Tarcza Kanadyjska
Z Wikipedii
Tarcza Kanadyjska – rejon geologiczny i geograficzny w Ameryce Północnej. Obejmuje jej północną część, włączając w to dużą część Archipelagu Arktycznego. Tarcza Kanadyjska obejmuje powierzchnię około 5,75 miliona kilometrów kwadratowych. Południowa granica Tarczy Kanadyjskiej przebiega wzdłuż Skarpy Laurentyńskiej, następnie dalej na zachód przecina Wielkie Jeziora Ameryki Północnej. W dalszym swym biegu granica wyznaczona jest linią przechodzącą przez jeziora Leśne, Winnipeg, Athabaska, Niedźwiedzie i Wielkie Jezioro Niewolnicze, aż po Półwysep Bathurst.
Tarcza Kanadyjska zbudowana jest z archaicznych skał krystalicznych, na których w późniejszych okres geologicznych pojawiły się osady algonckie i paleozoiczne piaskowce, a w późniejszych erach geologicznych także intruzje granitowe. Teren Tarczy Kanadyjskiej, niegdyś bardzo zróżnicowany, uległ wypłaszczeniu, głównie wskutek wielowiekowego działania czynników atmosferycznych, a w czasie plejstocenu działania lodowców. Działalność lodowców zaznaczyła się w postaci wygładów skał, rys lodowcowych, mutonów i mis, a na obszarach peryferyjnych moren.
Większość terenu Tarczy Kanadyjskiej posiada surowy, monotonny tundrowy charakter. W szczególności na północnych terenach, z płytkiej i mało urodzajnej gleby, wyłaniają się duże obszary wygładzonych skał. Zagłębienia terenu wypełnione są jeziorami, a cały teren przecinany jest licznymi rzekami i strumieniami. Nieco odmienny charakter ma Półwysep Labrador i Ziemia Baffina. Obszar ten uległ silnemu i szybkiemu wypiętrzeniu (ok. 2m na 10 lat), tworząc wysokie równiny sięgające wysokości 2000 m n.p.m.. Tereny te uległy później silnemu przeobrażeniu glacjalnemu. Wypiętrzenie tych terenów spowodowało obniżenie się centralnego terenu Tarczy Kanadyjskiej – Niziny Hudsońskiej oraz częściowe zalanie jej przez wody Oceanu Arktycznego, tworząc w ten sposób Zatokę Hudsona. Podobne zjawisko zaobserwowano na niektórych wyspach Archipelagu Arktycznego, najwyraźniej na wyspach Wiktorii, Banksa, Ks. Walii i Somerset.
Najbardziej znaczącymi pasmami górskimi wznoszącymi się na terenie Tarczy Kanadyjskiej są: Torngat, Góry Hope, Góry Ziemi Buffina, Góry Treuter, Góry Księcia Walii, Góry Wiktorii i Alberta, Góry Kriegera, Góry Shalera.
Tarczę Kanadyjską przecinają liczne rzeki uchodzące głównie do Zatoki Hudsona lub bezpośrednio do Oceanu Arktycznego. Choć wiele z nich tworzy bystrza i wodospady, to większość na przeważającym ich odcinku charakteryzuje się wolnym i niezdecydowanym biegiem, tworząc rozlewiska, jeziora i bagna.
Do najważniejszych rzek zalicza się (idąc od wschodu) - George, Whale, Koksoak, Leaf, Payne, Povungnituk, Kogaluk, Nastapoka, Little Whale, Great Whale, Roggan, La Grande, Fort George, Eastmain, Rupert, Broadback, Nottway, Kitchigama, Missisicab, Haricana, Kesagami, Abitibi, Mattagami, Kinosheo, Albany, Kapiskau, Attawapiskat, Ekwan, Swan, Opinnagau, Lakitusaki, Ekwan, Winisk, Severn, Hayes, Nelson, Churchill, South Knife, North Knife, Seal, Caribou, Thlewiaza, Tha-anne, Quoich, , Back, Armark, Perry, Ellice, Thomasen.