Ulica Stalowa w Warszawie

Z Wikipedii

Warszawa

Ulica Stalowa

Praga Północ

przebieg

ul. Inżynierska ul. Konopacka ul. Środkowa ul. Czynszowa ul. Szwedzka Al. Solidarności

Ulica Stalowa w Warszawie (Nowopraska, Nowostalowa) - jedna z ulic Warszawy, zlokalizowana na Pradze Północ na tzw. Nowej Pradze. Zaczyna się przy zbiegu ulic: 11 listopada i Inżynierskiej, a kończy przy al. Solidarności przy nasypie kolei obwodowej.

Spis treści 1 Historia 1.1 Warszawska Fabryka Stali 1.2 Warsztaty artyleryjskie 1.3 Zbrojownia Warszawska, zakład nr 2 2 Zobacz też 3 Przypisy 4 Bibliografia

[edytuj] Historia

Ulicę Stalową wytyczono w latach 1865-1867. Była ona jedną z głównych ulic Nowej Pragi. Nazwę nadano jej w 1891 r.^[1] Pochodzi ona od Warszawskiej Fabryki Stali powstałej w latach 1878-1879 między ul. Stalową, Szwedzką i torami kolei Petersburskiej.

Początkowo ulica była zabudowana drewnianymi, parterowymi i jednopiętrowymi budynkami, w których mieszkali głównie robotnicy. Z czasem zaczęto budować murowane kamienice osiągające do 4 pięter.

Na początku XX wieku wzdłuż ulicy przeprowadzono prace brukarskie oraz zbudowano chodniki. Z tamtego okresu zachowały się 3-piętrowe kamienice przy ul. Stalowej nr 34, 36, 50, 52, 54 i 56. Po II wojnie światowej z większości fasad budynków skuto dekoracje.

W 1901 r. powstała przy ulicy końcowa stacja kolejki wąskotorowej łączącej Pragę i Targówek z Markami i Radzyminem. Jednym z założycieli kolejki Mareckiej i jej udziałowcem był Julian Różycki. Pierwszy pociąg wyruszył na nową trasę 4 sierpnia 1901 r.^[2], a ostatni przejechał nią 31 sierpnia 1974 r. Obecnie w miejscu stacji stoi hala supermarketu (pierwotnie HIT, obecnie Tesco).

Na przełomie XIX i XX wieku wytyczono odcinek pomiędzy ul. Inżynierską i Konopacką, który wówczas nosił nazwę ul. Nowostalowa. W okresie międzywojennym został on przyłączony do ul. Stalowej.

Przy ulicy działał bazar Pachulskiego i Domańskiego. Władysław Pachulski zakupił działki przy ul. Stalowej 17, 19, 21 (obecnie 37, 39, 41), a następnie zbudował tam domy przeznaczone dla robotników. W centralnym punkcie zabudowań znajdował się plac. Właśnie na tym placu do ok. 1970 r. funkcjonował bazar, a w parterach okolicznych kamienic działały sklepy i warsztaty, po których do dziś zachowały się ślady sklepowych szyldów wymalowanych na ścianach.

Przy ulicy zlokalizowane były też cukiernie i kawiarnie (m.in. Cukiernia Pobudkowskiego nr 35 i Cukiernia Aleksandra Puchalskiego nr 28) oraz główna apteka Nowej Pragi (nr 29), która działała od XIX wieku. Jej właścicielem był Jan Nawrocki, a od 1912 r. Stanisław Mierzejewski. Pod nr 35 znajdowała się wytwórnia wędlin rzeźnika Bolesława Dąbrowskiego. Zakład o takim samym profilu prowadzony był też przez Stanisława Turkowskiego - nr 28.

Ok. 1910 r. od ul. Konopackiej, przez Stalową do torów kolejowych, powstały tory tramwajowe. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zmienili się też mieszkańcy Nowej Pragi - ubyło tu Rosjan zamieszkujących tu z uwagi na bliskość Dworca Terespolskiego i Petersburskiego oraz terenów wojskowych na Nowej Pradze.

We wrześniu 1939 r. zniszczona została stalownia. Podczas II wojny światowej zabudowa ulicy nie uległa zniszczeniom, dewastacja nastąpiła w okresie powojennym, gdy budynki zasiedlili głównie przypadkowi mieszkańcy. W okresie powojennym ulica zyskała też złą sławę porównywalną z ulicą Brzeską.

W bramie kamienicy nr 40/42 zachowały się fragmenty mykwy^[3].

Ze znanych osób, które zamieszkiwały przy ul. Stalowej można wymienić m.in.: Stefana "Wiecha" Wiecheckiego (kamienica nr 1 na rogu Inżynierskiej, tu handlował w okresie międzywojennym słodyczami) oraz Stanisława Grochowiaka (kamienica nr 2, w latach 1955-1976).

[edytuj] Warszawska Fabryka Stali

Warszawska Fabryka Stali powstała w latach 1878-1879. Wybudowało ją spółka Lilpop Rau i Loewenstein z Warszawy oraz Towarzystwo Urządzeń Górniczych ze Starachowic. Otwarcie nastąpiło 1 kwietnia 1879 r.

Na początku fabryka miała cztery oddziały:

• młotownię;
• walcownię szyn;
• walcownię hydrauliczną;
• bessemerownię.

Młoty (6 parowych, w tym dwa ważące po 13 ton) i walcownie obsługiwało 9 pieców, z czego 8 było gazowych. Surowce do produkcji stali w większości pochodziły z zagranicy (m.in. surówkę przywożono z Anglii i Niemiec, koks z Górnego Śląska, a węgiel z Zagłębia Dąbrowskiego).

W 1879 r. w stalowni zatrudnionych było 896 robotników (w tym 330 obcokrajowców), w 1880 r. - 1037, w 1881 r. - 1881, a w 1882 - ok. 1300.

Produkowano przede wszystkim szyny kolejowe, obręcze i osie wagonowe. W latach 80. XIX wieku była to największa stalownia w Królestwie Polskim. W kolejnych latach wzrost cła na surówkę sprowadzoną z zagranicy i koks zmniejszył opłacalność produkcji. Surówkę zaczęto przywozić z huty w Ostrowcu Świętokrzyskim.

W 1885 r. zdecydowano o przeniesieniu stalowni do Zagłębia Donieckiego. W 1886 r. zamknięto zakład i zaczęto demontować urządzenia. Do nowej fabryki miały zostać przeniesione maszyny, a także wykwalifikowana kadra robotnicza i inżynierska. W 1887 r. wzniesiono odlewnię, w której przetapiano odpadki stali oraz urządzenia, których nie można było po zdemontowaniu wywieźć. Wyburzono także większość budynków.

[edytuj] Warsztaty artyleryjskie

Ocalałe zabudowania sprzedano. Ok. 1900 r. powstały tam warsztaty artyleryjskie wojska rosyjskiego (przeniesione z ul. Długiej). Warsztaty składały się z 13 budynków (m.in. 3 dużych hal).

Przetrwał po nich budynek przy ul. Szwedzkiej, który w attyce ma płaskorzeźbę dwóch skrzyżowanych ze sobą armat. Przez dłuższy czas naczelnikiem warsztatów był płk Jakub Filipow, który mieszkał przy ul. Stalowej 71 (budynek nie istnieje). W pobliżu budynku znajdowała się cerkiew pod wezwaniem bł. Sergiusza z Radonieża, przeznaczona dla pracowników warsztatów.

[edytuj] Zbrojownia Warszawska, zakład nr 2

Po odzyskaniu przez Polską niepodległości, warsztaty znalazły się pod zarządem wojska polskiego. Powstała tam Zbrojownia nr 2. W okresie międzywojennym produkowano tam przede wszystkim części zamienne do dział, karabinów oraz wózki i skrzynie do przewożenia amunicji.

Znajdowała się tam też Centralna Składnica Inżynieryjna. W 1939 r. zbombardowano teren. Obecnie na tym obszarze znajdują się hurtownie. Z dawnej fabryki zachowały się jedynie relikty.

Pod koniec lat 30. XX wieku przez teren byłej stalowni miała przechodzić ul. Korzona, która miała stanowić główną oś urbanistyczną zaplanowanej dzielnicy mieszkaniowej na Targówku. Planów nie zrealizowano.

[edytuj] Zobacz też

• Stalowa (zajezdnia autobusowa)

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1964, s. 208. 
• Encyklopedia Warszawy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975, s. 611. 
• Michał Pilch, Warszawska Praga. Przewodnik, Fundacja Centrum Europy, Warszawa 2005, ISBN 83-923305-7-9
• Michał Pilch, Ulice Nowej Pragi, Fundacja Wspierania Kultury, Wydawnictwo Veda, Warszawa 2003, ISBN 83-85584-81-1