Tadeusz Boy-Żeleński

Z Wikipedii

Tadeusz Kamil Marcjan Żeleński, pseudonim literacki Boy (ur. 21 grudnia 1874 w Warszawie, zm. 4 lipca 1941 we Lwowie) – polski pisarz, poeta-satyryk, kronikarz, eseista, tłumacz literatury francuskiej, krytyk literacki i teatralny, działacz społeczny.

Spis treści 1 Życie 1.1 Przekłady 1.2 Dzieła 2 Biografie 3 Ciekawostki 4 Linki zewnętrzne 5 Przypisy

[edytuj] Życie

• Był synem Wandy z Grabowskich^[1] i Władysława Żeleńskiego, kompozytora. Rodzina pieczętowała się herbem Ciołek.
• W latach 1892–1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim.
• W latach 1901–1906 pracował jako lekarz pediatra w Szpitalu św. Ludwika w Krakowie. Rozpoczął nawet pisanie pracy habilitacyjnej, jednak wysłany na stypendium do Paryża zainteresował się literaturą francuską.
• Od 1906 współtworzył kabaret Zielony Balonik.
• Podczas I wojny światowej służył jako lekarz kolejowy w armii austriackiej.
• Od 1922 zamieszkał w Warszawie.
• Przed wojną był ostro zwalczany przez środowiska konserwatywne (chadecja, endecja itp.) za głoszenie liberalnych poglądów i szarganie świętości narodowych (odbrązawianie Mickiewicza i Fredry). W środowisku literackim bardzo mocno krytykowany przez Karola Irzykowskiego (m.in. w książce Beniaminek).
• Wspólnie z Ireną Krzywicką kierował w latach 30. w Warszawie prywatną kliniką, promującą świadome macierzyństwo. W założonym przez siebie dodatku do Wiadomości Literackich pt. Życie Świadome propagował antykoncepcję i edukację seksualną, domagał się legalizacji aborcji, aby zlikwidować groźne dla życia kobiet "podziemie aborcyjne". Bronił praw kobiet do decydowania o prokreacji i seksualności.
• W 1933 został wybrany do Polskiej Akademii Literatury.
• Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Lwowa. Zamieszkał u szwagra żony - prof. Jana Greka.
• W październiku 1939 sowieckie kierownictwo Uniwersytetu powołało go na kierownika katedry historii literatury francuskiej na lwowskim uniwersytecie.
• W okresie okupacji sowieckiej Lwowa działał w Związku Literatów Polskich, wszedł w skład kolegium redakcyjnego pisma Związku Pisarzy Sowieckich Nowe Widnokręgi, publikował artykuły w Czerwonym Sztandarze, brał udział w propagandowych imprezach, za co był oskarżany przez Polaków o kolaborację z okupantem^[2].
• Po zajęciu Lwowa przez Niemców, w nocy z 3 na 4 lipca 1941 został aresztowany wraz z prof. Grekiem i jego żoną przez batalion hitlerowski Nachtigall i zamordowany tej samej nocy na Wzgórzach Wuleckich. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Był kawalerem Legii Honorowej.

[edytuj] Przekłady

Przełożył na język polski wiele dzieł literatury francuskiej:

• Pieśń o Rolandzie,
• Wielki Testament François Villona,
• Tristana i Izoldę Bédiera,
• wszystkie sztuki:
  • Moliera,
  • Marivaux,
  • Jean Baptiste Racine'a,
  • Pierre Corneille'a,
  • Pierre Beaumarchais'go (Cyrulik sewilski, Wesele Figara),
  • Woltera,
  • Kartezjusza,
  • Pascala,
• część wierszy Verlaine'a (Elegie),
• Maksymy de la Rochefoucauld,
• Księżnę de Cleves Madame de La Fayette,
• listy pani de Sévigné,
• listy panny de Lespinasse,
• Monteskiusza (m.in. Listy perskie),
• Diderota,
• Michel de Montaigne'a (Próby),
• François Rabelais'go (Gargantua i Pantagruel),
• Rousseau,
• Balzaka,
• Prousta,
• Stendhala (m.in. Czerwone i czarne, Pustelnię parmeńską),
• Brantôme'a,
• Bossueta,
• Henri de Saint-Simona,
• Benjamin Constanta,
• Musseta,
• Théophile Gautiera,
• Murgera,
• Flauberta (Pani Bovary, Salammbo),
• Jarry'ego (Ubu król),
• Anatola France'a,
• Gide'a,
• Berangera,
• François-René de Chateaubrianda,
• Lesage'a,
• Crebillona syna,
• Jacques H. Bernardin de Saint-Pierre - (Paweł i Wirginia),
• Pierre Choderlos de Laclosa (Niebezpieczne związki) i wiele innych.

[edytuj] Dzieła

Wstępy pisane przezeń do tych książek zostały wydane w trzech tomach pod tytułem Mózg i płeć i stanowią krótki kurs literatury francuskiej.

Żeleński był także autorem licznych felietonów społeczno-obyczajowych oraz teatralnych (przez wiele lat pracował jako krytyk teatralny) a także książek z zakresu historii literatury, wydanych jeszcze za jego życia w postaci książek:

• Flirt z Melpomeną,
• Nasi okupanci,
• Piekło kobiet,
• Murzyn zrobił swoje,
• Stendhal i Balzac,
• Reflektorem w mrok,
• Słowa grube i cienkie,
• Salon literacki,
• Obrachunki fredrowskie,
• Marysieńka Sobieska,
• Brązownicy,
• Ludzie żywi,
• Znaszli ten kraj itd.

Dzieła zebrane Boya Żeleńskiego zostały wydane po wojnie w serii PIW-u pod redakcją Henryka Markiewicza.

W 2006 roku wydawnictwo Iskry wydało niepublikowaną wcześniej książkę W perspektywie czasu, na podstawie odnalezionego maszynopisu, złożonego przez Boya we lwowskim Wydawnictwie Mniejszości Narodowych na dwa tygodnie przed śmiercią.

Boy-Żeleński podzielił Młodą Polskę na " tatrzańską" i "szatańską" wskazując w ten sposób dwa najważniejsze obszary zainteresowań artystów współczesnej epoki.

Współautor programów kabaretów "Zielony Balonik".

[edytuj] Biografie

Istniejące biografie Boya Żeleńskiego:

• Błazen - wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim, Józef Hen, wyd. Iskry
• Boy we Lwowie, red. Barbara Winklowa, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 1992
• Boy-Żeleński, Henryk Markiewicz, wyd. Wydawnictwo Dolnośląskie; seria A to Polska właśnie, 2001
• Boy-Żeleński Wojciech Natanson, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1983

[edytuj] Ciekawostki

Maciej Maleńczuk zadedykował mu swój poemat "Chamstwo w państwie" słowami : "Krakusowi, co się zowie Tadeusz Boy-Żeleński"

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Wybór wierszy Tadeusza Boya-Żeleńskiego w "Skarbnicy literatury polskiej"
• Inny obszerny wybór wierszy Tadeusza Boya-Żeleńskiego

Przypisy