Szpital Starozakonnych w Warszawie
Z Wikipedii
Szpital Starozakonnych w Warszawie - żydowska placówka medyczna funkcjonująca w latach 1902-1943 w Warszawie. Przez wiele lat uważana za jeden z najlepszych i najnowocześniejszych szpitali w Polsce.
Na cały kompleks szpitalny składało się 8 osobnych pawilonów szpitalnych z oddziałami: chirurgicznym, okulistycznym i ginekologicznym, chorób skórnych i wenerycznych, chorób płucnych, gardlanych i usznych, chorób zakaźnych, wewnętrznych i nerwowych, chorób umysłowych oraz położniczym z pracownią naukową.
A nad to budynek administracyjny, synagoga, dom przedpogrzebowy, kuchnie, pralnie, lodownie, kotłownia, wozownie, stajnie, komora dezynfekcyjna, magazyn żywnościowy, dom dla służby, przytułek dla rekonwalescentów i inne mniejsze budynki. W sumie było 17 budowli o różnym przeznaczeniu.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Budowa i otwarcie
Koncepcja budowy nowego szpitala żydowskiego narodziła się w latach 80. XIX wieku, wśród lekarzy Starego Szpitala Starozakonnych, kierowanego przez doktora Józefa Kinderfreunda.
25 czerwca 1883 roku, doktor Zygmunt Kramsztyk opublikował w Kurierze Warszawskim artykuł pt. "Nowy Szpital", w którym przedstawił założenia budowy i postulaty w tej sprawie. Zyskała ona poparcie lekarzy warszawskich, szerokiej opinii społecznej oraz warszawskiej gminy żydowskiej, z jej prezesem Ludwikiem Natansonem na czele.
W kwietniu 1887 roku powołano Komitet Budowy Szpitala, na czele którego stanął Ludwik Natanson, a po jego śmierci Michał Berson. Komitet podzielono na sekcje: ogólną, lekarską, finansową, techniczną i prawną. W lipcu 1887 roku nastąpiło inauguracyjne posiedzenie komitetu i od tego czasu zaczęto zbierać fundusze na budowę szpitala. Wśród darczyńców znaleźli się znani obywatele miasta, inteligencja żydowska oraz zwykli ludzie.
26 czerwca 1890 roku na posiedzeniu komitetu uchwalono że szpital powstanie na gruntach majątków Wielka Wola i Czyste odkupionych od właścicieli: Biernackiego, Rodkiewicza i Pieńkowskiego. Cała działka miała powierzchnię 6,7 hektara. W kwietniu 1893 roku plan został zatwierdzony przez Warszawską Radę Miejską Dobroczynności Publicznej.
W maju 1894 roku uroczyście rozpoczęto budowę szpitala. W fundament przyszłej synagogi wmurowano kamień węgielny oraz włożono puszkę z pergaminem gdzie spisano w języku polskim i hebrajskim krótką historię budowy szpitala oraz kilkoma warszawskimi czasopismami. Autorem projektu szpitala był Artur Goebel, we współpracy z Czesławem Domaniewskim. Wzorował się a najnowocześniejszych placówkach medycznych Europy Zachodniej.
W styczniu 1898 roku otwarto pierwszy oddział szpitalny - pawilon dla obłąkanych, zaopatrzony w pościel, bieliznę pościelową i odzież przez tzw. Komitet Dam, który w przyszłości zatroszczył się również o zaopatrzenie pozostałych oddziałów. Żeby przyspieszyć pozyskanie funduszy na wykończenie i wyposażenie kolejnych budynków w grudniu 1898 roku zarząd gminy żydowskiej rozpisał pożyczkę w obligacjach na sumę 400 000 rubli.
W kwietniu 1902 roku do szpitala przyjęto pierwszych pacjentów. Uroczyste otwarcie szpitala nastąpiło 22 czerwca tegoż roku i rozpoczęło się nabożeństwem w przyszpitalnej synagodze. Przemówienia wygłosili Michał Berson, prezes Komitetu Budowy oraz doktor Zygmunt Kramsztyk, naczelny lekarz szpitala. Koszt budowy szpitala wyniósł ponad 1 200 000 rubli.
Szpital wówczas był najnowocześniej wyposażoną placówką medyczną Warszawy. Po raz pierwszy na ziemiach polskich zastosowano tu centralne ogrzewanie parowe niskiego ciśnienia, a nad to oświetlenie gazowe i elektryczne, agregat prądotwórczy, wentylację, kanalizację i wodociąg oraz własną studnię na wypadek awarii.
Z dniem 1 listopada 1907 roku szpital w związku z nową ustawą przeszedł pod zarząd Magistratu miasta Warszawy. W latach 1909-1911 wybudowano nowy dwupiętrowy pawilon dla potrzeb oddziału wewnętrznego i neurologicznego oraz otwarto pracownię fizykoterapii.
[edytuj] Okres międzywojenny
W Okresie międzywojennym wybudowano pawilon przeznaczony na pracownię patologiczną. W pawilonie psychiatrycznym, którego pacjentów przeniesiono do podwarszawskiej Choroszczy, dobudowano nowe skrzydło i otwarto oddział dla chorych na gruźlicę. Założono również sławną szkołę pielęgniarek. Na początku 1922 roku ukazał się pierwszy numer "Kwartalnika Klinicznego Szpitala Starozakonnych", w którym publikowano materiały z posiedzeń naukowych.
W drugiej połowie lat 30. XX wieku Szpital Starozakonnych stał się największym ośrodkiem lecznictwa zamkniętego w stolicy. W 1937 roku liczył 1100 łóżek. Przed wybuchem II wojny światowej było tu już 1500 łóżek, a szpital zatrudniał 147 lekarzy, 119 pielęgniarek oraz 6 farmaceutów.
[edytuj] II wojna światowa
Zaraz po wybuchu II wojny światowej większość personelu medycznego została powołana do wojska, poprzez co w szpitalu zaczęło brakować personelu. Podczas nalotów zniszczony został pawilon chirurgiczny i wszystkie sale operacyjne. Uszkodzone zostały także inne oddziały szpitalne oraz kuchnia. Jednocześnie ze względu na swe położenie szpital stał się znów placówką frontową. W momencie kapitulacji Warszawy było w nim 5000 rannych żołnierzy i cywilów.
Zarządzeniem niemieckich władz okupacyjnych szpital pozostający w gestii Magistratu miasta został przeniesiony pod zarząd gminy żydowskiej i tym samym przeznaczony wyłącznie dla Żydów. W związku z tym szpital musieli opuścić wszyscy nieżydowscy pacjenci oraz personel, a na ich miejsce przywieziono żydowski personel oraz setki chorych i rannych Żydów, z innych szpitali. Rezultatem tego było ogromne przepełnienie szpitala. Chorych rozlokowywano na korytarzach, strychach oraz kładziono na podłogach.
Późną jesienią 1939 roku, ze względu na coraz gorsze warunki sanitarne wybuchła epidemia tyfusu i szpital na sześć tygodni całkowicie odizolowano. W lutym 1941 roku decyzją niemieckich władz okupacyjnych Szpital Starozakonnych został przeniesiony do nowych siedzib w getcie warszawskim i funkcjonował tam do 1943 roku.
Od września 1939 roku do lutego 1941 roku to najtragiczniejszy okres w historii szpitala. Na oddziałach było zimno, brakowało żywności, leków, personelu. Co pewien czas nie było dostaw prądu, wody oraz gazu. Przez cały okres panowało ogromne przeludnienie.
Do opuszczonych pawilonów Szpitala Starozakonnych przeniesiono szpital św. Ducha i Szpital Skarbowców. W czerwcu 1941 roku, kiedy wybuchła wojna niemiecko-radziecka oba szpitale wyeksmitowano i urządzono niemiecki szpital wojskowy.
[edytuj] Okres powojenny
Zobacz więcej w osobnym artykule: Szpital Wolski.Po zakończeniu wojny do opuszczonych pawilonów znów wprowadził się szpital św. Ducha, który później został przemianowany w Szpital Miejski nr 1. W latach 50. przeniesiono tu także Szpital Wolski, który znajduje się tu do dnia dzisiejszego.
[edytuj] Bibliografia
- Nowy Szpital Starozakonnych w Warszawie. Księga pamiątkowa. Sprawozdanie Komitetu Budowy, Warszawa 1909. Druk Piotra Kaskauera i S-ki.
- Zygmunt Kramsztyk, Nowy szpital, Kurier Warszawski, 25 czerwca 1883.
- Karol Mórawski, Warszawskie judaica - Szpital Starozakonnych na Czystem, Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1997.
- Jerzy Kasprzycki, Na Czystem, w książce Korzenie Miasta, Warszawskie Pożegnania, Tom V, Zoliborz i Wola, Wydawnictwo VEDA, Warszawa 1999, ISBN 83-85584-61-7
