Ulica Tłomackie w Warszawie

Z Wikipedii

Warszawa

Ulica Tłomackie

Śródmieście

Żydowski Instytut Historyczny

Ulica Tłomackie w Warszawie – obecnie ulica między al. Solidarności (odcinek Trasy W-Z, od placu Bankowego na wschód) i ul. Corazziego, dawniej ulica łącząca Bielańską i Leszno.

Spis treści 1 Pochodzenie nazwy 2 Historia 3 Obecnie 4 Nieistniejące obiekty na Tłomackiem 5 Przypisy 6 Bibliografia

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Tradycyjna nazwa ulicy – Tłomackie została przywrócona pod koniec XX wieku po kilkudziesięciu latach nieobecności na planach Warszawy. Pojawiła się w XVIII wieku, najpierw w przekazie ustnym. Tak nazywano tereny jurydyki założonej przez starostę Eustachego Potockiego na wykupionym fragmencie Leszna. Nazwa "na Tłomackiem" pochodzi od miejscowości Tłumacz, skąd wywodziła się rodzina Potockiego. Zanim zaczęto zapisywać tę nazwę, przymiotnik tłumacki w ścieśnionej formie tłómacki, utrwalił się jako tłomacki. W połowie XIX wieku kamienice w tych okolicach przypisane były do ulicy Bielańskiej, a tylko dla dokładniejszej lokalizacji dopisywano "na Tłomackiem". W latach 60. XIX wieku nazwy Tłómackie, Tłomackie, Tłomacka zaczęły się pojawiać na różnych planach miasta, jednak na planie Kolberga jej nie ma. Wyraźnie oddzielona od Bielańskiej ulica pod nazwą Tłomacka widnieje na planie z 1879^[1].

[edytuj] Historia

Po włączeniu jurydyki w granice administracyjne Warszawy był w tym rejonie zabudowany zespół mieszkalny – niewielki plac, z ujęciem wody Grubą Kaśką w centralnym punkcie, z wychodzącymi ulicami Leszno i Bielańską. Na Tłomackiem osiedliła się w większości zamożna ludność żydowska. W 1878 wzniesiono tam Wielkią Synagogę zaprojektowaną przez Leandra Marconiego w stylu klasycystycznym z elementami renesansowymi. Na początku XX wieku zbudowano siedziby Głównej Biblioteki Judaistycznej oraz Instytutu Nauk Judaistycznych; w pobliżu pod nr 13 działał Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich; ulica Tłomackie stała się centrum kulturalnym i intelektualnym gminy żydowskiej. W czasie II wojny światowej w gmachu biblioteki mieściła się Żydowska Samopomoc Społeczna i jeden z ośrodków konspiracji z Emanuelem Ringelblumem – twórcą Konspiracyjnego Archiwum Getta Warszawskiego. 16 maja 1943 roku synagoga została osobiście wysadzona w powietrze, dokładnie o godzinie 20.15, przez Jürgena Stroopa, jako symbol ostatecznej likwidacji getta warszawskiego. Po wojnie Tłomackie znalazła się na linii wytyczonej Trasy W-Z i znikła z planów Warszawy, nową ulicę nazwano al. Solidarności.

[edytuj] Obecnie

Dopiero pod koniec XX wieku nazwę Tłomackie nadano zaułkowi na tyłach Błękitnego Wieżowca łączącemu al. Solidarności z ul. Corazziego, prostopadłemu do historycznej ulicy i krótszemu. Z dawnej ulicy ocalało kilka budynków i obiektów. Należy do nich obecna siedziba Żydowskiego Instytutu Historycznego – dawna Główna Biblioteka Judaistyczna. Po latach znowu mieści się przy Tłomacke 3/5. Na dawnym miejscu, które teraz jest środkiem jezdni al. Solidarności, stoi odrestaurowana studnia Gruba Kaśka. Ocalała też kamienica pod nr 1 zbudowana w stylu empire około 1830 (tzw. kamienica Lilpopa). Przed wojną była tam drukarnia Tomaszewskiego wydająca kalendarze^[2]. Dzisiaj kamienica ma adres al. Solidarności 75. Na miejscu synagogi stoi obecnie Błękitny Wieżowiec, wewnątrz którego eksponowane są wystawy czasowe Żydowskiego Instytutu Historycznego^[3]. Przed zburzeniem w związku z budową Trasy W-Z, dzięki m.in. profesorowi Janowi Zachwatowiczowi, uratował się pałac Przebędowskich – w miejscu gdzie stoi obie nitki trasy rozdzielają się na północną i południową. Odrestaurowany według projektu Bruna Zborowskiego jest obecnie siedzibą Muzeum Niepodległości^[4].

[edytuj] Nieistniejące obiekty na Tłomackiem

• kamienica Leonardiego, nr 4 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowana w latach 1787-93 dla Karola Schultza
• kamienica Schultza, nr 6 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowana w latach 1787-93 dla Karola Schultza
• Centrala telefoniczna Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej, nr 10 róg ul. Przejazd
• Wielka Synagoga, nr 7
• Hotel "Pod Orłem Białym" nr 9/11/13 (arch. Szymon Bogumił Zug), zbudowany przed 1785, zburzony w 1900.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• A jednak Tłomackie. W: Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta tom II, Śródmieście północne. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004. ISBN 83-85584-84-6. 
• Encyklopedia Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 887. ISBN 83-01-08836-2.