Terytoria specjalne państw członkowskich Unii Europejskiej

Z Wikipedii

Niektóre informacje zawarte w artykule wymagają weryfikacji. Zajrzyj na stronę dyskusji, by dowiedzieć się, jakie informacje budzą wątpliwości.

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Obecnie Unię Europejską tworzy 27 państw. Większość z nich wdrożyło prawo unijne we wszystkich sektorach i na wszystkich obszarach swego terytorium, bądź też zobowiązała się do jego wdrożenia w przyszłości. Jednakże, prawo UE nie zawsze znajduje równomierne zastosowanie na całym terytorium poszczególnych krajów członkowskich. Wiele z nich posiada tzw. terytoria specjalne, które ze względów historycznych, geograficznych, czy też politycznych mają inne niż reszta obszaru relacje z rządami państw, w obrębie których się znajdują, a co za tym idzie, również z Unią Europejską. Owe terytoria specjalne nie stosują w swoich obrębach niektórych, bądź większości przepisów prawa europejskiego lub nie uczestniczą w poszczególnych programach wspólnoty. Niektóre nie mają żadnych oficjalnych relacji z Unią, podczas gdy inne są jej integralną częścią przy uwzględnieniu zabezpieczeń zagwarantowanym im w unijnych dyrektywach, regulacjach czy protokołach zawartych w Traktacie o Unii Europejskiej.

Dwie części Traktatów Rzymskich dotyczą relacji UE z takimi właśnie terytoriami specjalnymi: Artykuł 299 mówiący o terytoriach, w obrębie których przepisy Traktatów są stosowane uzupełnione o traktat akcesyjny oraz Artykuły 182-188 wraz z Aneksem II na temat nieeuropejskich krajów i terytoriów będących w specjalnych relacjach z państwami członkowskimi.

Spis treści 1 Regiony zamorskie 1.1 Azory i Madera 1.2 Wyspy Kanaryjskie 1.3 Francuskie departamenty zamorskie 1.3.1 Saint-Martin i Saint-Barthélemy 2 Kraje i terytoria zamorskie 2.1 Brytyjskie terytoria zamorskie 2.2 Francuskie terytoria zależne 2.3 Grenlandia 2.4 Antyle Holenderskie i Aruba 3 Terytoria specjalne 3.1 Terytoria należące do UE 3.1.1 Wyspy Alandzkie 3.1.2 Athos 3.1.3 Büsingen am Hochrhein 3.1.4 Campione d'Italia i Livigno 3.1.5 Ceuta i Melilla 3.1.6 Gibraltar 3.1.7 Helgoland 3.2 Terytoria znajdujące się poza UE 3.2.1 Akrotiri i Dhekelia 3.2.2 Cypr Północny 3.2.3 Guernsey, Jersey i Wyspa Man 3.2.4 Kanał Saimiański i Wyspa Malyj Vysotskij 3.2.5 Wyspy Owcze 3.2.6 Clipperton 3.3 Dawne terytoria specjalne 3.3.1 Kleinwalsertal 4 Zobacz też 5 Przypisy

[edytuj] Regiony zamorskie

Regiony zamorskie, czy też najdalej wysunięte regiony (ang. outermost regions) to siedem regionów krajów członkowskich UE (cztery francuskie, dwa portugalskie i jedno hiszpańskie), w których prawo unii jest stosowane, jednak wyjątki w zastosowaniu tego prawa również mogą istnieć ze względu na "społeczną i ekonomiczną sytuację związaną z ich oddaleniem, odizolowaniem, małym obszarem, trudną topografią i klimatem, ekonomicznym uzależnieniem od niewielkiej ilości produktów oraz nieprzemijalnością tych trudności, co poważnie powstrzymuje ich rozwój" (Artykuł 299). Regiony te stanowią integralną część Unii Europejskiej.

15 grudnia 2008 r., w wyniku reorganizacji swoich terytoriów zamorskich, jaką planuje rząd Królestwa Niderlandów, wyspy Bonaire, Saba oraz Sint Eustatius mają szansę uzyskać status gminy zamorskiej Holandii, a co za tym idzie również regionu zamorskiego UE i stać się integralną częścią unii.

Więcej o "regionach zamorskich" na stronie oficjalnej UE.

[edytuj] Azory i Madera

Azory i Madera to grupy portugalskich wysp na Oceanie Atlantyckim. Mimo iż odstępstwa w zastosowaniu prawa Unii Europejskiej mogłyby być tu stosowane, żadne wyjątki nie występują.

[edytuj] Wyspy Kanaryjskie

Wyspy Kanaryjskie to archipelag hiszpańskich wysp na Atlantyku. Znajdują się poza unijnym obszarem VAT. Poza tym prawo Unii Europejskiej stosowane jest w całości.

[edytuj] Francuskie departamenty zamorskie

Martynika, Gujana Francuska, Gwadelupa i Reunion są francuskimi departamentami zamorskimi i zgodnie z francuskim prawem traktowane są jako integralna część Republiki Francuskiej. Prawo UE stosowane tu jest niemal w całości. Jedynymi wyjątkami są: pozostawanie poza obszarem strefy Schengen i unią VAT.

[edytuj] Saint-Martin i Saint-Barthélemy

Saint-Martin i Saint-Barthélemy 22 lutego 2007 roku oderwały się od Gwadelupy – departamentu zamorskiego Francji, tworząc dwie nowe zbiorowości zamorskie. Raport francuskiego parlamentu zaznacza, że rząd Francji będzie musiał załatwić w prawodawstwie UE zmianę statusu owych dwóch zbiorowości z części regionu zamorskiego na kraje i terytoria zamorskie. Tymczasem, oba terytoria nadal używają euro jako oficjalnego środka płatniczego, znajdują się poza strefą Schengen (spośród terytoriów francuskich jedynie Francja kontynentalna do niej należy) i poza unią celną (europejskie prawo wyklucza wszystkie zbiorowości zamorskie z europejskiej unii celnej bez wymieniania z nazwy; wyklucza też zatem dwie nowe). W traktacie lizbońskim oba terytoria wymienione są jako część Unii Europejskiej^[1].

[edytuj] Kraje i terytoria zamorskie

Kraje i terytoria zamorskie (ang. overseas countries and territories, skrótowo OCTs) to 20 terytoriów autonomicznych mających specjalne powiązania z jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej: 11 z Wielką Brytanią, sześć z Francją, dwa z Holandią i jedno z Danią. Ich relacje z UE są regulowane Artykułami 182-188 Traktatów Rzymskich.

W przeciwieństwie do regionów zamorskich, terytoriów należących do tej kategorii nie można uznać za część Unii Europejskiej. Podczas gdy na obszarze tych pierwszych prawo UE zostało wdrożone niemal w całości z jedynie nikłymi wyjątkami, w przypadku krajów i terytoriów zamorskich, ich powiązanie z Unią jest zdawkowe i ogranicza się tylko do uczestnictwa w nielicznych programach – jak na przykład członkowstwa w Unii Gospodarczej i Walutowej. Bliskie relacje z państwami członkowskimi dają mieszkańcom tych terytoriów przywilej posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej, często wraz z prawem głosu w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Żadne z poniższych terytoriów nie należy do strefy Schengen, unii VAT ani unii celnej. Prawo do swobodnego przepływu osób również w większości przypadków nie dotyczy mieszkańców tych terytoriów.

Więcej informacji na temat "krajów i terytoriów zamorskich" na stronie oficjalnej UE.

[edytuj] Brytyjskie terytoria zamorskie

12 brytyjskich terytoriów zamorskich, mianowicie: Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Terytorium Antarktyczne, Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Falklandy, Georgia Południowa i Sandwich Południowy, Kajmany, Montserrat, Pitcairn, Święta Helena oraz Turks i Caicos zostało sklasyfikowanych jako kraje i terytoria zamorskie w Traktatach Rzymskich, jednakże Bermudy na własną prośbę zostały wykluczone z tego zestawienia. Wszystkim obywatelom powyższych terytoriów, łącznie z mieszkańcami Bermudów, zostało przyznane brytyjskie obywatelstwo – są oni w rezultacie również obywatelami Unii Europejskiej.

W stosunku do Brytyjskiego Terytorium Antarktycznych oraz Brytyjskiego Terytorium Oceanu Indyjskiego, kwestia obywatelstwa jest raczej dyskusyjna ze względu na brak stałej ludności na tych terenach. Terytoria antarktyczne nie były zaludnione nigdy, natomiast rdzenni mieszkańcy Wysp Czagos, tworzących Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego, zostali siłą wysiedleni z wysp w latach siedemdziesiątych. Baza wojskowa na wyspie Diego Garcia dzierżawiona przez Stany Zjednoczone jest jedyną zamieszkałą częścią terytorium, jednak podlega prawu amerykańskiemu – nie brytyjskiemu.

[edytuj] Francuskie terytoria zależne

Majotta, Saint-Pierre i Miquelon, Polinezja Francuska oraz Wallis i Futuna we francuskim prawodawstwie mają status zbiorowości zamorskich, Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne (które teraz zawierają również Wyspy Rozproszone) określane są mianem terytorium zamorskiego, Nowa Kaledonia natomiast wspólnoty sui generis.

Majotta, Francuskie Terytoria Południowe i Antarktyczne oraz Saint-Pierre i Miquelon należą do strefy euro, podczas gdy Nowa Kaledonia, Polinezja Francuska oraz Wallis i Futuna używają franka pacyficznego – waluty ściśle związanej z euro.

Mieszkańcy powyższych zbiorowości są pełnoprawnymi obywatelami Francji, jak również Unii Europejskiej i wybory do Parlamentu Europejskiego są tam przeprowadzane (z wyłączeniem Francuskich Terytoriów Południowych i Antarktycznych, które, poza kilkoma bazami prowadzącymi badania naukowe, są niezamieszkałe).

[edytuj] Grenlandia

Grenlandia, będąca terytorium zależnym Danii jest specjalnym przypadkiem pośród krajów i terytoriów zamorskich, jako że jest jedynym, które było niegdyś częścią Unii Europejskiej (wówczas zwaną Wspólnotą Europejską) – zanim w wyniku referendum w 1982 roku ludność Grenlandii zdecydowała o wystąpieniu. Grenlandczycy mimo to nadal są równoprawnymi obywatelami UE w związku z posiadaniem przez nich obywatelstwa duńskiego.

[edytuj] Antyle Holenderskie i Aruba

Antyle Holenderskie i Aruba są autonomicznymi częściami Holandii. Są wyłączone z obszaru działania prawa Unii Europejskiej protokołem załączonym do Traktatów Rzymskich. Traktowane są natomiast jako terytoria zamorskie i ich mieszkańcy znajdują się w posiadaniu obywatelstwa Unii, jednak większość z nich nie ma póki co prawa głosu w wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Antyle Holenderskie są obecnie w fazie reform: 15 grudnia 2008 r. zostaną one rozwiązane i zastąpione przez dwa terytoria autonomiczne – Curaçao i Sint Maarten oraz trzy gminy zamorskie Holandii – Bonaire, Saba oraz Sint Eustatius. Te ostatnie będą musiały wdrożyć u siebie większość holenderskiego prawa, po czym będą mogły zostać włączone, jeśli sobie tego zażyczą, do Unii Europejskiej jako jej regiony zamorskie (outermost region).

[edytuj] Terytoria specjalne

O ile regiony zamorskie oraz kraje i terytoria zamorskie to w ustawodawstwie Unii Europejskiej ustrukturyzowane kategorie (zdefiniowane w Traktatach Rzymskich), w obrębie których poszczególne terytoria podlegają zazwyczaj jurysdykcji unijnej w jednakowym wymiarze, o tyle terytoria specjalne specyficzne warunki, na których należą do wspólnoty bądź z nią współpracują, mają określone indywidualnie. Niektóre z nich w relacjach z Unią Europejską posiadają umowy ad-hoc. Inne mogą być nazywane terytoriami protokolarnymi, jako że ich status regulowany jest protokołami dołączanymi do traktatów akcesyjnych poszczególnych państw, w obrębie których są usytuowane. Pozostałe zawdzięczają swój status zabezpieczeniom legislatywnym Unii Europejskiej, które wyłączają te terytoria z obszaru stosowania pewnych przepisów prawa. Wiele z nich rezygnuje na przykład z przystąpienia do europejskiego obszaru jednolitych stawek VAT, unii celnej lub też obu naraz.

[edytuj] Terytoria należące do UE

---

[edytuj] Wyspy Alandzkie

Wyspy Alandzkie to grupa fińskich wysp u wybrzeży Szwecji zamieszkiwanych głównie przez ludność szwedzkojęzyczną. Wstąpiły do Unii Europejskiej razem z Finlandią w 1995 roku, jednak w wyniku zgody mieszkańców wysp w osobnym referendum przeprowadzonym w tej sprawie.

Większość prawa UE jest na wyspach stosowana. Wyjątkiem jest pozostawanie poza europejską unią VAT. Istnieją również pewne restrykcje w swobodzie przepływu osób, kapitału (ograniczenie możliwości nabywania nieruchomości przez osoby spoza wysp) i świadczenia usług.

[edytuj] Athos

Góra Athos to autonomiczny monastycystyczny region Grecji. Zgodnie z zapisem w greckiej konstytucji, Athos w zakresie kwestii religijnych podlega bezpośrednio jurysdykcji Patriarchatu Ekumenicznego. Do administracji państwowej należy wyłącznie obowiązek utrzymania porządku i bezpieczeństwa publicznego. Traktat akcesyjny, jaki podpisała Grecja wstępując do UE, zapewnia autonomii jej wielowiekowy specjalny status prawny, zezwalający na stosowanie pewnych wyjątków od prawa europejskiego. Na przykład, wstęp na teren Góry Athos jest zabroniony dla kobiet, pomimo istniejącego prawa unii zabraniającego dyskryminacji ze względu na płeć. Terytorium jest ponadto wyłączone z unijnego obszaru VAT.

[edytuj] Büsingen am Hochrhein

Miasto Büsingen am Hochrhein jest niemiecką enklawą otoczoną terytorium Szwajcarii i pozostającą z nią w unii celnej. Choć euro jest oficjalną walutą, w powszechnym użyciu jest frank szwajcarski. Büsingen jest wyłączony z europejskiej unii celnej i unii VAT .

[edytuj] Campione d'Italia i Livigno

Campione d'Italia jest włoskim miastem będącym enklawą w całości otoczoną terytorium Szwajcarii, Livigno natomiast znajduje się we Włoszech. Choć oficjalnie pozostają częścią Unii Europejskiej, wyłączone są z unii celnej, pozostają także poza europejską strefą jednolitego podatku VAT.

[edytuj] Ceuta i Melilla

Ceuta i Melilla to dwa miasta hiszpańskie na wybrzeżu Maroka. Formalnie są integralną częścią Hiszpanii, a w związku z tym również Unii Europejskiej. Wyjątki w zastosowaniu unijnego prawa obejmują takie obszary jak: polityka rolna, rybołówstwo, podatki i unia celna (w przypadku większości artykułów importowanych do UE z terytorium Ceuty bądź Melilli – ocleniu jednak nie podlegają towary eksportowane z Unii do tych dwóch miast).

[edytuj] Gibraltar

Gibraltar jest brytyjskim terytorium zamorskim na wybrzeżu Hiszpanii. Należy do Unii Europejskiej od 1973 roku, tzn. od akcesji Wielkiej Brytanii. Relacje Gibraltaru z UE reguluje artykuł 299 Traktatów Rzymskich dotyczący terytoriów europejskich, za stosunki zewnętrzne których odpowiedzialne jest państwo członkowskie. W praktyce Gibraltar jest jedynym terytorium objętym tą klauzulą.

Pomimo bycia częścią wspólnoty, Gibraltar znajduje się poza unią celną i strefą VAT. Wyłączony jest również z europejskiej polityki rolnej. Gibraltarczykom przyznane zostało obywatelstwo brytyjskie. Są więc zatem również obywatelami UE. Pomimo to, wybory do Parlamentu Europejskiego nie były przeprowadzane na Gibraltarze do 2004 roku, zaś w wyborach w 2004 r. terytorium zostało uznane za część okręgu wyborczego południowo-zachodniej Anglii.

[edytuj] Helgoland

Helgoland to niemiecka wyspa usytuowana 70 km od wybrzeży Niemiec. Obecnie składa się głównie z miejscowości wypoczynkowych. Ekonomia terytorium, w związku z byciem przez nie strefą wolnocłową, opiera się przede wszystkim na sprzedaży papierosów, napojów alkoholowych i perfum turystom odwiedzającym wyspę. Jest częścią Unii Europejskiej, lecz znajduje się poza europejską strefą VAT, europejską unią celną i strefą Schengen.

[edytuj] Terytoria znajdujące się poza UE

---

[edytuj] Akrotiri i Dhekelia

Wielka Brytania posiada dwie niezależne bazy wojskowe na Cyprze znane jako Akrotiri i Dhekelia mające formalnie status terytoriów zamorskich Wielkiej Brytanii. W przeciwieństwie do pozostałych brytyjskich terytoriów zamorskich, nie zostały one uwzględnione w zestawieniu krajów i terytoriów zamorskich w Traktatach Rzymskich. Ich mieszkańcy z kolei, nigdy nie byli uprawnieni do brytyjskiego obywatelstwa (posiadają obywatelstwo brytyjskich terytoriów zamorskich). Większość z zamieszkujących miasta osób – pomijając tych przebywających tam tymczasowo w powiązaniu z brytyjskimi siłami zbrojnymi – posiada jednak obywatelstwo cypryjskie, a co za tym idzie, jest pełnoprawnymi obywatelami UE.

Przed wejściem Cypru do UE w 2004 r. prawo europejskie nie obowiązywało w brytyjskich bazach wojskowych jako że nie wstąpiły one do Wspólnoty Europejskiej razem z Wielką Brytanią. Sytuacja nieco zmieniła się po cypryjskiej akcesji. Choć protokół dołączony do traktatu akcesyjnego Cypru dotyczący właśnie tych baz, wyraźnie zaznacza, że kwestia ich członkowstwa w Unii nie ulega zmianie, mówi on jednak o objęciu Akrotiri i Dhekelii wybranymi dyscyplinami europejskiego prawa, takimi jak: prawo rolne, celne i podatkowe oraz swoboda przepływu osób i towarów. Wielka Brytania wyraziła również zgodę na zaostrzenie kontroli nad zewnętrznymi granicami (tzn. z Cyprem Północnym i granicami morskimi) swoich baz, by umożliwić tym samym otwarcie granic z Republiką Cypryjską. W związku z tym, brytyjskie bazy wojskowe staną się częścią strefy Schengen w momencie przyłączenia do niej Cypru.

[edytuj] Cypr Północny

Pomimo iż cały Cypr stał się częścią Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, prawo wspólnoty obowiązuje tylko w południowej części wyspy, kontrolowanej przez rząd Republiki Cypryjskiej. W północnej części – Tureckiej Republice Cypru Północnego, będącej w praktyce suwerennym państwem uznawanym międzynarodowo jedynie przez Turcję, prawo UE jest zawieszone. Cyprioci tureccy mieszkający tam są niemniej jednak obywatelami Unii uprawnionymi do głosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego, chociaż jak dotąd wybory te nie były tam przeprowadzane.

[edytuj] Guernsey, Jersey i Wyspa Man

Wyspy Normandzkie (baliwaty Guernsey i Jersey) oraz Wyspa Man są brytyjskimi dependencjami. Te pierwsze leżą u wybrzeży Francji na Kanale La Manche, wyspa Man natomiast na Morzu Irlandzkim. Uczestniczą w swobodnym przepływie towarów, jednak nie osób, kapitału i świadczenia usług. Wyspy Normandzkie ponadto znajdują się poza europejskim obszarem VAT (podczas gdy Man do tej strefy należy). Obie dependencje są członkami europejskiej unii celnej.

Mieszkańcy zarówno Wysp Normandzkich jak i Wyspy Man są obywatelami Zjednoczonego Królestwa, a więc także Unii Europejskiej. Nie mogą jednak korzystać z prawa obywateli UE do swobodnego przemieszczania się i pracy czy też świadczenia usług, jeżeli nie są bezpośrednio związani (poprzez narodziny, pochodzenie rodzica lub dziadka, albo pięcioletni okres rezydencji) z Wielką Brytanią.

[edytuj] Kanał Saimiański i Wyspa Malyj Vysotskij

Finlandia dzierżawi Kanał Saimiański oraz wyspę Malyj Vysotskij od Federacji Rosyjskiej. Prawo rosyjskie obowiązuje z kilkoma wyjątkami dotyczącymi gospodarki morskiej i zatrudnienia załogi, podlegającymi jurysdykcji fińskiej. Istnieją także specjalne przepisy regulujące podróże okrętów wodnych kanałem do Finlandii. Rosyjskie wizy nie są jednak wymagane.

[edytuj] Wyspy Owcze

Wyspy Owcze nie są częścią UE i mimo że ich mieszkańcy są w posiadaniu duńskiego obywatelstwa, wedle prawa UE nie są oni traktowani jak obywatele państwa członkowskiego, a co za tym idzie – Unii Europejskiej. Przepisy prawne mówią jednak, że jeśli rezydent wysp przeprowadzi się na teren Unii (nie zaś jedynie wyjedzie na wakacje), zostaje wówczas obywatelem UE i nabywa prawo do swobodnego poruszania się w obrębie całej wspólnoty, tracąc jednocześnie status rezydenta Wysp Owczych.

[edytuj] Clipperton

W przypadku Clippertonu, niezamieszkałego terytorium zależnego Francji na Oceanie Spokojnym, nie jest jasne, czy prawo unijne obejmuje jej terytorium, a jeśli tak, to w jakim stopniu.

[edytuj] Dawne terytoria specjalne

---

[edytuj] Kleinwalsertal

Austriackie terytorium Kleinwalsertal posiadało niegdyś specjalny status prawny spowodowany tym, że ma ono połączenie drogowe jedynie z Niemcami, nie zaś z resztą Austrii. Pozostawało zatem w unii celnej i walutowej z Niemcami. Nie było również kontroli granicznych pomiędzy Kleinwalsertal a Niemcami. Kiedy Austria wstąpiła do Unii Europejskiej oraz europejskiej unii celnej w 1995 roku, unia celna pomiędzy Kleinwalsertal a Niemcami przestała istnieć. Układ z Schengen (1997) i wprowadzenie euro (2002) spowodowało utracenie przez terytorium pozostałych przywilejów. Obecnie traktowane jest na tych samych zasadach co reszta Austrii.

[edytuj] Zobacz też

• Unia Europejska
• Historia rozszerzania Unii Europejskiej
• Brytyjskie terytoria zależne
• Francuskie terytoria zależne
• Hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej
• Regiony Autonomiczne Azorów i Madery
• Aruba, Antyle Holenderskie
• Grenlandia, Wyspy Owcze
• Terytoria zależne na świecie
• Terytoria autonomiczne na świecie

Przypisy