Szkocja

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy państwa . Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Alba
Scotland
Szkocja


Flaga Szkocji	Godło Szkocji

Dewiza: (łac.) Nemo me impune lacessit
(Nikt nie zadziera ze mną (wyzywa mnie) bezkarnie)

Hymn: Flower of Scotland
(Kwiat Szkocji)

Język urzędowy

szkocki gaelicki, angielski

Stolica

Edynburg

Ustrój polityczny

demokratyczny, autonomiczny

Typ państwa

monarchia konstytucyjna (część Wielkiej Brytanii z lokalnym parlamentem)

Głowa państwa

królowa Elżbieta II

Szef rządu

Pierwszy minister Ailig Salmond

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

-. na świecie
78 772 km²
1,9%

Liczba ludności (2006)
• całkowita
• gęstość zaludnienia
• narodowości

-. na świecie
5 116 900
65 osób/km²
Szkoci, Anglicy, inni

Jednostka monetarna

Funt szterling (GBP, £)

Religia dominująca

kalwinizm (Kościół Szkocki)

Strefa czasowa

UTC 0

Kod telefoniczny

Szkocja (ang. Scotland, gael. Alba) - dawniej niezależne królestwo, obecnie część składowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Obejmuje północną część wyspy Wielkiej Brytanii oraz Hebrydy, Orkady i Szetlandy. Od południa graniczy z Anglią. Krajobraz w przeważającej części wyżynny i górski. Klimat umiarkowanie ciepły, wybitnie morski. Na północy Szkocji Góry Kaledońskie i Grampiany, na południu Wyżyna Południowoszkocka. W centrum niewielka Nizina Środkowoszkocka skupiająca większą część ludności.

Patronem Szkocji jest święty Andrzej. Kwiatem charakteryzującym Szkocję, jako region zaliczany do Wielkiej Brytanii, jest oset.

W 2005 r. 42% ludności Szkocji należało do kalwińskiego Kościoła Szkockiego, który jest od 1560 r. Kościołem narodowym. Kościół Szkocki nie jest kościołem państwowym (od 1921 roku), a „narodowym” (national church), a zatem Szkocja ma formę pośrednią między rozdziałem kościoła od państwa (Walia, Irlandia Północna), a kościołem ustanowionym jak w Anglii.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Szkocji.

Szkocja jest zamieszkana co najmniej od piątego tysiąclecia przed naszą erą. Od początku była obszarem, na którym dochodziło do konfrontacji różnych kultur i ludów (Piktowie, Celtowie, Normanowie, Rzymianie, Anglowie), jednakże jej dzika przyroda zawsze stawała po stronie aktualnych władców tych ziem.

Walki o wpływy w Szkocji ciągną się przez całą jej historię. Z czasem Szkocja została połączona z Anglią, najpierw unią personalną gdy Jakub VI z dynastii Stuartów zasiadł na tronie angielskim po śmierci Elżbiety I, potem zaś unią realną w roku 1707 kiedy powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii.

Jako jednolity organizm społeczny i gospodarczy, istnieje od IX w., kiedy to Kenneth MacAlpin władca celtyckiego królestwa Dalriady, zdobył koronę królestwa Piktów (jego matka pochodziła z piktyjskiego rodu królewskiego) jednocząc oba państwa.

W końcu XIII wieku Szkocja została najechana przez Anglików, po czym na 2 wieki odzyskała suwerenność, mimo coraz większych angielskich wpływów. W 1297 roku wybuchł bunt Williama Wallace, a w 1314 Robert I Bruce został uznany za faktycznego króla Szkocji (po bitwie pod Bannockburn). Od 1603 roku Szkocja i Anglia miały wspólnego władcę (unia personalna), a od 1707 roku wspólny parlament. Szkoci nigdy nie pogodzili się z angielską dominacją, co wraz z poparciem dla legitymistycznej dynastii Stuartów doprowadzało wiele razy do powstań.

W maju 1999 roku Szkoci wybrali swój własny parlament, w odpowiedzi na referendum z roku 1997, w którym chęć posiadania własnej władzy ustawodawczej wyraziło 75% głosujących.

Powołanie pierwszego od trzech stuleci szkockiego parlamentu było możliwe dzięki polityce brytyjskiego premiera Tony'ego Blaira, który realizując swe obietnice przedwyborcze znacznie złagodził politykę w stosunku do części składowych Wielkiej Brytanii.

W 2007 r. premier rządu szkockiego, Alex Salmond ze Szkockiej Partii Narodowej przedstawił projekt ustawy o przeprowadzeniu referendum niepodległościowego, które miałoby umożliwić odłączenie się Szkocji od Wielkiej Brytanii.^[1]

Niejako zapowiedzią tej zmiany polityki był zwrot Szkocji (1996) kamienia koronacyjnego dawnych królów szkockich, który od siedmiu stuleci służył też królom brytyjskim i jako taki przechowywany był w Anglii.

[edytuj] Gospodarka

Szkocja jest obok Irlandii centrum przemysłu whisky. Ważnym elementem gospodarki jest rybołówstwo i wydobycie ropy naftowej z dna Morza Północnego. Siedzibą wielu kompanii naftowych jest Aberdeen. Przemysł skupiony jest w centralnej części kraju, na terenach Niziny Środkowoszkockiej i na wschodnim wybrzeżu. Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i aluminium), elektrotechniczny, elektroniczny, maszynowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy i spożywczy. Urodzajne tereny rolnicze ciągną się od pasa centralnych nizin, poprzez wschodnie wybrzeże, aż do Fraserburgha. Uprawia się głównie jęczmień i owies. Szkocja posiada własne banknoty i monety emitowane przez trzy szkockie banki. Obowiązującą walutą jest Funt szterling. Funtami Szkockimi płacić można na terenie całej Wielkiej Brytanii jednakże poza jej granicami nie zawsze są honorowane.

Gorzelnia whisky w Dufftown

Miasto	Populacja 1991	Populacja 2001
Glasgow (Glaschu)	658.379	629.501
Edynburg (Dùn Èideann)	400.632	430.082
Aberdeen (Obar Dhèathain)	182.133	184.788
Dundee (Dùn Dè, Dùn Dèagh)	157.808	154.674
Paisley (Paislig)	73.925	74.170
East Kilbride (Cille Bhrìghde an Ear)	70.579	73.796
Inverness (Inbhir Nis)	50.000	55.000
Hamilton (Hamaltan)	49.988	48.546
Cumbernauld (Comainn nan Allt)	49.507	49.664
Greenock (Grianaig)	49.267	45.467

[edytuj] Polityka

Od roku 1998 Szkocja posiada własny parlament i rząd. Wybory do szkockiego parlamentu odbywały się w latach 1999, 2003 i 2007. Do 2007 w Szkocji rządziła Partia Pracy, lecz po zwycięstwie SPN nowym premierem (pierwszym ministrem) został Alex Salmond, lider zwycięskiej partii. Dąży ona do niepodległości regionu. W kompetencji władz lokalnych jest oświata, kultura, zdrowie publiczne i w dużym stopniu gospodarka i podatki.

Port w Arbroath

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: podział administracyjny Szkocji.

Od 1996 roku Szkocja podzielona jest na 32 jednostki administracyjne zwane hrabstwami oraz 3 okręgi wyborcze wyspy. Między 1975 i 1996 w Szkocji istniało 9 regionów.

[edytuj] Kultura i kuchnia

Dudy, kilt i whisky to najbardziej znane produkty szkockiej kultury. Dudy pochodzą z Azji Mniejszej, mają jednak w kulturze Szkocji szczególne znaczenie i kojarzone są właśnie z nią. Kilt jako męska spódnica znana był już w czasach podbojów rzymskich na Wyspach brytyjskich. Charakterystyczny materiał, z którego wykonany jest kilt, zwany jest tartanem. Słowo to wywodzi się z francuskiego "tartanie" i oznacza po prostu tkaninę w kratę. Każdy z klanów szkockich ma swój unikatowy wzór kiltu. Whisky – jest kwestią sporną pomiędzy Szkotami a Irlandczykami – do dziś nie wyjaśnione jest bowiem, który z narodów wynalazł ten alkohol.

Ben Nevis, najwyższy szczyt Wielkiej Brytanii

Nie ulega natomiast wątpliwości, iż szkocka whisky znana jest i ceniona na całym świecie. Do najpopularniejszych marek należą: Johnny Walker, Teacher's, Whyte&Mackay, Chivas Regal.

Szkocka kuchnia znana jest z shortbread (maślane pieczywo chrupkie), kidney pie oraz haggis. Haggis to owczy żołądek napełniony mieszaniną złożoną z posiekanych owczych podrobów (serce, płuca i wątroba), płatków owsianych, cebuli i przypraw, zaszyty i ugotowany. Zazwyczaj podaje się go z ziemniakami. Kuchnia szkocka charakteryzuje się sporą ilością potraw zawierających owies. Przykładem może być tu cranachan. Tradycyjne szkockie śniadanie składa się zazwyczaj z owsianki, jajek smażonych na bekonie lub też wędzonych ryb.

Ze Szkocji wywodzą się zespoły, Wet Wet Wet, Texas, zespół Franz Ferdinand oraz wokalistka Maggie Reilly .

[edytuj] Emigracja

Niezbyt żyzne góry i przeludnione niziny od wieków zmuszały Szkotów do emigracji. Emigrowali też często z przyczyn politycznych, niechętni angielskiej dominacji, prześladowani z powodów religijnych lub popierania dynastii Stuartów. Do emigracji zachęcały też władze - tytuł baroneta Nowej Szkocji został ustanowiony jako zachęta dla osiedlania się w Ameryce Północnej. Szkoci, zwłaszcza bitni górale, zasilali oddziały najemników w całej Europie. Od czasu wojny trzydziestoletniej, gdy szkocka piechota zasłynęła walcząc po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły się w wielu armiach, także prywatnych. Szkocki pułk gwardii, złożony z jakobickich emigrantów mieli królowie Francji, szkoccy piechurzy byli także na polskich dworach magnackich, choćby znani z Sienkiewicza Szkoci Janusza Radziwiłła. Szkockie pułki, np. sławna "Czarna gwardia" ("Black Watch") - 42. Pułk Królewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk "Cameronians" - były wykorzystywane w najdalszych zakątkach imperium - od Indii do Ameryki Północnej. Dziś to elitarne jednostki, służące często jako straż przyboczna brytyjskim królom.

[edytuj] Klimat

Klimat w Szkocji jest umiarkowany morski o dość niestabilnej pogodzie. Szkockie przysłowie brzmi: If you don't like the weather, wait a minute (Jeśli nie podoba Ci się pogoda, poczekaj minutę). Szkocja poddana jest dobroczynnemu wpływowi Prądu zatokowego, co czyni tutejszy klimat dużo cieplejszym niż obszary w porównywalnych stopniach szerokości geograficznej jak na przykład Oslo w Norwegii. Temperatury są niższe niż w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii, co naturalnie wynika z położenia na północy wyspy. Najniższa zanotowana temperatura w Szkocji wyniosła w styczniu 1982 roku – 27,2° C przy Braemar w górach Grampian Mountains. Temperatury w lecie oscylują około 18° C. Najwyższa odnotowana temperatura wyniosła 32,9° C, 9 sierpnia 2003 roku w Greycrook. W zachodniej części jest zazwyczaj cieplej i bardziej deszczowo niż na wschodzie Szkocji. Na zachodzie roczne opady wynoszą około 3 000 mm.