Uzbekistan

Z Wikipedii

O'zbekiston Respublikasi
Republika Uzbekistanu


Flaga Uzbekistanu	Godło Uzbekistanu

Hymn: Hymn Republiki Uzbekistanu

republika autorytarna

Głowa państwa

prezydent Islom Karimov

Szef rządu

premier Shavkat Mirziyoyev

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

55. na świecie
447 400 km²
4,9%

Liczba ludności (2007)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

42. na świecie
27 610 000▲
62 osób/km²

Jednostka monetarna

sum (UZS)

Niepodległość

od ZSRR
1 września 1991

UTC +5

+998

Uzbekistan (uzb. O‘zbekiston, Republika Uzbekistanu - O‘zbekiston Respublikasi) – państwo położone w Azji Środkowej, członek Wspólnoty Niepodległych Państw.

[edytuj] Ustrój polityczny

Uzbekistan jest republiką, w której zaprowadzono autorytarne rządy prezydenckie. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu (Olij Madżlis), który de facto nie odgrywa większej roli w tworzeniu prawa, ponieważ jego linia polityczna wytyczana jest przez dyrektywy prezydenta i jego najbliższych współpracowników. W rękach prezydenta, którym nieprzerwanie od 24 marca 1990 roku jest Islom Karimov, skupiona jest praktycznie cała władza wykonawcza. Ma on decydujący wpływ na kształt gabinetu ministrów, powołuje także wyższe władze poszczególnych jednostek administracyjnych. Prezydent wybierany jest w głosowaniu powszechnym na siedmioletnią kadencję (referendum z 2002 roku postanowiło o zmianie obowiązującej dotąd kadencji pięcioletniej). W ostatnich wyborach prezydent Islom Karimov otrzymał według oficjalnych danych 91,1% głosów. Wytykane przez obserwatorów zachodnich manipulacje wyborcze stawiają pod znakiem zapytania legalność jego prezydentury.

[edytuj] Podział administracyjny

Pod względem administracyjnym kraj dzieli się na 12 wilajetów (andiżański, bucharski, chorezmijski, dżyzacki, fergański, kaszkadaryjski, namangański, nawojski, samarkandzki, surchondaryjski, syrdaryjski, taszkencki),

[edytuj] Historia

W I tysiącleciu p.n.e. terytorium dzisiejszego Uzbekistanu znajdowało się w obrębie starożytnych królestw Baktrii i Sogdiany (znajdujące się w Uzbekistanie miasto Samarkanda było niegdyś centrum tego ostatniego). Od VI w. p.n.e. rządzili tutaj przedstawiciele perskiej dynastii Achemenidów. Obszar ten został następnie podbity przez Aleksandra Macedońskiego. Po jego śmierci rządzili tu Seleukidzi. Wielkiego znaczenia zaczyna nabierać tzw. jedwabny szlak, będący swoistą linią łączności pomiędzy cywilizacjami Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i Europy. W połowie III wieku p.n.e. władzę objęły miejscowe rody, następnie część ziem znalazła się w imperium Kuszanów. W VIII wieku Uzbekistan dostał się pod panowanie Arabów. Ich najazd doprowadza do upadku rozwijającej się od czasów Aleksandra kultury, która, odmieniona za przyczyną głębokiej islamizacji, może odrodzić się dopiero w IX w. W X wieku następuje opuszczenie ziem przez wojska arabskie i objęcie rządów przez ród Samanidów. W latach 1220-1221 nastąpił tragiczny w skutkach najazd wojsk Czyngis-chana, który pozostawił po sobie wiele zniszczeń. Dopiero w XIV wieku Mongołowie zostają wyparci przez Timura, a Uzbekistan wkracza na drogę szybkiego rozwoju i staje się wkrótce jednym z potężniejszych imperiów średniowiecznych. W końcu XV wieku terenem udaje się zawładnąć przedstawicielom koczowniczych plemion tureckich, które osiedliły się między Amu-darią a Syr-darią ok. 1430 r. Poszczególne chanaty były stopniowo podbijane przez Rosję carską w XIX wieku, która o wpływy na tym terenie rywalizowała z Imperium Brytyjskim. W 1924 r. powstała Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka. 31 sierpnia 1991 r. ogłoszona została deklaracja niepodległości.

[edytuj] Geografia

Muzeum Historyczne w Taszkencie

Uzbekistan leży w Azji Środkowej między dwiema wielkimi rzekami – Amu-darią i Syr-darią. Powierzchnia w większości równinna. Ok. 20% powierzchni kraju stanowią góry i przedgórza. Na wschodzie i północnym wschodzie kraju leżą góry Tien-Szan i Ałaj, osiągające 4634 m n.p.m. Między nimi leży urodzajna, nawadniana Kotlina Fergańska, której część należy do Uzbekistanu. Środkową część kraju zajmuje Nizina Turańska z rozległą pustynią Kyzył-kum, na której terenami osadniczymi są nieliczne oazy i doliny rzek - Syr-darii, Zarafszanu, Kaszka-darii i Amu-darii. Zachodni skraj zajmuje równie pustynny płaskowyż Ustiurt. Do Uzbekistanu należy południowa część dawnego Jeziora Aralskiego.

Klimat kontynentalny skrajnie suchy z ciepłymi zimami (temperatura wahająca się w przedziale 3 do 10°C) i gorącym, suchym latem z temperaturami sięgającymi nawet 45°C. Mała ilość opadów (do 200 mm na terenach równinnych), nie sprzyjająca rozwojowi rolnictwa, czyni koniecznym nawadnianie pól uprawnych.

Uzbekistan nie ma dostępu do morza^[1]. Łączna długość granic z poszczególnymi sąsiadami wynosi 6221 km (Afganistan 137 km, Kazachstan 2203 km, Kirgistan 1099 km, Tadżykistan 1161 km, Turkmenistan 1621 km. Do największych miast należą: Taszkent, Samarkanda, Namangan, Andiżan, Buchara, Fergana, Chiwa.

[edytuj] Gospodarka

Uzbekistan to kraj w przeważającej mierze rolniczy, w którym największe znaczenie gospodarcze od lat posiada uprawa bawełny. Rozwinięta jest produkcja jedwabiu i hodowla owiec, sadownictwo. Sprzyjający klimat pozwala na uprawę takich roślin jak morele, brzoskwinie, winorośl właściwa, granaty. Corocznie produkuje się również około 3,5 miliona ton ziarna zbóż. Kraj posiada znaczące zapasy różnorodnych surowców mineralnych. Wśród nich wymienić można złoto (4. miejsce na świecie), miedź (11.), uran (7.), ołów, srebro, fosforyty, sole potasowe. Odkryto zapasy gazu ziemnego.

Dochód narodowy 1 800 USD na 1 mieszkańca (2004). Inflacja: 3%. Struktura zatrudnienia: usługi - 35,7%, przemysł - 26,3%, rolnictwo - 38%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie bawełnę, metale, nawozy sztuczne, natomiast importuje się żywność, tekstylia, obuwie. Głównymi partnerami handlowymi są: Rosja, Chiny, Ukraina, Korea Południowa, Niemcy. Obroty w handlu z zagranicą w 2004 – eksport: 3,7 mld USD, import: 2,82 mld USD.

[edytuj] Ludność

Przedstawiciele narodowości tytularnej stanowią 80% ludności kraju. Inne narodowości zamieszkujące Uzbekistan to Rosjanie (5,5%), Tadżycy (5%), Kazachowie (3%), Karakałpacy ( 2,5%), Tatarzy (1,5%). Pod względem wyznaniowym dominują muzułmanie (88%), w zdecydowanej większości sunnici. Do mniejszości prawosławnej należy 11% mieszkańców.

[edytuj] Polityka wewnętrzna i zagraniczna

Prezydent Uzbekistanu - Islom Karimov

Zachodni obserwatorzy wskazują na naruszenia praw człowieka przez reżim Isloma Karimova. Wybory parlamentarne z 26 grudnia 2004 r., uznane przez władze rosyjskie za przejrzyste, w pełni demokratyczne i dobrze zorganizowane wywołały falę krytyki wśród obserwatorów zachodnich, zwłaszcza działających z ramienia OBWE. Zwracano zwłaszcza uwagę na niedopuszczanie do wyborów działaczy opozycyjnych oraz całkowitą kontrolę środków przekazu przez administrację Karimova.

Prezydent Karimov przedsiębierze wszelkie możliwe środki, aby nie dopuścić do przejęcia władzy w państwie przez skrajne organizacje muzułmańskie. W tym celu prowadzone są działania mające na celu niszczenie aktywności tych organizacji z prewencyjnymi aresztowaniami i brutalnymi metodami śledztwa włącznie. W 2001 roku naraził się on dodatkowo islamskim fundamentalistom pozwalając Stanom Zjednoczonym na korzystanie z uzbeckiej przestrzeni powietrznej i obecność amerykańskich kontyngentów wojskowych służących do wsparcia działań w Afganistanie. Uzbeckie władze zastrzegły równocześnie, iż mogą to być wyłącznie oddziały pomocnicze i humanitarne, ustrzegając się w ten sposób od oskarżeń o udzielenie Amerykanom bazy wypadowej do rozpoczęcia wojny napastniczej. To właśnie z terytorium Uzbekistanu Związek Radziecki napadł na Afganistan w 1979 roku. W swej polityce międzynarodowej Karimov zręcznie lawiruje pomiędzy Rosją a Stanami Zjednoczonymi nie dopuszczając do pełnego uzależnienia się od żadnego z nich.

[edytuj] Problemy ekologiczne

Opracowany za czasów Związku Radzieckiego nieprzemyślany system irygacji pól bawełny doprowadził do katastrofy ekologicznej. W wyniku stałego wysychania Jeziora Aralskiego powstała ogromna pustynia pełna szkodliwych substancji chemicznych, które przez dziesięciolecia wymywane były z pól uprawnych, gdzie stosowane były w zdecydowanie nadmiernych ilościach. Ma to katastrofalny wpływ na zdrowie mieszkańców. W rejonach na południe od Jeziora Aralskiego notuje się wysoki poziom zachorowań na raka, zwłaszcza układu pokarmowego, białaczkę, cholerę. Tereny te charakteryzują się również wysoką śmiertelnością noworodków. Uczeni wskazują na możliwość powstania dziedzicznych wad genetycznych.

Przypisy

↑ jego wszyscy sąsiedzi - Afganistan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan i Turkmenistan - także nie mają dostępu do morza; w języku angielskim kraj o takim "podwojonym" odgrodzeniu od morza nazywa się "double-landlocked country"; oprócz Uzbekistanu jeszcze tylko jeden kraj na świecie, Liechtenstein, jest double-landolcked, tj. nie ma żadnego sąsiada, który miałby dostęp do morza