web counter


https://www.amazon.it/dp/B0CT9YL557

We support WINRAR [What is this] - [Download .exe file(s) for Windows]

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
SITEMAP
Audiobooks by Valerio Di Stefano: Single Download - Complete Download [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Alphabetical Download  [TAR] [WIM] [ZIP] [RAR] - Download Instructions

Make a donation: IBAN: IT36M0708677020000000008016 - BIC/SWIFT:  ICRAITRRU60 - VALERIO DI STEFANO or
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Sanok - Wikipedia, wolna encyklopedia

Sanok

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°33' N 22°13' EGeografia

Sanok
Herb
Herb Sanoka
Województwo podkarpackie
Powiat sanocki
Gmina
 - rodzaj
Sanok
miejska
Prawa miejskie 1339
Burmistrz Wojciech Blecharczyk
Powierzchnia 38,15 km²
Położenie 49° 33' N
22° 13' E
Liczba mieszkańców (2006)
 - liczba ludności
 - gęstość
 - aglomeracja

43 tys.
1032,3 os./km²
100 tys.
Strefa numeracyjna
(do 2005)
13
Kod pocztowy 38-500
Tablice rejestracyjne RSA,KUP
Położenie na mapie Polski
Sanok
Sanok
Sanok
TERC10
(TERYT)
3182517011
Miasta partnerskie Francja Cestas
Niemcy Fürstenwalde
Węgry Gyöngyös
Słowacja Humenné
Szwecja Östersund
Niemcy Reinheim
Ukraina Kamieniec Podolski
Urząd miejski3
ul. Rynek 1
38-500 Sanok
tel. 13 465-28-11; faks 13 463-08-90
(e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Królewskie Wolne Miasto Sanokmiasto powiatowe w województwie podkarpackim. Położone w dolinie Sanu, na terenie Kotliny Sanockiej, u podnóża Gór Słonnych i Pogórza Bukowskiego w Euroregionie Karpackim. Miasto liczy ok. 43 tys. mieszkańców i ma powierzchnię 38,15 km² (2005).

Spis treści

[edytuj] Historia miasta

Sanok został założony około X/XI wieku [1], w najstarszej kronice kronikarza ruskiego Nestora z roku 981 znajduje się pierwsza wzmianka o terenach, na których położony był Sanok poszedł Włodzimierz na Lachów i zajął im grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią. Prawdopodobnym jest że wcześniej tereny te należały do Państwa Mieszka I. Już w połowie XII wieku był to gród obronny i ważny ośrodek administracyjny. W czasie wyprawy wojennej w 1018 r. odbił te tereny Bolesław I Chrobry. Polska ponownie utraciła je w roku 1031. Z powrotem przyłączył je Bolesław II Szczodry w 1069 r. Znów utracił te ziemie Władysław I Herman, gdy weszły one w skład Rusi Kijowskiej. Najstarsza pisemna wzmianka o Sanoku pochodzi z czasów, gdy ziemia ta należała do książąt ruskich. Zapis w kronikach ruskich – Latopisie Hipackim z roku 1150, mówiący, że król węgierski Gejza II "przeszedł góry i wziął gród Sanok i rządzącego w nim posadnika Jasza i wiosek w Przemyskiem wiele zajął." W roku 1202 dochodzi w Sanoku do spotkania króla węgierskiego Emeryka z księżniczką ruską (tamże s. 480). W roku 1231 książę ruski Włodzisław Jurewicz, udaje się do Sanoka worot uhorskich (tamże s. 509). Ślady osadnictwa węgierskiego z tego okresu, widoczne są również obecnie w nazwach terenowych. W 1340 r. prawem spadkobierstwa posiadł te ziemie Kazimierz III Wielki i włączył do swego Królestwa. Po tym okresie przez następne kilkadziesiąt lat Sanok znajdował się pod opieką Korony węgierskiej oraz urzędujących tu starostów węgierskich.

Sanok
Nowy ratusz przy Rynku Głównym
Nowy ratusz przy Rynku Głównym
Uroczystości 217 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja w Sanoku; pierwszy z lewej Wojciech Blecharczyk burmistrz miasta, Mariusz Szmyd wójt gminy oraz poseł Stanisław Zając
Uroczystości 217 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja w Sanoku; pierwszy z lewej Wojciech Blecharczyk burmistrz miasta, Mariusz Szmyd wójt gminy oraz poseł Stanisław Zając
Rynek Główny pierzeja zachodnia
Rynek Główny pierzeja zachodnia
Arena Sanok, lodowisko HK Sanok
Arena Sanok, lodowisko HK Sanok
Nowy ratusz nocą
Nowy ratusz nocą
Stary ratusz
Stary ratusz
Ławeczka Wojaka Szwejka, ul. 3 maja (deptak miejski)
Ławeczka Wojaka Szwejka, ul. 3 maja (deptak miejski)
Błonie dzielnica Sanoka
Błonie dzielnica Sanoka
Autosan – fabryka autobusów przy ul. Lipińskiego
Autosan – fabryka autobusów przy ul. Lipińskiego
Zamek królewski w Sanoku, widok od strony ul. królowej Bony
Zamek królewski w Sanoku, widok od strony ul. królowej Bony
rynek główny z odnowionym magistratem
rynek główny z odnowionym magistratem
stary ratusz przy rynku głównym – siedziba galerii sanockiej
stary ratusz przy rynku głównym – siedziba galerii sanockiej
ul. Kościuszki
ul. Kościuszki
żółty autobus komunikacji miejskiej
żółty autobus komunikacji miejskiej
pomnik gen. Kościuszki, ul. Kościuszki
pomnik gen. Kościuszki, ul. Kościuszki
sanocka straż miejska
sanocka straż miejska
Orkiestra górnicza PGNiG z Sanoka
Orkiestra górnicza PGNiG z Sanoka
pomnik na placu św. Jana
pomnik na placu św. Jana
fara
fara
Śródmiescie
Śródmiescie
Rekonstrukcje historyczne w sanockich Olchowcach
Rekonstrukcje historyczne w sanockich Olchowcach

[edytuj] 1339-1772

W 20 stycznia 1339 książę Małej Rusi Jerzy II z rodu Piastów nadał Sanokowi przywilej lokacyjny [2] na prawie magdeburskim. Po przyłączeniu Rusi Halickiej do Polski, król Kazimierz III Wielki potwierdził prawa miejskie Sanoka w roku 1366. W tym okresie powstał w mieście gotycki zamek, obecnie całkowicie przebudowany. Na zamku do poł. XVI wieku mieścił się również Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego dla całej ziemi sanockiej.

27 lutego 1377 przywilejem księcia Władysława Opolczyka darowano franciszkanom lwowskim drewniany kościół Matki Bożej poza murami miasta i dworek na klasztor. Wizyty księcia w Sanoku jako Namiestnika Rusi odnotowano jeszcze 14 grudnia 1372, 24 – 31 maja 1373, 23 listopada 1374, 15 marca 1376, 23 listopada 1376, 14 października 1377, oraz w roku 1378.

Organizację kościoła łacińskiego na ziemi przemyskiej i sanockiej, podporządkowanego poprzednio bezpośrednio papieżowi, przeprowadza następnie franciszkanin Eryk z Winsen.

Na sanockim zamku, po śmierci Władysława Jagiełły, wiele lat zamieszkiwała jego czwarta żona, królowa Zofia Holszańska, zwana Sońką. 2 maja 1417 w Sanoku odbył się wcześniej w kościele franciszkańskim ślub Jagiełły z jego trzecią żoną Elżbietą Granowską.

O zasługach królowej Bony dla miasta świadczy włączenie herbu Sforza (wąż połykający Saracena) do herbu miasta. Okres od połowy XIV do połowy XVI wieku uchodzi za najpomyślniejszy w dziejach miasta.

1 maja 1617 pod Sanokiem odbywa się przegląd pospolitego ruszenia właścicieli ziemi sanockiej. W 1624 r. w czerwcu Tatarzy napadają na Sanok. We wrześniu 1672 r., na skutek ponownego najazdu Tatarów na teren Bieszczadów, zniszczeniu uległ również Sanok – ocalało w nim 6 domów.

Od końca XVI wieku rozpoczął się powolny upadek Sanoka. Wpłynęły na to liczne pożary, z których największy zniszczył miasto niemal doszczętnie – ocalał tylko kościół franciszkanów, 5 domów i górne przedmieście.

Sanoccy ziemianie buntują się przeciw kontrybucji na rzecz wojsk rosyjskich, o czym świadczy uchwała z 25 stycznia 1768 r. W dniu 29 czerwca 1768 roku Jakub Ignacy Bronicki marszałek sanocki dla potrzeb Konfederacji Barskiej, uzyskał w Lesku od Kantego Ossolińskiego milicję nadworną, amunicję, dziewięć armat, pełne oporządzenie dla 50 ludzi i tysiąc czerwonych złotych. 7 lipca 1768 roku odbył się na polach między Sieniawą a Rymanowem generalny zjazd szlachty sanockiej, który zgromadził około 6000 ludzi. Ogłoszono akt konfederacji ziemi sanockiej, a na marszałka wybrano Jakuba Ignacego Bronickiego, herbu Korwin, dziedzica Nowotańca. Spod Sieniawy ruszył nowo wybrany marszałek przez Krosno na pomoc do Krakowa. 17 lipca 1768 r. mieszczanie sanoccy składają przysięgę Konfederacji Barskiej w obecności Stanisława Cieleckiego – Wójta Sanoka.

Po śmierci Jakuba Bronickiego, 17 kwietnia w Muszynie) wybrano Ignacego Potockiego – starostę kaniowskiego Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej. Po przejściu jego z marszałkostwa sanockiego na marszałka lwowskiego, na sejmiku w Sanoku 13 listopada 1769 r., Marszałkiem Konfederacji Ziemi Sanockiej wybrano Filipa Radzimińskiego – starostę dmitrowskiego (Akta grodzkie i ziemskie, T. 23, s. 598 )

[edytuj] Starostwo i kasztelania sanocka

[edytuj] 1772-1918

W roku 1772 Sanok oraz ziemia sanocka weszły po pierwszym rozbiorze w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. Ponieważ miasto było zniszczone a sanocki ratusz spalony, władze administracyjne przeniosły siedzibę powiatu do zamku w Lesku. Od tego też roku miasto należało do cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego. W 1846 r., w czasie powstania krakowskiego 18 lutego 1846 r. do punktu zbornego w Cisnej przybył z inicjatywy J.M. Goslara, mjr Jerzy Bułharyn jako Wojenny Naczelnik Obwodu Sanockiego. Sformował on z pracowników huty w Cisnej oddział, który poprowadził na Sanok rozbrajając po drodze placówki straży skarbowej i łącząc się z innymi grupami powstańczymi. Od Przełęczy Łupkowskiej, z okolic Kalnicy i Leska, miał atakować Sanok dowodzący siłami miejscowymi i słowackimi. 21 lutego 1846 r. powstańcy z południowej części obwodu sanockiego szli na północ w celu opanowania Sanoka trzema szlakami: z Cisnej przez Baligród, z Lutowisk oraz z Ustrzyk Dolnych i z Ustianowej. 180 uczestników spotkało się w Uhercach, gdzie zaczęto formować w oddziały i odebrano od wszystkich przysięgę. Nękani po drodze przez chłopów ze Stefkowej, dotarli do wsi Zahutyń pod Sanokiem. Po kilku potyczkach m.in. pod Leskiem, przy dojściu do Zahutynia, 180 powstańców, nie mając wsparcia, od północy, nie zaatakowało Sanoka, ponieważ nie dotarły inne umówione oddziały, z powodu wystąpień zbuntowanych chłopów. Bułharyn, z grupką 20 zbrojnych wrócił 22 lutego do Cisnej i przekroczył granicę węgierską w Roztokach.

Teofil Wojciech Ostaszewski w 1848 roku, w czasie Wiosny Ludów inicjuje organizację Gwardia Narodowa Ziemi Sanockiej i zostaje wybrany jej komendantem. Powołuje też w Sanoku miejscową Rada Narodowa Obwodu Sanockiego na wzór Rady Narodowej we Lwowie.

Po reformie administracyjnej w roku 1864 miasto było siedzibą starostwa i powiatu sądowego w kraju Galicja. W roku 1883 miasto liczyło 5181 mieszkańców. W roku 1898 miasto liczyło już 5559 osób (w tym wyznania rzymskokatolickiego było 2148 osób, a mojżeszowego 2536 osób), ogółem było 360 domów. W roku 1900 w powiecie sanockim mieszkało 85 698 osób, starostwo dzieliło się na 130 gmin politycznych oraz 120 gmin katastralnych.

W roku 1853 miasto odwiedził cesarz Franciszek Józef I, a w roku 1915 następca tronu i przyszły cesarz austriacki Karol I. Koszary sanockie były siedzibą dowództwa 45 Galicyjskiego Regimentu Piechoty oraz rejonem rekrutacji 13 regimentu ułanów. Z Sanoka pochodził jeden z najbardziej zaufanych marszałków cesarza Franciszka Józefa Adam Dembicki. W dniu 3 sierpnia 1911, powołane zostały na terenie Sanoka Drużyny Bartoszowe, którymi kierował, jako rolnik, późniejszy generał Bronisław Prugar-Ketling rodem z Trześniowa. Pierwszym przykazaniem Drużyn było Przez całe życie służ sprawie oswobodzenia Polski.

W roku 1913 następuje zakup Fabryki Maszyn księcia Lubomirskiego we Lwowie oraz fuzja z Pierwszym Galicyjskim Towarzystwem Akcyjnym dla Budowy Wagonów i Maszyn w Sanoku. Zakład S. A. L. Zieleniewski staje się pierwszym w zaborze austriackim przedsiębiorstwem wielozakładowym typu koncernowego.

Do roku 1939 najliczniejszą grupą narodowościową była społeczność żydowska licząca ponad 40% populacji tego miasta. Żydzi zajmowali się nie tylko handlem (na 100 kupców, 74 było narodowości żydowskiej), ale również działalnością przemysłową (na 100 przemysłowców różnych branż, 90 to Żydzi). Na 30 kancelarii adwokackich 18 było żydowskich. Na 43 praktykujących lekarzy 22 było również Żydami.

W latach 1938-1944 Sanok był siedzibą apostolskiego administratora Łemkowszczyzny Ołeksandera Małynowśkiego.

[edytuj] 1939-1947

Pod Sanokiem walki obronne z nacierającymi wojskami hitlerowskimi toczyła 3 Brygada Górska dowodzona przez płk. Jana Kotowicza wchodząca w skład grupy operacyjnej gen. bryg. Kazimierza Orlika-Łukoskiego. W dniu 9 września 1939 r. z Sanoka przez Lesko do Ustrzyk wycofywali się żołnierze Batalionu Obrony Narodowej Sanok (dowódca batalionu kpt. Tadeusz Kuniewski) i toczyli walki w celu opóźnienia marszu Niemców na wschód.

We wrześniu 1939 roku, dyrekcja Fabryki Wagonów powierza Julianowi Gorgonowi przygotowanie i kierowanie transportem ewakuacyjnym fabryki. 11 września 1939, przy stacji kolejowej Rychcice-Chatki, transport został zbombardowany przez niemieckie samoloty i ginie Julian Gorgoń i pan Dutkiewicz, stolarz z Fabryki Wagonów. Czesław, syn Juliana, raniony odłamkiem bomby, zostaje przewieziony do szpitala powszechnego w Drohobyczu.

12 września 1939 Sanok oraz okolice zostały zajęte przez jednostki niemieckie oraz słowackie, były to; Gebirgs-Jäger-Regiment 138, Gebirgs-Jäger-Regiment 139 oraz grupa szybka armii polowej Bernolak w składzie 3 Dywizja Górska. Jednostka słowacka została wycofana z Sanoka 1 października 1939 roku. Od 26 października 1939, dystrykt krakowski, powiat sanocki (Landkreis), któremu podlegały komisariaty wiejskie w Sanoku, Brzozowie i Baligrodzie, starostą był dr. Albert Schaar (Landrat-Reg. Rat). Całkowita pow. powiatu wynosiła 2585,6 km² i liczyła 245 704 mieszkańców. Powiat był najbardziej wysuniętym na południowy wschód obszarem GG. 15 listopada 1941 do powiatu sanockiego włączono 9 gmin położonych na wschód od Sanu m.in. Lesko i Ustrzyki Dolne, natomiast wyłączono gminę Rymanów, Jaśliska oraz komisariat brzozowski razem z gminami, które przyłączono do nowo powstałego powiatu krośnieńskiego. Powiat sanocki graniczył z dwoma państwami: Słowacją oraz Węgrami. Do 1944 należał do krakowskiego później tarnowskiego okręgu wojskowego z nadkomendanturą polową nr 226 (Oberfeldkommandantur 226), Komendantura polowa w Sanoku oraz siedziba oddziałów Einsatzgroupp I (Einsatzkommandos I) oraz siedziba oddziału operacyjnego gestapo pod dowództwem dr. Ludwika Hahna.

Przez Sanok na rzece San ustalona została do czerwca 1941 granica międzypaństwowa niemiecko-sowiecka. Prawobrzeżna strona Sanoka oraz część powiatu sanockiego dostały się w okresie 1939-1941 pod okupację sowiecką. Mieszkańcy tej części powiatu oraz Sanoka zostali następnie deportowani do białoruskiej i ukraińskiej części ZSRR. W październiku 1939 władze niemieckie wysiedliły do ZSRR również mieszkających w Sanoku Żydów. Ci, którzy pozostali, zostali następnie zgładzeni w latach 1942-1943 w obozie koncentracyjnym w Zasławiu. Holocaust przeżyło 560 sanockich Żydów.

Prawobrzeżna strona Sanoka, chroniona na Sanie sowiecką Linią Mołotowa została zdobyta przez wojska słowackie i niemieckie 23 czerwca 1941.

Do lipca 1944 na terenie przyległym do fabryki wagonów mieściły się zakłady naprawcze sprzętu wojskowego dla amii niemieckiej pod nazwą Panzer-Instandsetzungs-Kraftfahr-Werken, Instandsetzungsgruppe "Süd" (w skrócie K-Werk) w których remontowano m.in. czołgi, wozy pancerne oraz działa. Na terenie miasta naziści utworzyli również dwie szkoły Hitlerjugend przy ulicy Sobieskiego i Chopina, które wizytował Hans Frank w marcu 1943 oraz szkołę policji dla Ukraińców.

W okresie II wojny światowej w Sanoku mieściła się Komenda Obwodu AK o kryptonimie OP-23, podzielona na 10 placówek. W Placówce Sanockiej dowodzili Placówki: od II 1943 – IX 1943 Władysław Pruchniak „Sęp”, Ireneusz”, „felek”, IX 1943 – 1944 Paweł Dziuban „Dziedzic”.

Komendantem Obwodu został w grudniu 1939 do połowy stycznia 1940; kpt. N. Romańczyk „Czarny”, od połowy stycznia do połowy kwietnia 1940 r. por. Władysław Biegański „Janusz”, VI 1940 – 29 I 1942 Rudolf Ryba vel Schmidt „Rudek”, „Kulawy”, „Korczyński”, II 1943 – koniec IV 1944 kpt. Adam Winogrodzki ps. "Korwin". Siedzibą komendy był zamek Baronów Gubrynowiczów w Porażu. Powołano również Kierownictwo Dywersji (Kedyw). Zgrupowanie zostało rozwiązane w sierpniu 1944. Jednak w dalszym ciągu[potrzebne źródło] dowodził od maja 1944 do 1945 por. Jan Łoziński „Babinicz”, „Andrzej”.

[edytuj] 1947-1989

Lata powojenne to równocześnie okres odbudowy ze zniszczeń, a następnie rozbudowy zakładów przemysłowych w ramach budowy gospodarki socjalistycznej. Sanoccy potentaci: Sanocka Fabryka Autobusów "Autosan" i Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil" zatrudniający tysiące pracowników wpłynęli w ostatnich dziesięcioleciach na znaczny rozwój miasta. Wokół starej części Sanoka powstały nowe osiedla mieszkaniowe, liczba mieszkańców wzrosła do ponad 22 tys. na początku lat 70. XX w.

W 1972 r. doszło do poszerzenia granic administracyjnych Sanoka – włączono w granice miasta miejscowości: Zahutyń, Dolinę, Zagórz i Zasław. Miasto uzyskało jednocześnie status miasta na prawach powiatu, a jego obszar wzrósł do 72 km². Liczba mieszkańców wzrosła w drugiej połowie lat 70. XX w do 32 tys.

W 1978 r. doszło do kolejnej zmiany granic miasta – wyłączono z jego granic miejscowości przyłączone w 1972 r. Dotychczasowa dzielnica Zagórz uzyskała prawa miejskie oraz utworzono jednostkę administracyjną miasto i gmina Zagórz.

W pamiętnym sierpniu 1980 r. Sanok nie pozostał na uboczu wydarzeń – 29 września powstał w SFA Komitet Założycielski Niezależnych Związków Zawodowych, a 18 października Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ "Solidarność ". Rozpoczęta wtedy działalność niepodległościowa, choć przytłumiona stanem wojennym przetrwała do przełomowych wyborów w 1989 r. W 1990 r. mieszkańcy miasta po raz pierwszy po II wojnie światowej wybrali demokratycznie Radę Miejską.

Od 1983 Sanok jest siedzibą władyki prawosławnej eparchii przemysko-nowosądeckiej.

[edytuj] XXI wiek

Obecnie Sanok liczy 40 tysięcy mieszkańców. Jego teraźniejszość jest wynikiem działalności wielu ludzi, którzy poprzez swoją działalność, pracę, twórczość wpłynęli na rozwój miasta. Nie sposób wymienić wszystkich. Oprócz podanych wcześniej kilku postaci należy wspomnieć również o takich artystach jak: Jan Gniewosz (poł. XIX w.), Józef Sitarz, Leona Getz i Władysław Lisowski (okres międzywojenny) oraz Roman Tarkowski, Anna i Tadeusz Turkowscy, Marian Kruczek, Zdzisław Beksiński, Władysław Szulc, Barbara Bandurka, Halina Halszka Więcek, Jerzy Wojtowicz, Anna Pilszak, a także licznych intelektualistach, reprezentujących różne dziedziny nauki: Julianie Krzyżanowskim, braciach Vetulanich, rodzinie Zaleskich czy Adamie Fastnachcie, najwybitniejszym historyku Ziemi Sanockiej.

[edytuj] Ludzie związani z Sanokiem

Zobacz więcej w osobnym artykule: Kategoria:Ludzie związani z Sanokiem.

[edytuj] Demografia

Rok 1883 1939 2000
Liczba mieszkańców 5.181 15.600 41.401

Dane z 30 czerwca 20042:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób  % osób  % osób  %
populacja 39 663 100 20 722 52,2 18 941 47,8
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)
1039,7 543,2 496,5

Według danych z roku 20026, średni dochód na mieszkańca wynosił 1268,26 zł.

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 20026, Sanok ma obszar 38,15 km².

[edytuj] Budżet miasta

  • Budżet miasta na rok 2008: 83.327.503,10 zł
    • oświata i wychowanie – ponad 28 mln zł
    • pomoc społeczna – ponad 14 mln zł
    • transport i łączność w tym remonty dróg – ponad 8 mln zł

Dochody miasta na rok 2008 wyniosą 80.226.642 zł. Deficyt budżetowy miasta to kwota 3.060.861,10 zł. Suma dochodów miasta w przeliczeniu na jednego mieszkańca daje kwotę 1.973 zł (2008). Suma wydatków w przeliczeniu na jednego mieszkańca wyniesie 2.049 zł.

[edytuj] Dzielnice Sanoka

[edytuj] Polityka w Sanoku

Na czele miasta stoi burmistrz, od 2002 roku wybierany w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję, jest on również organem wykonawczym miasta. Obecnie burmistrzem jest Wojciech Blecharczyk (KKW Wojciecha Blecharczyka – Dla Sanoka, Sojusz Lewicy Demokratycznej)

Organem stanowiącym jest Rada Miasta, składająca się z 21 radnych, wybieranych w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Na czele rady stoi przewodniczący, a zastępują go dwaj wiceprzewodniczący.

Siedzibą Burmistrza i Rady Miasta jest Ratusz przy Rynku Głównym.

Skład Rady Miejskiej V kadencji (2006-2010):

Nazwisko, imię Komitet wyborczy
Babiak, Roman Zjednoczeni Samorządowcy
Baszak, Janusz PO
Bluj Maciej Dla Sanoka
Chomiszczak, Tomasz PO
Chrobak, Bogusław PiS
Dańczyszyn, Tomasz Samorządu Ziemi Sanockiej
Karaczkowski, Andrzej Zjednoczeni Samorządowcy
Krynicki, Józef Zjednoczeni Samorządowcy
Lewandowski, Leon Dla Sanoka
Najsarek, Robert Towarzystwo Rozwoju Ziemi Sanockiej
Oberc, Maria Dla Sanoka
Oklejewicz, Jan Dla Sanoka
Pawlik, Jan Dla Sanoka
Pruchnicki, Wojciech –

przewodniczący Komisji Rewizyjnej

PiS
Ryniak, Adam Samorządu Ziemi Sanockiej
Sadowska, Janina –

przewodnicząca Rady Miasta

Stowarzyszenia "Wiara-Tradycja-Rozwój"
Szałankiewicz-Skoczyńska, Maria Stowarzyszenia "Wiara-Tradycja-Rozwój"
Tymoczko, Henryk PiS
Wojewoda, Stanisław PiS
Wróbel, Beata Samorządu Ziemi Sanockiej
Wydrzyński, Wojciech Towarzystwo Rozwoju Ziemi Sanockiej

[edytuj] Komunikacja w Sanoku

  • PKS Sanok – Dworzec Główny mieści się przy ul. Lipińskiego w sąsiedztwie dworca PKP
  • PKP Sanok – w mieście znajdują sie trzy dworce kolejowe: Sanok Główny przy ul. Dwocowej, Sanok Miasto przy ul. Sienkiewicza i Sanok Dąbrówka przy ul. Okulickiego.
  • MKS Sanok – Miejska Komunikacja Samochodowa obsługuje 31 linii miejskich (0, 0bis, 1, 1a, 2, 3, 3a, 4, 5, 5a, 5bis, 6, 7, 7a, 7s, 8, 8a, 9, 10, 10a, 12, 13, 13a, 14, 14a, 15, 17, 17a, 29, 29a, 38)
  • TAXI – w Sanoku działa kilka firm taksówkarskich
  • w mieście działa też kilkanaście prywatnych przewoźników obsługujących linie międzymiastowe


[edytuj] Miasta Partnerskie

        Miasto            Kraj        Populacja    
Cestas Francja  Francja (UE) 16 768
Fürstenwalde Niemcy  Niemcy (UE) 33 343
Kamieniec Podolski Ukraina  Ukraina 93 300
Gyöngyös Węgry  Węgry (UE) 33 013
Humenné Słowacja  Słowacja (UE) 35 008
Östersund Szwecja  Szwecja (UE) 43 130
Reinheim Niemcy  Niemcy (UE) 17 720

Drohobycz (Ukraina)

[edytuj] Religia i wyznawcy

Synagogi:(historyczne)

Parafie rzymskokatolickie:

Cerkwie prawosławne:

Domy modlitw zborów protestanckich:

Inne:

  • Świadkowie Jehowy

Cmentarze:

  • Cmentarz Centralny w Sanoku przy ul. Rymanowskiej
  • Cmentarz Północny przy ul. Lipińskiego
  • Cmentarz Południowy przy ul. Konopnickiej
  • Cmentarz Żydowski przy ul. Kiczury
  • Cmentarz Żołnierzy II wojny światowej dz. Olchowce

[edytuj] Zabytki i atrakcje turystyczne

Będąc w Sanoku warto zobaczyć:

[edytuj] Muzea i galerie

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku - park etnograficzny
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku - park etnograficzny
  • Muzeum Historyczne

Muzeum Historyczne w Sanoku istnieje od 1934 roku. Jego siedzibą jest zamek królewski w Sanoku, oraz Zajazd przy ul. Zamkowej z końca XVIII wieku. Największą i najcenniejszą jej część stanowią obrazy Zdzisława Beksińskiego.

  • Muzeum Budownictwa Ludowego

Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, jeden z największych w Polsce skansenów zasługuje na szczególną uwagę. Założone zostało w 1958. Wyjątkową atrakcję skansenu stanowi ekspozycja malarstwa cerkiewnego (XVI-XIX w.) oraz architektura sakralna.

  • Sanocka Galeria BWA

BWA Galeria Sanocka powstała w maju 2006 roku. Jest galerią miejską, niekomercyjną.

  • Galeria PWSZ

W galerii można zobaczyć dzieła studentów PWSZ w Sanoku, którzy kształcą się w Instytucie Edukacji Artystycznej.

[edytuj] Przemysł

Największe zakłady przemysłowe działające w Sanoku:

[edytuj] Handel

Centra Handlowe:

  • CH Kaufland – ul. Królowej Bony
  • CH RCMB – ul. Dworcowa
  • CH Panorama – ul. Krakowska
  • CH Merkury Market – ul. Krakowska
  • CH Alfa – ul. Staszica
  • CH Dwójka – ul. Kochanowskiego

Hipermarkety/supermarkety:

  • Carrefour – ul. Traugutta
  • Biedronka – ul. Krakowska, ul. Przemyska
  • Plus – ul. Krakowska
  • Centrum – ul. Sadowa, ul. Robotnicza, ul. Jagiellońska, ul. Ogrodowa, ul. Słowackiego
  • PSS Społem Sanok – ul. Kościuszki, ul. Lipińskiego, ul. Konarskiego, ul. Jana Pawła II, ul. Poprzeczna, ul. Kochanowskiego, ul. Lipińskiego, ul. II Armi Wojska Polskiego, ul. Sienkiewicza, ul. Piłsudskiego, ul. M. Kluski, ul. Cegielniana

Inne:

  • Dom Handlowy – ul. Kościuszki
  • Hala targowa – ul. Piłsudskiego
  • Targowisko Miejskie – ul. Lipińskiego

[edytuj] Transport

Drogi krajowe i wojewódzkie

[edytuj] Miasto

[edytuj] Struktura miasta

Mosty

  • Most Białogórski
  • Most Olchowski
  • Most zak. prod. STOMIL SANOK S.A.
  • Kładka dla pieszych (w planach)

Rzeki i potoki

  • San
  • Potok Płowiecki
  • Sanoczek

Góry

  • Aptekarka (364 m n.p.m.)
  • Biała Góra
  • Szklana Górka
  • Orli Kamień

Wiadukty

  • z dworca PKP Sanok Główny do dworca PKS Sanok (wiadukt dla pieszych)

Tunele

  • podziemne przejście dla pieszych pod ul. Królowej Bony (Obwodnica Północna)

Place

  • Pl. Św. Jana
  • Pl. Św. Michała
  • Pl. Miast Partnerskich

Zaułki

  • Zaułek Dobrego Wojaka Szwejka

Aleje

  • Al. Szwajcarii
  • Al. Wojska Polskiego
  • Al. NMP
  • Al. Prugara Ketlinga

Obwodnice

  • Obwodnica Północna
  • Obwodnica Południowa (w planach)

Ronda

  • Zdzisława Beksińskiego

Ulice

  • Główne ulice miasta: ul. Krakowska, ul. Staszica, ul. Królowej Bony, ul. Jana Pawła II, ul. Mickiewicza, ul. Piłsudskiego, ul. Kościuszki, ul. Jagiellońska, ul. Przemyska, ul. Lipińskiego

[edytuj] Rozrywka i rekreacja

Tereny rekreacyjne

  • sanockie błonie (olbrzymie tereny zielone rozciągające się od Obwodnicy Północnej do rzeki San, na których w pogodne dni można spotkać wiele sanoczan odpoczywających, spacerujących lub opalających się. Na sanockich błoniach w okresie letnim odbywają się imprezy masowe i koncerty. Znajdują się tam też: 2 boiska do piłki nożnej, 2 boiska do koszykówki i 2 stoły do tenisa stołowego.
  • Park Miejski im. A.Mickiewicza. Usytuowany na Górze Parkowej, wyrastającej ponad miasto na wysokość 364 m n.p.m. Na szczycie Góry Parkowej usytuowany jest Kopiec im. Adama Mickiewicza. W parku znajduję się też platforma widokowa oraz źródełko im. Fryderyka Chopina.

Kina

  • Kino SDK
  • Kino w centrum handlowym na Błoniach (planowana budowa)

Teatr

  • sala widowiskowa SDK

Kluby

  • Olimp Music Club
  • PaniKa
  • Kino
  • Szklarnia

Inne

  • Muszla Koncertowa przy wejściu do Parku Miejskiego im. A.Mickiewicza od ul. Mickiewicza

[edytuj] Lotnisko w Sanoku

W Sanoku znajduje się lotnisko dla śmigłowców SP ZOZ Lotniczego Pogotowia Ratunkowego. Lotnisko SP ZOZ LPR znajduje się na obrzeżach miasta przy ul. Biała Góra w Sanoku. Śmigłowce sanockiego LPR obsługują całe województwo podkarpackie zapewniając szybką pomoc mieszkańcom województwa i turystom odwiedzającym ten region. Baza w Sanoku dysponuje śmigłowcem Mi-2. W przeciągu kilku lat lotnisko ma dostać nowy śmigłowiec, najprawdopodobniej będzie to Eurocopter EC-135, który ma dysponować nowoczesnym sprzętem do ratowania życia.

Najbliższe lotnisko pasażerskie Rzeszów-Jasionka obsługujące połączenia krajowe i zagraniczne oddalone jest o 80km.

[edytuj] Kultura

Sanoccy artyści (współcześni)

  • Renata Filipczak – rzeźba
  • Justyna Kurkarewicz – rzeźba
  • Anna Pilszak – malarstwo
  • Janusz Szuber – pisarz, poeta
  • Bartłomiej Rychter – pisarz
  • Halina Halszka Więcek – pisarka, poetka
  • Adam Przybysz – rzeźba,
  • Piotr Kolana – malarstwo, grafika
  • Władysław Szulc – malarz i fotografik
  • Barbara Bandurka – malarstwo
  • Włodzimierz Marczak – pisarz
  • Jacek Mączka – poeta
  • Artur Olechniewicz – malarz, pisarz
  • Jan Szelc – poeta
  • Ryszard Kulman – poeta
  • Janusz Gołda – pisarz

Domy kultury

  • Sanocki Dom Kultury
  • Młodzieżowy Dom Kultury
  • Osiedlowy Dom Kultury "Gagatek"
  • Osiedlowy Dom Kultury "Puchatek"
  • Dom Kultury "Caritas"

Biblioteki

  • Biblioteka Miejska im. Grzegorza z Sanoka
    • Filia nr 1 (Dąbrówka)
    • Filia nr 2 (Posada)
    • Filia nr 3 (Wójtostwo)
    • Filia nr 4 (Olchowce)
  • Biblioteka PWSZ
  • Biblioteka Pedagogiczna
  • Biblioteka Muzeum Historycznego w Sanoku
  • Biblioteka Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

[edytuj] Edukacja

Przedszkola

  • Publiczne Przedszkole Samorządowe nr 1
  • Publiczne Przedszkole Samorządowe nr 2 im. Jana Pawła II
  • Publiczne Przedszkole Samorządowe nr 3
  • Publiczne Przedszkole Samorządowe nr 4

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. gen. B. Prugara-Ketlinga
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. św. Kingi w Sanoku
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Tadeusza Kościuszki
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Zdzisława Peszkowskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 5
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. Jana Pawła II
  • Szkoła Podstawowa nr 7

Gimnazja

  • Gimnazjum nr 1
  • Gimnazjum nr 2 im. Królowej Zofii
  • Gimnazjum nr 3
  • Gimnazjum nr 4 im. 6 Pomorskiej Dywizji Piechoty
  • Gimnazjum nr 5

Szkoły ponadgimnazjalne

  • I Liceum Ogólnokształcące im. Komisji Edukacji Narodowej
  • II Liceum Ogólnokształcące im. Marii Curie – Skłodowskiej
  • I Społeczne Liceum Ogólnokształcące
  • Zespół Szkół nr 1 im. Karola Adamieckiego (Zespół Szkół Ekonomicznych)
    • IV Liceum Ogólnokształcące
    • Technikum nr 1
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 1
    • Technikum Uzupełniające
  • Zespół Szkół nr 2 im. Grzegorza z Sanoka (Zespół Szkół Mechanicznych)
    • III Liceum Ogólnokształcące
    • Technikum nr 2
    • Zasadnicza szkoła zawodowa nr 2
  • Zespół Szkół nr 3 (Zespół Szkół Technicznych)
    • Liceum profilowane
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 3
    • Szkoła Policealna Zaoczna
    • Technikum nr 3
  • Zespół Szkół nr 4 im. Kazimierza Wielkiego (Zespół Szkół Budowlanych)
    • Technikum nr 4
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 4
    • Technikum Uzupełniające dla dorosłych
  • Zespół Szkół nr 5 im. Ignacego Łukasiewicza
    • Technikum nr 5
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa nr 5
    • Liceum Ogólnokształcące uzupełniające dla dorosłych

Szkoły policealne

  • Podkarpacka Szkoła Przedsiębiorczości
  • Szkoła Policealna dla Dorosłych nr 1
  • Szkoła Policealna dla Dorosłych nr 3
  • Zespół Szkół Medycznych im. Anny Jenke

Szkoły wyższe

Uniwersytety

  • Uniwersytet III Wieku im. Jana Grodka w Sanoku

Inne

  • Centrum Doskonalenia Nauczycieli
  • Centrum Kształcenia Praktycznego
  • Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Wandy Kossakowej

[edytuj] Sport

Śmiało można powiedzieć, że Sanok jest miastem sportu. Na terenie miasta znajduje się wiele obiektów sportowych najwyższej klasy m.in.: hala widowiskowo-sportowa z lodowiskiem "ARENA SANOK", spełniająca wymogi do organizowania mistrzostw Europy czy świata w wielu dyscyplinach sportowych. ARENA SANOK jest jedną z najnowocześniejszych hal sportowych w Polsce. Trybuny hali mogą pomieścić do 5000 osób (miejsc siedzących ok. 3000). Na hali znajduje się także duża scena do organizowania koncertów i telebim do oglądania powtórek z akcji meczu, co jest rzadkością w Polsce.

W Sanoku są też znane kluby sportowe. Najbardziej znanym sanockim klubem jest KH Sanok (hokej – ekstraliga) i Stal Sanok (piłka nożna – IV liga) znany z wyeliminowania Legii Warszawa z Pucharu Polski.

Obiekty sportowe:

  • Arena Sanok – hala widowiskowo-sportowa z lodowiskiem
  • stadion Wierchy
  • stadion przy ul. Stróżowskiej
  • tor do łyżwiarstwa szybkiego Błonie
  • zespół basenów
  • korty tenisowe
  • kilka osiedlowych boisk piłkarskich
  • w pobliskich miejscowościach znajdują się też liczne wyciągi narciarskie.

Sanockie kluby sportowe:

  • KH Sanok (hokej – ekstraliga)
  • Stal Sanok (piłka nożna – IV liga)
  • TS Sanoczanka PBS Bank (siatkówka – III liga)
  • TSV Mansard Sanok (siatkówka – III liga)
  • SKŁ Górnik (łyżwiarstwo szybkie)
  • TS Zryw (łyżwiarstwo szybkie)
  • Elcom MOSIR Sanok (łyżwiarstwo szybkie)
  • MKS Sanok (pływanie)
  • ZKS Stomil-Sanoczanka (zawodnicy zdobywali tytuły mistrzów świata

w wyciskaniu leżąc, podnoszeniu ciężarów, siatkówce)

  • Sanocki Klub Tenisowy (tenis ziemny)
  • Sanocki Klub Karate Kyokushinkai (zawodnicy zdobywali tytuły mistrzów Polski)
  • ZKS Komunalni (lekkoatletyka)
  • Klub kolarski "TimXTrim"
  • Bieszczadzkie Towarzystwo Żeglarskie
  • Sanocki Klub Rajdowy
  • Sekcja Judo UKS Pantera

Ważniejsze imprezy sportowe w Sanoku

  • Mistrzostwa Świata do lat 18 w hokeju na lodzie 2007 (oficjalna nazwa ang.: World Championship u18 in Ice Hockey SANOK 2007)
  • 76 Mistrzostwa Polski w podnoszeniu ciężarów
  • Mistrzostwa Polski w Curlingu SANOK 2007 – eliminacje
  • IceRacing Sanok Cup 2007 – Icespeedway (żużel na lodzie)
  • IceRacing Sanok Cup 2008 – Icespeedway (żużel na lodzie)
  • Mistrzosta Europy w Icespeedway'u 2008 (żużel na lodzie, oficjalna nazwa ang.: European Chmpionship in Icespeedway SANOK 2008)
  • EURO ICE HOCKEY CHALLENGE – SANOK 7-9 luty 2008 (Liga Europejska hokeja na lodzie)

[edytuj] Media

  • TV Sanok (zdobywca kilku Kryształowych Ekranów)
  • TVP Rzeszów – Redakcja w Sanoku
  • VOX FM (dawne Radio Bieszczady)
  • Tygodnik Sanocki
  • Gazeta Sanocka
  • esanok.pl
  • isanok.pl
  • sanok24.pl
  • Głos Ziemi Sanockiej
  • LUPA – Młodzieżowy Miesięcznik Kulturalny

[edytuj] Sąsiednie gminy

Sanok, Zagórz

[edytuj] Przypisy

  1. Najstarsza wzmianka o grodzie w Sanoku pochodzi z roku 1150 i została spisana w ruskim Latopisie Hipackim. Na terenie obecnego miasta[Sanoka nie znaleziono śladów większej osady, grodu czy warowni sprzed XIII wieku, przeprowadzone badania archeologiczne sugerują, że gród "Sanok", wzmiankowany w Latopisie Hipackim z 1150 oraz miejsce zawarcia tzw. "Umowy Sanockiej" z 1209 znajdowały się na terenie Horodnej i Horodyszcza w obrębie wsi Trepcza. Ruski kronikarz wspomina w niej o wyprawie króla Gejzy II na Ruś podczas której zajął grody Sanok i Przemyśl.
  2. Przywilej miejski dla Sanoka [w: Biblioteka cyfrowa AGAD, Nr 7226.]

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Linki zewnętrzne

Static Wikipedia 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Sub-domains

CDRoms - Magnatune - Librivox - Liber Liber - Encyclopaedia Britannica - Project Gutenberg - Wikipedia 2008 - Wikipedia 2007 - Wikipedia 2006 -

Other Domains

https://www.classicistranieri.it - https://www.ebooksgratis.com - https://www.gutenbergaustralia.com - https://www.englishwikipedia.com - https://www.wikipediazim.com - https://www.wikisourcezim.com - https://www.projectgutenberg.net - https://www.projectgutenberg.es - https://www.radioascolto.com - https://www.debitoformtivo.it - https://www.wikipediaforschools.org - https://www.projectgutenbergzim.com