Vickers E

Z Wikipedii

Vickers Mark E
Czołg Vickers E Wojska Polskiego w wersji dwuwieżowej (jeszcze bez polskich modyfikacji)
Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	Vickers
Typ pojazdu	czołg lekki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	3
Historia
Prototypy	1928
Produkcja	1932 – 1938
Wyprodukowano	ok. 153
Dane techniczne
Silnik	1 silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy Amstrong-Siddeley Puma o mocy 92 KM (67 kW) przy 2400 obr./min.
Transmisja	mechaniczna
Pancerz	nitowany z płyt pancernych, grubość: 5 – 13 mm
Długość	4,56 m
Szerokość	2,284 m
Wysokość	2,16 m (wersja jednowieżowa) 2,057 m (wersja dwuwieżowa)
Prześwit	0,38 m
Masa	7 350 kg (bojowa) 7 000 kg (własna)
Nacisk jedn.	0,48 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	35 km/h (po drodze)
Zasięg	160 km (po drodze) 90 km (w terenie)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	0,90 m
Rowy (szer.)	1,80 – 1,85 m
Ściany (wys.)	0,76 m
Kąt podjazdu	37º
Dane operacyjne
Uzbrojenie
wersja dwuwieżowa 2 karabiny maszynowe Vickers kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 6600 szt.) wersja jednowieżowa 1 armata Vickers-Amstrong QF Mk E kal. 47 mm (zapas amunicji – 49 szt.) 1 karabin maszynowy Vickers kal. 7,92 mm (zapasa amunicji – 5940 szt.)
Użytkownicy
ZSRR, Grecja, Polska, Boliwia, Syjam, Finlandia, Portugalia, Chiny, Bułgaria, Wielka Brytania (tylko do testów)

Vickers E (Vickers Mark E, Vickers 6-Ton) – czołg lekki z okresu międzywojennego, produkowany przez brytyjską firmę Vickers na eksport do wielu krajów świata. Była to jedna z bardziej znaczących konstrukcji czołgów w historii rozwoju tej broni – przed II wojną światową był drugim najszerzej rozpowszechnionym typem czołgu na świecie, jeśli chodzi o liczbę użytkowników, po czołgu Renault FT-17; dał też początek czołgom T-26 i 7TP. Czołgi te używane były też w Wojsku Polskim.

Spis treści 1 Historia rozwoju 2 Użycie 2.1 Polska 2.2 Finlandia 2.3 Chiny 2.4 Syjam (Tajlandia) 2.5 ZSRR 2.6 Bułgaria 2.7 Wielka Brytania 2.8 Boliwia 3 Opis techniczny 3.1 Uzbrojenie: 3.2 Opancerzenie: 3.3 Konstrukcja: 4 Dane: 5 Bibliografia 6 Przypisy 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia rozwoju

Prototyp czołgu lekkiego Vickers-Armstrongs 6-Ton, oznaczonego też jako Vickers Mark E - model E (w skrócie: Mk. E lub Vickers E), został skonstruowany w 1928 roku w brytyjskich zakładach zbrojeniowych Vickers-Armstrongs Ltd, z własnej inicjatywy firmy. Wśród jego konstruktorów znajdowali się słynni brytyjscy konstruktorzy John Carden i Vivian Loyd. Czołg zaprojektowano w dwóch zasadniczych odmianach: dwuwieżowej Type A (lub Alternative A), uzbrojonej w dwa karabiny maszynowe w osobnych wieżach, oraz jednowieżowej Type B (Alternative B). Nowością było to, że czołg Mark E Type B jako pierwszy w świecie uzbrojony był w działko sprzężone w wieży z karabinem maszynowym, które to rozwiązanie pozwalało na jednoczesne naprowadzanie obu broni przy użyciu tych samych przyrządów celowniczych oraz natychmiastową zmianę używanej broni, w zależności od aktualnie zwalczanego celu.

Uzbrojony w krótkolufowe działko kaliber 47 mm, czołg w wersji jednowieżowej dysponował dużą siłą ognia. W momencie projektowania jego opancerzenie było lepsze od brytyjskich czołgów średnich Medium Mk II z połowy lat dwudziestych, był on przy tym mniejszy, szybszy i odznaczał się zwartą konstrukcją. Rozmieszczenie trzyosobowej załogi i jej podział zadań był racjonalny. Nowatorskie i bardzo proste oraz zapewniające płynność jazdy było opatentowane zawieszenie czołgu, które składało się z dwóch resorowanych zespołów po każdej z jego stron. Każdy z zespołów zawieszenia składał się z dwóch resorowanych wózków i był niezależnie zawieszony wahliwie na osi.

Czołg 6-tonowy był testowany przez armię brytyjską, lecz został przez nią odrzucony. W rezultacie szeroko zakrojonej akcji reklamowej Vickersa, czołgi tego typu zostały jednak w ciągu najbliższych lat zakupione, w kolejności, przez: ZSRR, Grecję, Polskę, Boliwię, Syjam, Finlandię, Portugalię, Chiny i Bułgarię. Większość z wyeksportowanych czołgów została w ciągu swojej służby użyta bojowo. Zakłady Vickersa w Elswick zbudowały razem około 153 czołgów Mk. E. Pomimo że sprzedawane ilości były niewielkie – od kilku do kilkudziesięciu egzemplarzy, jednakże Polska i ZSRR zakupiły licencję na wytwarzanie tego typu czołgu, na podstawie której w ZSRR wyprodukowano ponad 12 000 rozwiniętych z Vickersa czołgów T-26, a w Polsce opracowano własny ulepszony czołg 7TP. Rozwiązania konstrukcyjne czołgu Vickers, zwłaszcza jego zawieszenia, wywarły ponadto wpływ na wiele innych konstrukcji czołgów na świecie.

Będąc w momencie rozpoczęcia produkcji jednym z najnowocześniejszych czołgów na świecie, Vickers Mk. E pozostał pełnowartościowym czołgiem lekkim aż do początku II wojny światowej. Jego działko, pomimo słabych parametrów przeciwpancernych, było zdatne do walki z większością czołgów tego okresu na małych dystansach. Jedynie opancerzenie czołgu Vickers okazało się niewystarczające w miarę rozwoju środków przeciwpancernych, lecz był to problem większości typów czołgów powstałych do końca lat 30.

Należy zauważyć, że spotykane w publikacjach oznaczenia wersji tego czołgu jako: "Mk. A", "Mk. B" są błędne (poprawnie: Mk. E Alternative A/B lub Mk. E Type A/B lub typ A/B). Czasami wyróżnia się ponadto w publikacjach czołgi Vickers Mk. F, w rzeczywistości stanowią one późną wersję produkcyjną odmiany Mk. E typ B, z nowszym kadłubem z dłuższym przedziałem bojowym i wieżą po prawej stronie.

[edytuj] Użycie

[edytuj] Polska

Pod koniec lat dwudziestych poszukiwano nowoczesnego czołgu dla polskiej armii, który mógłby być produkowany w kraju i zastąpić czołgi FT-17. Czołg Vickers E testowano w Polsce po raz pierwszy w 1930. Pomimo stwierdzonych wad, jak przegrzewający się silnik, cienki pancerz, ciasny przedział bojowy, władze polskie postanowiły zakupić partię czołgów i licencję na ich wytwarzanie. We wrześniu 1931 podpisano umowę zakupu 50 czołgów Vickers Mk.E typ A wraz z licencją na ich produkcję. Z tej liczby dostarczono do Polski tylko 38 kompletnych czołgów – pozostałe 12 dostarczono w częściach do montażu, lecz żadne dalsze czołgi nie zostały zmontowane w Polsce. Z uwagi na stwierdzone wady czołgu, nie podjęto również w Polsce jego produkcji, rozpoczęto natomiast prace projektowe nad własnym ulepszonym czołgiem na bazie konstrukcji Vickersa. Rozwój tego projektu doprowadził do skonstruowania polskiego czołgu 7TP – z wielu zmian w stosunku do czołgu Vickers, najistotniejszą było zastosowanie nowego silnika Diesla w podwyższonym kadłubie oraz przeciwpancernego działka 37 mm Bofors w nowej wieży.

Zamówione 38 czołgów Vickers Mk.E dostarczono od 1932 do 1933 roku – wszystkie były w wariancie dwuwieżowym (brytyjski typ A). Na żądanie strony polskiej wprowadzono w nich pewne ulepszenia, przede wszystkim duże chwyty powietrza (nawiewniki) po bokach, za przedziałem bojowym, które poprawiły nieco chłodzenie silnika. Była to cecha charakterystyczna tylko dla polskich Vickersów. W 1934 roku 22 czołgi zostały przebudowane na jednowieżową wersję typ B, przy użyciu zakupionych w tym celu brytyjskich wież, uzbrojonych w działko 47 mm. Polskie czołgi dwuwieżowe jako uzbrojenie główne i jednowieżowe jako uzbrojenie pomocnicze posiadały polskie karabiny maszynowe wz. 30 7,92 mm.

W 1939 Wojsko Polskie dysponowało 22 czołgami jednowieżowymi i 16 dwuwieżowymi. Z powodu intensywnego szkolenia większość czołgów była dość zużyta w 1939 roku. Polskie czołgi Vickers zostały użyte w podczas akcji zajęcia Zaolzia w 1938 roku. Podczas kampanii wrześniowej 1939, czołgi Vickers zostały rozdzielone pomiędzy dwie kompanie czołgów lekkich jedynych dwóch polskich brygad zmotoryzowanych. Po 16 czołgów tworzyło 121 kompanię czołgów lekkich 10 Brygady Kawalerii (zmotoryzowanej) i 12 Kompanię Czołgów Lekkich Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej (WBP-M).

121. kompania czołgów lekkich (dowódca: por. Stanisław Rączkowski) walczyła od 1 września 1939, będąc jedynymi czołgami 10 Brygady Kawalerii, nie licząc tankietek. Początkowo wspierały one oddziały Brygady w Beskidzie Sądeckim, w intensywnych walkach opóźniających przeciwko oddziałom dwóch niemieckich dywizji pancernych i dywizji górskiej. Kilka czołgów zostało przy tym zniszczonych, zadały one też straty nieprzyjacielowi. 8 września kompania czołgów, której skończyło się paliwo, odłączyła się na szlaku odwrotu od Brygady, a następnie uległa podziałowi. Czołgi tej kompanii uczestniczyły później w obronie Kolbuszowej 9 września i boju pod Oleszycami 15 września.

Czołgi Vickers 12 Kompanii Czołgów Lekkich Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, pod dowództwem kpt. Czesława Bloka, weszły do walki 13 września w okolicy Annopola. Następnie wzięły udział w kilku potyczkach, np. niszcząc dwa samochody pancerne w Krasnobrodzie. W końcu, czołgi Vickers 12. Kompanii zostały zniszczone podczas dwudniowych ataków Brygady na Tomaszów Lubelski 18-19 września (bitwa pod Tomaszowem Lubelskim).

[edytuj] Finlandia

Fiński Vickers z działem 37 mm Boforsa w Muzeum Czołgów Parola.

Fiński Vickers z działem 45 mm (T-26E) w muzeum w Helsinkach.

Drugim największym użytkownikiem czołgów Vickers była Finlandia. Razem zakupiła 33 jednowieżowe czołgi tego typu. Na ich uzbrojenie wybrano nowoczesne szwedzkie działko przeciwpancerne 37mm Bofors L/45 (podobne, jak w polskim 7TP), w dotychczasowej wieży. Czołgi fińskie miały nowsze kadłuby, z dłuższym przedziałem bojowym.

Podczas radziecko-fińskiej wojny zimowej 1939-40 użyto tylko jedną kompanię tych czołgów, ponieważ większość nie miała w pełni skompletowanego uzbrojenia. Posłużyły one głównie w nieudanym ataku na Honkaniemi 26 lutego 1940. Straty Vickersów w czasie wojny zimowej wyniosły 8 czołgów. Po zakończeniu wojny zimowej, Finowie przezbroili posiadane czołgi Vickers Mk.E w radzieckie długolufowe działka 45mm 20K, stosowane w zdobytych przez nich w znacznej ilości zbliżonych konstrukcyjnie czołgach T-26. Przebudowane czołgi Vickers Finowie oznaczyli jako T-26E. Były one używane następnie w wojnie kontynuacyjnej przeciwko ZSRR (1941-44). Czołgi te pozostały na uzbrojeniu do 1959 roku, używane wtedy już do szkolenia.

[edytuj] Chiny

Chiny posiadały 20 jednowieżowych czołgów Vickers Mk.E typ B, które w składzie 1. i 2. batalionu pancernego były intensywnie używane w walkach przeciwko wojskom japońskim w Szanghaju we wrześniu – listopadzie 1937, ponosząc spore straty na skutek słabego wyszkolenia żołnierzy. Reszta czołgów używana była także później, razem z czołgami T-26.

[edytuj] Syjam (Tajlandia)

Syjam otrzymał najprawdopodobniej 18 jednowieżowych czołgów Vickers Mk.E typ B. Czołgi te zostały zastosowane bojowo w wojnie tajsko-francuskiej o sporne prowincje Indochin (grudzień 1940 – 28 stycznia 1941).

[edytuj] ZSRR

ZSRR był pierwszym nabywcą czołgów Vickers Mk.E. Zakupił 15 czołgów dwuwieżowych Vickers Mk.E typ A oraz licencję na ich produkcję. W ZSRR czołg ten wdrożono do produkcji jako czołg wsparcia piechoty, początkowo z niewielkimi jedynie zmianami, pod oznaczeniem T-26. W toku 10 lat produkcji wprowadzono liczne własne modyfikacje oryginalnego projektu (wieża z działkiem przeciwpancernym 45 mm, nieco pogrubiony pancerz), opracowano też kilka dział samobieżnych i pojazdów specjalnych, w tym czołgów z miotaczem ognia. Do 1941 roku wyprodukowano aż około 12 000 czołgów rodziny T-26, które walczyły we wszystkich konfliktach zbrojnych prowadzonych przez ZSRR do 1945 roku.

[edytuj] Bułgaria

Bułgaria zakupiła 8 jednowieżowych czołgów Vickers Mk.E typ B, oznaczanych jako Vickers, na początku 1937. Zasiliły one sformowaną we wrześniu 1936 roku 2 Kompanię Czołgów (2 Tankova Rota), która do tej pory nie posiadała własnego sprzętu. W lutym 1939, 1 i 2 Kompania utworzyły Batalion Pancerny (Drużynę Pojazdów Pancernych – Drużina Bojni Koli). Później czołgi weszły w skład Pułku Pancernego. Po przeformowaniu pułku w Brygadę Pancerną czołgi nie weszły w skład nowej jednostki i służyły tylko do szkolenia. 3 czołgi zostały skreślone ze stanu w kwietniu 1945 ^[1].

[edytuj] Wielka Brytania

Wprawdzie armia brytyjska po próbach zrezygnowała z czołgu Vickers 6-ton, jednakże po wybuchu II wojny światowej rząd brytyjski zarekwirował 4 (najprawdopodobniej) nie wysłane jeszcze czołgi, zamówione przez Syjam. Służyły one następnie aż do końca wojny do szkolenia (jeden z nich znajduje się obecnie w muzeum w Bovington).

[edytuj] Boliwia

Boliwia była najmniejszym z aktywnych użytkowników czołgów Vickers Mk.E, lecz boliwijskie Vickersy pierwsze zostały użyte w walce (był to zarazem pierwszy przypadek użycia czołgów na kontynencie amerykańskim). W 1932 Boliwia zakupiła 1 czołg dwuwieżowy Mk.E typ A i 2 czołgi jednowieżowe Mk.E typ B. Zostały one w 1933 roku użyte w wojnie z Paragwajem o Gran Chaco (1932-1935), zwłaszcza w bitwie o Ayala 4-5 lipca 1933. W końcu, jeden czołg jednowieżowy oraz czołg dwuwieżowy zostały w grudniu 1933 zdobyte przez wojska Paragwaju, a trzeci zniszczony. Czołg jednowieżowy został później sprzedany w 1937 roku do republikańskiej Hiszpanii.

[edytuj] Opis techniczny

[edytuj] Uzbrojenie:

Czołgi Mark E mogły różnić się uzbrojeniem w zależności od wymagań odbiorcy. Typowym uzbrojeniem wersji dwuwieżowej (typ A) były dwa karabiny maszynowe chłodzone wodą Vickers 7,7 mm, umieszczone w osobnych jednoosobowych wieżyczkach. W wersjach eksportowych stosowano różne modele karabinów maszynowych. Zasadniczym uzbrojeniem wersji jednowieżowej typ B było krótkolufowe działko czołgowe 47 mm Vickers QF sprzężone z chłodzonym wodą karabinem maszynowym Vickers 7,7 mm. Zapas amunicji do działka to 49 – 50 nabojów ppanc i burzących. Fińskie czołgi zostały uzbrojone w działka przeciwpancerne 37mm Bofors i karabin maszynowy. Polskie czołgi otrzymały standardowe karabiny maszynowe wz.30 7,92 mm.

[edytuj] Opancerzenie:

Pancerz czołgu zbudowany był z walcowanych płyt pancernych, łączonych nitami. Grubość: przód i boki kadłuba – 13 mm, tył kadłuba – 8 mm, wieża – 13 mm dookoła, góra i dno: 5 mm.

[edytuj] Konstrukcja:

Konstrukcja klasyczna, z przedziałem bojowym pośrodku kadłuba i napędowym za nim. Załoga składała się z trzech osób. Kierowca zajmował miejsce po prawej stronie przedziału bojowego, mając przed sobą otwierany luk. Ponad przedziałem bojowym znajdowały się dwie takie same małe walcowate wieżyczki (typ A) lub jedna duża stożkowa wieża (typ B). Czołgi typ B zasadniczej produkcji miały wieżę przesuniętą na lewo, czołgi późnej produkcji – wieżę przesuniętą na prawo i nieco do tyłu, za stanowisko kierowcy. Dowódca i strzelec mieli swoje stanowiska w wieży (lub w dwóch wieżach). Napęd: silnik gaźnikowy czterosuwowy Armstrong-Siddeley "Puma", 4 cylindrowy, rzędowy, chłodzony powietrzem, umieszczony z tyłu kadłuba w niskim przedziale silnikowym. Moc ok. 80 – 90 KM (rozbieżne dane). Zawieszenie składało się z ośmiu podwójnych kół po każdej stronie, zblokowanych po dwa koła w wózkach. Dwa wózki tworzyły jeden wspólny blok, osadzony wahliwie na osi i resorowany resorami płaskimi.

[edytuj] Dane:

W różnych publikacjach podawane są nieco różniące się dane

• Załoga: 3
• Masa: (bojowa?) 7350 kg
• Długość: 456 cm, z błotnikami i tłumikiem 488 cm
• Szerokość: 241 cm
• Wysokość: 216 cm (dwuwieżowy – 208 cm)
• Prześwit: 38 cm
• Szerokość gąsienicy: 23 cm (lub 25,8 cm?)
• Rozstaw środków gąsienic: 229 cm
• Maksymalna prędkość po drodze: 35 km/h
• Zasięg po drodze / w terenie: 160 / 90 km
• Nacisk jednostkowy: 0,48 kg/cm²
• Zużycie paliwa (droga – teren): 110 – 200 litrów/100 km

[edytuj] Bibliografia

• Janusz Magnuski: Angielski lekki czołg Vickers Mark E w polskiej służbie; Nowa Technika Wojskowa nr 5/99 i 6/99.
• Adam Jońca, Rajmund Szubański, Jan Tarczyński Wrzesień 1939 Pojazdy Wojska Polskiego Barwa i broń wyd. WKiŁ Warszawa 1990 ISBN 83-206-0847-3

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Polska Broń Pancerna - Vickers E - historia, opis i użycie bojowe
• zdjęcia muzealnych fińskich Vickersów