Rewolucja kulturalna
Z Wikipedii
 |
Artykuł wymaga poszerzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, czego brakuje i uzupełnij braki, jeśli to możliwe. |
Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna (uproszczony chiński: 无产阶级文化大革命; tradycyjny chiński: 無產階級文化大革命; pinyin: wú chǎn jiē jí wén huà dà gé mìng, dosłownie "Proletariacka Kulturalna Wielka Rewolucja", często skracane do 文化大革命 wén huà dà gé mìng, dosłownie "Wielka Kulturalna Rewolucja", lub po prostu 文革 wén gé, dosłownie "kulturalna rewolucja") w Chinach była kampanią zapoczątkowaną w 1966 roku przez Mao Zedonga, jako próba wyeliminowania jego politycznych rywali. Chociaż oficjalnie została zakończona przez Mao w 1969 roku, wielu naukowców uważa, że trwała do chwili aresztowania tzw. bandy czworga w 1976 roku. To datowanie ma znaczenie i jest uważane za zwycięstwo stronników Deng Xiaopinga, gdyż pozwala im przedstawić wszystkie wydarzenia w okresie od 1966 do 1976 roku jako jeden ciąg zdarzeń sterowanych przez lewackie skrzydło bandy czworga.
Między 1966 i 1969 rokiem Mao zachęcał rewolucyjne komitety Czerwonej Gwardii do przejmowania władzy od organów Komunistycznej Partii Chin (KPCh) i organów władzy. W powstałym chaosie wielu ludzi zginęło, a miliony zostały uwięzione. Chociaż okres po 1969 roku był mniej chaotyczny, przywódcy rewolucji kulturalnej pozostali u władzy, co stało się przyczyną długotrwałego okresu stagnacji gospodarczej.
Spis treści |
[edytuj] Tło
[edytuj] Narastający konflikt między Mao Zedongiem i Liu Shaoqi
Trzy lata po od 1960 roku znane są w Chinach jako Trzy Lata Klęsk Żywiołowych. Na skutek klęski Wielkiego Skoku zapanował głód, a produkcja spadła dramatycznie. Na koniec okresu liczbę osób zmarłych z przyczyn nienaturalnych, jak głód i niedożywienie, oszacowano na 44 miliony.
Liu Shaoqi i Deng Xiaoping zdecydowali się na zaniechanie niektórych elementów Wielkiego Skoku, jak wiejskie komuny, i przywrócenie poprzedniej polityki ekonomicznej.
Sukces reform ekonomicznych przyniósł im szacunek u wielu członków partii, zarówno w rządzie centralnym, jak i w masach członkowskich. Liu i Deng rozpoczęli planowanie odsunięcia Mao od jakiejkolwiek realnej władzy i nadania mu pozycji figuranta. Aby przywrócić swoją polityczną bazę i naprawić swoje błędy bez przyznawania się do nich, Mao zainicjował w 1963 roku Ruch Edukacji Społecznej.
Mao przyznał się później do niektórych błędów, ale bronił Wielkiego Skoku jako koncepcji. Ironią Ruchu Edukacji Społecznej było to, że odwoływał się do mas, ale był sterowany przez samego Mao. Ruch ten, skierowany przede wszystkim do uczniów szkolnych, nie miał natychmiastowego wpływu na chińską politykę, ale wpłynął na pokolenie młodzieży, które Mao mógł wezwać w przyszłości.
W 1963 roku Mao otwarcie zaatakował Liu Shaoqi stwierdzając, że idealizm w walce klas musi być zawsze w pełni zrozumiany i stosowany dzień po dniu, rok po roku. Do roku 1964 ruch stał się Ruchem Czterech Oczyszczeń, mając postawione zadanie oczyszczenia polityki, gospodarki, idei i organizacji. Ruch został skierowany przeciwko Liu i Dengowi.
[edytuj] Wpływ na inne zdarzenia
We wczesnych latach 60. historyk i zastępca burmistrza Pekinu Wu Han opublikował pierwszą wersję dramatu historycznego "Usunięcie Hai Rui z urzędu". W sztuce prawy urzędnik został usunięty przez zepsutego cesarza. Sztuka była pierwotnie wydana dla rozrywki Mao Zedonga, który lubił historyczne opowiadania.
Mao najpierw pochwalił opowieść, jednak w 1965 roku żona Mao, Jiang Qing, i jej protegowany Yao Wenyuan - który w tym czasie był mało znanym redaktorem gazety w Szanghaju - opublikowała artykuł krytykujący sztukę. Jian i Yao widzieli sztukę, którą określili mianem zatrutych chwastów i ataku na Mao, w którym użyto alegorycznej postaci zepsutego cesarza jako Mao i urzędnika, jako Peng Dehuai.
Publikacja w szanghajskiej gazecie została upubliczniona w całych Chinach i wiele gazet zwróciło się o prawo do przedruku. Burmistrz Pekinu Peng Zhen, popierający Wu Hana, powołał komisję, która przestudiowała dramat i podkreśliła, że krytyka poszła za daleko.
W maju 1966 Jiang i Yao ponownie opublikowali kilka artykułów oskarżających Wu Hana i Peng Zhena. 16 maja 1966 ukazała się notatka prasowa, która rozpoczęła de facto początek rewolucji kulturalnej.
W późniejszym spotkaniu politbiura KPCh została sformowana grupa odpowiadająca za rewolucję kulturalną. 18 maja Lin Biao stwierdził w przemówieniu, że "Przewodniczący Mao jest geniuszem, wszystko, co Przewodniczący mówi, jest prawdą, a jedno słowo Przewodniczącego przeważa nad tysiącem naszych słów". W ten sposób rozpoczęła się pierwsza faza kultu Mao, kierowanego przez Jiang Qing, Lin Biao i innych. W tym czasie Jiang i Lin przechwycili już część rzeczywistej władzy. 29 maja 1966 na uniwersytecie Tsinghua została sformowana pierwsza organizacja Czerwonej Gwardii, której zadaniem było pozbywanie się intelektualistów i wrogów politycznych Mao.
1 czerwca 1966 oficjalna gazeta KPCh, "Dziennik Ludowy", stwierdziła, że wszyscy imperialiści, ludzie powiązani z imperialistami, imperialistyczni intelektualiści etc. muszą być usunięci. Wkrótce rozpoczął się proces usuwania rektorów uczelni i innych wybitnych intelektualistów. 28 lipca 1966 przedstawiciele Czerwonej Gwardii napisali formalny list do Mao, stwierdzający, że masowe czystki są konieczne i słuszne. W ten sposób rozpoczęła się rewolucja kulturalna.
[edytuj] Rewolucja kulturalna
[edytuj] 1966: Masowe czystki
1 sierpnia 1966 roku kierownicze ciało decyzyjne KPCh przyjęło uchwałę "Decyzje w sprawie Wielkiej Proletariackiej Rewolucji Kulturalnej". Uchwała stanowiła, że głównym zadaniem rządu chińskiego jest oczyszczenie kraju z intelektualistów i imperialistów. Większość czystek miała być zadaniem maoistowskiej Czerwonej Gwardii.
16 sierpnia miliony członków Czerwonej Gwardii z całego kraju zgromadziły się w Pekinie na szczycie zorganizowanym przez Przewodniczącego. Mao i Lin Biao ukazali się 11 milionom czerwonogwardzistów, spotykając się z aplauzem tłumu. Mao pochwalił przeprowadzone w ostatnim okresie czystki.
Od tego momentu, aż do roku 1976 Czerwona Gwardia rozszerzała strefę swojej władzy i przyspieszała akcję oczyszczania. Czerwonogwardziści zaczynali od rozprowadzania ulotek i broszur z komunistyczną propagandą i listami nazwisk rzekomych kontrrewolucjonistów, a także odgrywania zaimprowizowanych sztuk o propagandowej treści. Następnym krokiem były publiczne egzekucje "kontrrewolucjonistów", rabowanie ich domów, zabijanie i torturowanie ich bliskich.
Do 1966 roku Czerwona Gwardia stała się czołowym narzędziem rzeczywistej władzy w Chinach. Wiele osób zostało bez sądu zabitych lub poddanych torturom. Oficjalnie obowiązujące prawo było swobodnie łamane, policja utraciła jakąkolwiek zdolność interweniowania. Czerwonogwardziści posunęli się też do podpalania świątyń - kościołów, meczetów i innych instytucji religijnych. Do końca roku podjęto też masową akcję niszczenia dzieł starożytnej sztuki, burzenia budynków, palenia książek i zwojów z rękopisami.
W okresie tym atakowano też mnichów, siostry zakonne i misjonarzy. Wielu z nich zesłano do obozów pracy, torturowano i zabijano. Czerwonogwardziści poniżali też swoich szkolnych nauczycieli. Wielu intelektualistów załamało się lub popełniło samobójstwa, wielu innych, w tym prominentni poprzednio politycy i przywódcy, żyło z piętnem kontrrewolucjonistów. Liu Shaoqi został uwięziony i w 1969 roku zmarł z powodu zagłodzenia i braku podstawowych środków do życia. Deng Xiaoping został zesłany do pracy w fabryce silników, skąd dopiero po latach uwolnił go Zhou Enlai.
Działalność Czerwonej Gwardii została pochwalona przez Mao Zedonga, który wydał też instrukcję zakazującą milicji interweniowania w działania Gwardii, pod groźbą uznania za kontrrewolucjonistów.
10 października Lin Biao publicznie skrytykował Liu i Denga jako kapitalistycznych sługusów i zagrożenie. Nieco później Peng Dehuai został ściągnięty do Pekinu i wystawiony na publiczne pośmiewisko.
[edytuj] 1967: Walka o władzę polityczną
3 stycznia 1967 Lin Biao i Jiang Qing sprowokowali tzw. styczniową burzę, w czasie której poddano krytyce i czystkom wielu prominentnych działaczy samorządowych w Szanghaju. Otworzyło to Wang Hongwen drogę do władzy w mieście i aparacie partyjnym. W Pekinie Liu i Deng ponownie stali się obiektem krytyki, ale inni, którzy nie brali w niej udziału, jak Chen Boda i Kang Sheng, wskazywali na przestępstwa zastępcy przewodniczącego rady miejskiej Tao Zhu. W ten sposób została zapoczątkowana polityczna walka między funkcjonariuszami rządu centralnego, a lokalnymi kadrami partyjnymi, w której wykorzystano rewolucję kulturalną jako okazję do oskarżenia rywali o "działalność kontrrewolucyjną".
8 stycznia Mao pochwalił te działania za pośrednictwem Dziennika Ludowego, zachęcając przywódców lokalnych władz do wzmożenia krytycyzmu wobec innych. Spowodowało to falę walki o władzę w lokalnych samorządach, które w ogóle przestały funkcjonować. Zaangażowanie w jakąś formę działalności rewolucyjnej było jedynym sposobem uniknięcia czystki, choć nie dającym żadnej gwarancji bezpieczeństwa.
W tym samym czasie wiele dużych i ważnych organizacji czerwonogwardzistów stanęło przeciwko innym organizacjom, komplikując w jeszcze większym stopniu sytuację. 6 kwietnia Liu Shaoqi został otwarcie skrytykowany przez frakcję Zhonganhai. Po niej nastąpiły protesty i masowe demonstracje, zwłaszcza w Wuhan, 20 lipca, które Jiang Qing określiła mianem działalności kontrrewolucyjnej - sama poleciała do Wuhan, aby dokonać krytyki Chen Zaidao odpowiadającego za region Wuhan.
22 lipca Jiang Qing nakazała Czerwonej Gwardii zastępowanie Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Czerwonogwardziści przystąpili do przejmowania i rabowania koszar wojskowych, którego nie był w stanie powstrzymać żaden z generałów, co trwało do jesieni 1968.
[edytuj] 1968: Kult jednostki
Wiosną 1968 r. rozpoczęła się kampania nadawania Mao niemal boskiego statusu, którego odmalowano jako źródło wszelkiego życia. W tym samym czasie zaczął też pozyskiwać władzę Lin Biao.
Mao stracił podstawową kontrolę nad krajem i nie był w stanie wpływać na przebieg masowych protestów i grabieży. 27 lipca oficjalnie zakończono zwierzchność Czerwonej Gwardii nad armią, a rząd centralny wysłał jednostki do odzyskania kontroli nad obszarami będącymi w faktycznym władaniu Czerwonej Gwardii. Mao wsparł te tendencje.
W początkach października Mao zdecydował się dokonać kolejnych czystek wśród wysokich urzędników, których zesłano w głąb kraju do obozów pracy. Na 12. plenum 8. kongresu partii komunistycznej został z niej usunięty Liu Shaoqi, a Lin Biao został wiceprzewodniczącym partii, zajmując drugą pozycję za Mao.
W grudniu 1968 Mao zapoczątkował trwający przez następną dekadę ruch wysyłania na prowincję młodych, wykształconych ludzi, którzy mieli otrzymywać edukację od chłopów. Mao widział w tym sposób pozbycia się sił, które w przyszłości mogły stanowić zagrożenie dla centralnych władz partii komunistycznej.
[edytuj] Czas Lin Biao
[edytuj] Próby rozszerzenia władzy w Partii
1 kwietnia 1969 roku Mao wyznaczył Lin Biao na swego oficjalnego następcę. Lin Biao stał się oficjalnie drugą osobą w państwie, jednak faktycznie cała władza znalazła się w jego rękach.
Na zjeździe partii w 1970 Chen Boda, inspirowany przez Lin Biao, zaproponował wprowadzenie urzędu prezydenta. Mao potępił ten projekt i nakazał usunąć Chena z partyjnych stanowisk. Lin Biao poczuł się zagrożony.
[edytuj] Próba puczu wojskowego Lin Biao
Po wydarzeniach na kongresie Partii Lin Biao zaczął bać się wymierzonych w niego czystek. Zdecydował się na przeprowadzenie przy pomocy podległej mu armii zamachu stanu i roprawienia się z przeciwnikami politycznymi.
Między 8 a 10 sierpnia 1971 w Szanghaju poplecznicy Lin Biao wymordowali podległych Mao partyjnych działaczy. W prasie rozpoczęły się ataki na Mao, zaś siły powietrzne zbombardowały wybudowany z jego inicjatywy most kolejowy pod Pekinem.
Zamach stanu zakończył się fiaskiem, mimo prób nie udało się zamordować Mao. W obawie przed odwetem, Lin Biao usiłował uciec z kraju. 11 września próbował uciec do Hong Kongu. Ucieczka zakończyła się jednak niepowodzeniem, w jej trakcie aresztowano 20 podległych Lin Biao generałów.
13 września 1971 Lin Biao zdecydował się uciec wraz z rodziną do ZSRR. Samolot w którym znajdował się Lin rozbił się jednak nad Mongolią, zaś on sam zginął w katastrofie.
[edytuj] Czasy bandy czworga
[edytuj] Kampania Pi-Lin Pi-Kong (czyli Kampania Przeciw Lin Biao i Konfucjuszowi)
Śmierć Lin Biao stała się początkiem walki o sukcesję po Mao. Deng Xiaoping i premier Zhou Enlai powoli wracali do łask Mao, czego skutkiem było sprowadzenie Denga do Pekinu w sierpniu 1972.
Żona Mao, Jiang Qing zaczęła postrzegać Zhou jako główną przeszkodę do objęcia władzy po mężu. Wraz z 3 poplecznikami, Zhang Chunqiao, Yao Wenyuanem i Wang Hongwenem (tzw. banda czworga), rozpoczęła pod koniec 1973 Kampanię Przeciw Lin Biao i Konfucjuszowi (批林批孔运动), która faktycznie wymierzona była w Zhou Enlaia. Kampania nie przyniosła jednak zamierzanych rezultatów.
Po wykryciu raka u Zhou Enlaia w październiku 1973 i hospitalizowaniu go, Mao powierzył Deng Xiaopingowi funkcje wicepremiera i Szefa Sztabu Generalnego. Deng rozpoczął powolne wprowadzanie reform. W sierpniu 1975 stan zdrowia Mao pogorszył się i został on hospitalizowany.
[edytuj] 1976: Koniec rewolucji kulturalnej
8 stycznia 1976 zmarł Zhou Enlai. Następnego dnia w Pekinie odbył się masowe wiece wzburzonego tłumu. Pogrzeb Zhou 15 stycznia stał się okazją do wielkiej manifestacji. Mowę pogrzebową wygłosił Deng Xiaoping.
Zagrożona utratą swojej pozycji banda czworga rozpoczęła wprowadzanie masowych restrykcji. W lutym Deng został ponownie odsunięty od władzy. Mao odmawiał jednak powierzenia władzy bandzie czworga, desygnując na urząd premiera mało znanego Hua Guofenga.
5 kwietnia na Placu Tiananmen odbyła się masowa demonstracja przeciwko rządom bandy czworga, która zgromadziła 2 miliony ludzi. Siły policyjne rozpędziły demonstrantów.
9 września 1976 zmarł Mao Zedong. W kraju rozpoczęła się tygodniowa żałoba. Zamknięte były wszelkie instytucje, zaś ludzie masowo wylegali na ulice, by dać wyraz swojej żałobie.
Zgodnie z ostatnią wolą Mao, faktyczna władza znalazła się w rękach Hua Guofenga. Hua początkowo zamierzał porozumieć się z bandą czworga, jednak za namową Denga oraz generałów, 10 października 1976 nakazał aresztować członków bandy czworga. Wydarzenie to uznaje się za koniec rewolucji kulturalnej.
[edytuj] Po rewolucji
Hua Guofeng sprzeciwiał się wszelkim reformom. Propagował zasadę dwóch aksjomatów (两个凡是), która brzmiała: „Jakąkolwiek by sformułował politykę przewodniczący Mao, będziemy jej zdecydowanie przestrzegać; jakiekolwiek by były jego instrukcje, niezachwianie będziemy zgodnie z nimi postępować”. Hua nieudolnie próbował wprowadzić masowy kult Mao (m.in. zmieniając słowa hymnu narodowego). Próbował przywrócić system gospodarczy sprzed Wielkiego Skoku.
Hua szybko zorientował się jednak, że nie jest w stanie rządzić bez Denga. W lipcu 1977 Deng został oficjalnie zrehabilitowany i przywrócony do funkcji wicepremiera i Szefa Sztabu Generalnego.
Deng zza kulis zyskiwał coraz większe znaczenie. Popierany przez niego Hu Yaobang zaczął stopniowo zdobywać władzę w partii. Sam Deng skupił się na publicystyce. 1 lipca 1978 Deng ogłosił krytykę Wielkiego Skoku. We wrześniu 1978 oficjalnie poddał krytyce politykę Hua Guofenga.
18 grudnia 1978 na zjeździe KPCh Deng Xiaoping został wybrany na jej I Sekretarza. Hua Guofeng musiał złożyć publiczną samokrytykę.
Na kolejnym zjeździe partii w 1980 Liu Shaoqi został pośmiertnie zrehabilitowany. Hua Guofeng złożył rezygnację, a jego miejsce zajęli popierani przez Denga Hu Yaobang i Zhao Ziyang.
W 1981 roku odbył się proces członków bandy czworga. Skazano ich za działalność antypartyjną. Jiang Qing oraz Zhang Chunqiao zostali skazani na karę śmierci (zamienioną na dożywotnie więzienie) a Wang Hongwen i Yao Wenyuan na 20 lat pozbawienia wolności.
[edytuj] Skutki
[edytuj] Ocena historyczna
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
