóczących się po Rzymie poza macierzystymi klasztorami. Nie było litości nawet dla niemoralnych kardynałów i krewniaków papieża, jeśli udowodniono im gorszący tryb życia. Zostały przepędzone również wszystkie prostytutki, sutenerzy, komedianci i błaźni. W celu kształcenia kleru powstawały seminaria duchowne. Dogmatycznie reformacja w kościele rzymskim nie zmieniła nic, poza tym, że katolicyzm przejął sposoby skutecznego oddziaływania na wiernych np. poprzez drukowanie literatury teologicznej.
Reformacja była przyczyną licznych wojen religijnych z wojną trzydziestoletnią na czele. W ich wyniku w większej części Europy przyjęto zasadę Cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia), oznaczającą, że władca decydował o wyznaniu swoich poddanych. W nielicznych krajach (np. Rzeczpospolita Obojga Narodów) reakcją na reformację był wzrost znaczenia idei tolerancji. Upadek autorytetu Kościoła spowodowany przez reformację przyczynił się w późniejszych wiekach do sukcesów takich prądów umysłowych jak racjonalizm, czy oświecenie.
Reformacja zapoczątkowała przełomowe reformy w wielu dziedzinach – kulturze, oświacie, polityce i gospodarce. Wpłynęła również na duchowość ludzką, proponując drogę do Boga bez znaczącego pośrednictwa innych ludzi, czy instytucji.
[edytuj] Bibliografia
- Dawson Ch., Podział chrześcijaństwa na Zachodzie, Warszawa 1967.
- Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t 1: Narodziny i rozwój Reformy protestanckiej, Warszawa 1986.
- Green V., Reformacja, Warszawa 2000.
- Tazbir J., Reformacja – kontrreformacja – tolerancja, Wrocław 1996.
- Wójcik Z., Historia powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 1999.
- Uglorz M., Marcin Luter-ojciec reformacji, Augustyna, Bielsko-Biała 1995.
- B. Cottret, Kalwin, tłum. M. Milewska, Warszawa 2000.
- V. Green, Reformacja, tłum. S. Bartosiak, Warszawa 2000.
- A. F. Pollard, Henryk VIII, tłum. I. Szymańska, Warszawa 1979.
- H. Masson, Słownik herezji w Kościele katolickim, tłum. B. Sęk, Katowice 1993.
| Historia Niemiec |
|---|
| Chronologia |
| Germanie |
| Państwo wschodniofrankijskie |
| Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego |
| Reformacja |
| Wojna trzydziestoletnia |
| Niemcy w XVII wieku |
| Niemcy w XVIII wieku |
| Niemcy w XIX wieku |
| Związek Reński |
| Zjednoczenie Niemiec (XIX wiek) |
| Cesarstwo Niemieckie |
| Republika Weimarska |
| III Rzesza |
| Okupacja Aliancka |
| NRD RFN |
| Zjednoczenie Niemiec (XX wiek) |
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Protestanci.org - Serwis Protestancki
- reformacja.pl
- Reformacja – informacje i materiały w serwisie Kosciol.pl
- Edykty tolerancyjne Europy
- [1] – informacje na temat reformacji i protestantyzmu
