Wąchock

Z Wikipedii

Współrzędne: 51°04'27" N 21°00'49" E51.0741667 21.0136111 (Wąchock)

Wąchock

Herb Wąchocka

Gmina
- rodzaj

Wąchock
miejsko-wiejska

Prawa miejskie

1994

Burmistrz

Jarosław Jacek Samela

Powierzchnia

16,02 km²

Położenie

51° 04'27'' N
21° 00'49'' E

Liczba mieszkańców (2006)
- liczba ludności
- gęstość

2777
173,35 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

(+48) 41

Kod pocztowy

27-215

Tablice rejestracyjne

TST

Położenie na mapie Polski

Wąchock

TERC10
(TERYT)

3263411054

Urząd miejski³

ul. Wielkowiejska 1
27-215 Wąchock
tel. 41 271-50-11; faks 41 271-50-11
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Wąchock - miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Wąchock. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. kieleckiego.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 2804 mieszkańców.

[edytuj] Położenie

Romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana

Pomnik Sołtysa

Uliczka w mieście przy Urzędzie Gminy

Wąchock leży 5 km na zachód od Starachowic nad rzeką Kamienną.

Wąchock jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego im. E. Wołoszyna, prowadzącego do Cedzyny. Przez miasto przechodzi czerwony Szlak Milenijny ze Skarżyska-Kamiennej do Kałkowa, niebieski szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Ostrowca Świętokrzyskiego oraz czerwony szlak rowerowy do Starachowic.

[edytuj] Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1179 roku, wtedy to biskup krakowski Gedko ufundował klasztor cystersów. Pierwsi zakonnicy przybyli do Wąchocka z francuskiego opactwa Morimond. W XIII w. klasztor został samodzielnym opactwem, a dzięki darowiznom władców, rycerstwa i szlachty stał się w późniejszych wiekach jednym z bogatszych klasztorów na ziemiach polskich. Cystersi z Wąchocka przyczynili się do rozwoju przemysłu nad Kamienną, zakładając kopalnie i zakłady metalowe w Bzinie, Mostkach, Parszowie, Wąchocku i Starachowicach. Miasteczko i klasztor kilkakrotnie były niszczone przez pożary i najazdy obcych wojsk, m. in. w latach 1259-1260 przez Tatarów, w czasie potopu szwedzkiego i w 1657 przez wojska Jerzego Rakoczego. Klasztor został skasowany w 1819, a budynki i pozostałe dobra przeszły na własność państwa. Zakonnicy wrócili do klasztoru w 1951, który w 1964 podniesiony został ponownie do rangi opactwa.

Miejscowość pomimo istnienia zamożnego i wpływowego klasztoru nigdy nie osiągnęła szczególnego znaczenia administracyjnego i gospodarczego, do czego starali się nie dopuścić biskupi krakowscy i benedyktyni z opactwa na Świętym Krzyżu. Klasztor nieustannie toczył procesy majątkowe z okoliczną szlachtą i benedyktynami, najgłośniejszy dotyczył lokacji miasta Wierzbnika, założonego w 1624 przez ks. Bogusława Boxę-Radoszewskiego, opata bendyktynów ze Świętego Krzyża, jakoby na gruntach cysterów. W 1315 powstała w Wąchocku komora celna, która przetrwała do 2 poł. XV w. W 1454 król Kazimierz Jagiellończyk nadał miejscowości prawo miejskie magdeburskie. Jeszcze ok. 1850 w miasteczku poza klasztorem i fabryką znajdowały się tylko trzy domy murowane.

W styczniu 1863 gen. Marian Langiewicz przeprowadził w mieście koncentrację powstańców, którzy mieli iść na Warszawę. 1400 ludzi założyło tutaj obóz warowny. 3 lutego 1863 doszło do bitwy z wojskami rosyjskimi.

W latach międzywojennych w budynkach dawnego klasztoru mieściło się państwowe progimnazjum.

W 1903 wielka powódź na rzece Kamiennej zniszczyła ujęcie wody i zalała część miejscowości. W czasie okupacji niemieckiej w okolicy miasta działało Zgrupowanie Partyzanckie Armii Krajowej "Ponury" pod dowództwem legendarnego mjr Jana Piwnika. W mieście stoi jego pomnik.

W 1994 roku Wąchock odzyskał prawa miejskie utracone w 1869, w ramach rosyjskich represji za pomoc powstańcom styczniowym.

[edytuj] Zabytki

Zespół kościelno–klasztorny cystersów z XII w z romańskim kapitularzem przykrytym sklepieniem krzyżowo-żebrowym jest prawdziwą mieszanką stylów architektonicznych.
- romański kościół klasztorny pw. Najświętszej Marii Panny i św. Floriana z XIII w. zachowany jest w niezmienionym kształcie układu cysterskiego. Kościół zbudowano z naprzemiennie ułożonych ciosów czerwonego piaskowca wąchockiego i jasnego kunowskiego. Ten sposób budowania pochodzi z północnych Włoch. Kościół był wielokrotnie przebudowywany. Pozostałością po epoce gotyku są podniesione szczyty oraz ślady gotyckiej dobudówki po północnej stronie budowli. W XVI w. do północnej nawy dobudowano kaplicę boczną, a w XIX w. kruchtę do fasady zachodniej. kościół o cechach architektury włoskiej jest najstarszą sygnowaną budowlą w Polsce (podpis arch. Simona na fasadzie). Wnętrze barokowe z XVII w., ale plan trzynawowego kościoła jest typowo romański.
- klasztor został całkowicie przebudowany w XVII w., zachowały się jednak niektóre wnętrza z XIII w. Należy do nich sala zebrań zakonników (kapitularz), uważana za najpiękniejsze wnętrze romańskie w Polsce. Romańska jest również sala pracy zakonników (fraternia), karcer pod schodami, natomiast piękna jadalnia (refektarz) z poł. XIII w. jest już wczesnogotycka. Klasztor posiadał ogrzewane pomieszczenia (poza dormitorium) jako pierwszy klasztor cysterski z możliwością ogrzewania ciepłem z pieca do wytopu ceramiki, żelaza lub kuchennego. W pomieszczeniach klasztoru mieści się Muzeum Ojców Cystersów prezentujące m.in. zachowane elementy romańskie oraz ceramikę z klasztornej manufaktury oraz Muzeum Powstań Narodowowyzwoleńczych utworzone w 1991 r. ze zbiorów księdza Walentego Ślusarczyka, proboszcza z Nowej Słupi.
Ruiny dawnego zakładu metalowego z 1 poł. XIX w., w jego skład wchodzą: dawny budynek mieszkalno-administracyjny (zwany od późniejszych właścicieli pałacem Schoenbergów), hale fabryczne i pozostałości dawnego ujęcia wody na rzece Kamiennej, w ogrodzie pałacowym stara figura św. Jana Nepomucena.
Dawny zajazd w typie dworku z 1 poł. XIX w., w czasie powstania styczniowego była tu kwatera generała Mariana Langiewicza.
Kaplica św. Rocha z XIX w. z późnobarokowym wyposażeniem.
Na cmentarzu grzebalnym cenne nagrobki z XIX w., w tym liczne odlewy żeliwne z lokalnych fabryk, nagrobki rodziny Schoenbergów, nagrobki uczestników powstania styczniowego: Karola Ziemlińskiego (poległ w 1863), Józefa Barzykowskiego (zm. 1869), Brunona Pohoskiego (zm. 1922) i Ignacego Jastrzębskiego (zm. 1932). Bramka cmentarna z kamiennym portalem z XVIII w., przeniesionym zapewne z opactwa cystersów.
dawny cmentarz żydowski z końca XIX w., na którym pozostało około trzydziestu macew.
zabytkowe domy z tzw. przejezdnymi sieniami z 2 połowy XIX w.
drewniana kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena z XVIII w., w ostatnich latach niefortunnie odnowiona.
dawna willa drewniana z XIX w., obok przejazdu kolejowego, należąca przed wojną do żydowskiego kupca i fabrykanta Joela Halperta.
Kaplica i dawne miejsce odpustowe z 1 poł. XIX w. w kolonii Mieszała, odległej ok. 3 km od miejscowości, ale administracyjnie należącej do Wąchocka.

[edytuj] Turystyka

Miasto jest atrakcją turystyczną także ze względu na popularne dowcipy o Wąchocku. Jest tam również m.in. pomnik Sołtysa znanego z owych dowcipów. Atrakcją turystyczną jest coroczny Zjazd Sołtysów. Turniej obejmuje kilkanaście konkurencji sprawnościowych i intelektualnych. Część konkurencji integracyjnych sołtysów opiera się na poczuciu humoru uczestników.

[edytuj] Ciekawostki

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: usunąć nieency sekcję "ciekawostki", encyklopedyczne informacje zintegrować z pozostałą częścią hasła.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Rdzenni mieszkańcy Wąchocka to "grombkowie" lub "grąbkowie", chociaż pierwsza wersja jest dużo starsza. Należą do nich ci, których przodkowie zamieszkiwali miejscowość jeszcze przed Powstaniem Styczniowym. Korzystają oni do dziś z przywileju z czasów Kazimierza Jagiellończyka, według którego mają prawo do bezpłatnego pobrania określonej ilości drewna z lasów państwowych.
W miejscu, gdzie dziś stoi szkoła podstawowa stał do połowy XIX w. niewielki murowany kościół św. Ducha, spełniający funkcję kościoła parafialnego, a do początku XIX wieku był także czynny cmentarz. Gdy po wojnie budowano szkołę w czasie robót ziemnych wykopano masę szkieletów i kości, które następnie pochowano w zbiorowej mogile na cmentarzu.
Dr Krystyna Białoskórska opublikowała kilka prac, m. in. na łamach naukowego "Biuletynu Historii Sztuki", w których broniła tezy, że we wczesnym średniowieczu klasztor był siedzibą książęcą. Spotkało się to z powszechną krytyką środowiska historyków, archeologów i historyków sztuki jako wątpliwa i mocno "naciągana" interpretacja wyników badań.
Jeden ze średniowiecznych opatów, Mikołaj Besiga względnie Biesiga, miał zostać żywcem porwany przez diabła w czasie uczty. Relację o tym zdarzeniu podał, a bardziej prawdopodobne, że sam wymyślił, jeden z opatów klasztoru benedyktynów na Świętym Krzyżu. Tekst przytoczył na łamach "Przeglądu Powszechnego" w 1931 r. dr Niwiński według oryginału z Archiwum Głównego Akt Dawnych, który spłonął w 1944.
Do rozbiorów utrapieniem dla wielu klasztorów, także dla zamożnego opactwa cystersów w Wąchocku, byli tzw. opaci komendatoryjni, którzy należeli przeważnie do wyższego duchowieństwa, a czasami trafiali się świeccy, i mieli prawo do większej części dochodów opactwa. W ten sposób królowie nagradzali lojalnych albo zasłużonych duchownych. Nie musieli oni rezydować w klasztorze i zdarzyło się, że jeden z takich opatów nigdy nie pojawił się w Wąchocku. Nie zapomniał jednak upomnieć się należnegy rokrocznie dochód. Bezpośredni nadzór nad życiem monastycznym sprawował przeor lub opat klaustralny, formalnie podległy takiemu opatowi.