Włodzimierz Lenin

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy rosyjskiego polityka. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Włodzimierz Lenin Владимир Ленин Władimir Iljicz Uljanow Владимир Ильич Ульянов ur. 22 kwietnia 1870 w Symbirsku zm. 21 stycznia 1924 w Gorkach Leninowskich

Przywódca Rosji Radzieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich
Okres urzędowania	od 8 listopada 1917 do 21 stycznia 1924
Przynależność polityczna	Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego
Następca	Józef Stalin

Włodzimierz Lenin (ros. Владимир Ленин), wł. Władimir Iljicz Uljanow (ros. Владимир Ильич Ульянов), (ur. 22 kwietnia 1870, wg kalendarza juliańskiego 10 kwietnia, w Symbirsku, zm. 21 stycznia 1924 w Gorkach Leninowskich pod Moskwą) – rosyjski polityk, organizator i przywódca rewolucji październikowej, a następnie pierwszy przywódca Rosji Radzieckiej. Współzałożyciel i lider partii bolszewickiej. Teoretyk i ideolog komunizmu.

[edytuj] Młodość i lata studenckie

Młody Lenin

Ojcu Lenina, nauczycielowi i inspektorowi szkół ludowych guberni symbirskiej Ilji Uljanowowi nadano szlachectwo w roku 1882. Matką Lenina była Maria Aleksandrowna z domu Blank, której ojcem był dr Aleksander Blank, zasymilowany i ochrzczony Żyd. Matka Marii Aleksandrowny – Anna z domu Grosschopf, miała pochodzenie szwedzko-niemieckie i była luteranką.

Lenin ukończył symbirskie gimnazjum klasyczne zdobywając wykształcenie średnie.

Za pośrednictwem swego brata, Aleksandra, wcześnie zetknął się z literaturą marksistowską. Wielkim wstrząsem dla niego stał się 8 maja 1887, kiedy to Aleksandra stracono za działalność rewolucyjną w grupie planującej zamach na cara.

W tym samym roku wstąpił na wydział prawa Uniwersytetu w Kazaniu, skąd już w grudniu został wydalony za udział w rewolucyjnym zebraniu studentów i zesłany. Studiując na zesłaniu program uniwersytecki zapoznawał się jednocześnie z pismami rewolucyjnych demokratów i filozofów materialistycznych. Po powrocie do Kazania wstąpił do jednego z kółek marksistowskich, gdzie studiował Kapitał i inne prace Marksa i Engelsa.

[edytuj] Wywód genealogiczny

4. Nikolaj Uljanow
	2. Ilja Nikolajewicz Uljanow
5. Anna Aleksiejwna Smirnowa
		1. Władimir Iljicz Uljanow (Włodzimierz Lenin) ur. 1870, zm. 1924
6. dr Aleksander (Izrael) Dimitrijewicz (Dawidowicz) Blank
	3. Maria Aleksandrowna Blank
7. Anna Grossschopf

[edytuj] Wczesne lata rewolucyjne i emigracja

Po złożeniu egzaminów z prawa w Uniwersytecie Petersburskim został pomocnikiem adwokata przysięgłego i w latach 1892-1893 występował jako obrońca sądowy w Samarze, jako obrońca prywatny. Nie odnosił jednak większych sukcesów na polu prawnym i dlatego zdecydowanie skupił się na działalności politycznej. Ostatecznie ukształtowały się i ugruntowały jego poglądy. W sierpniu 1893 wyjechał do Petersburga, gdzie nawiązał kontakt z marksistami i rozpoczął działalność polityczną polegającą m.in. na walce z narodnikami i tzw. legalnymi marksistami.

W 1895 wyjechał do Szwajcarii, gdzie spotkał się z Gieorgijem (Jerzym) Plechanowem (1856-1918) jednym z pierwszych marksistów rosyjskich. W czasie podróży do Paryża i Berlina nawiązał kontakt z Paulem Lafarguem (1842-1911) i Wilhelmem Liebknechtem (1826-1900).

[edytuj] Późniejsze lata rewolucyjne i zesłanie

Jesienią 1895, po powrocie z zagranicy, scalił poszczególne kółka marksistowskie w jednolitą organizację polityczną pod nazwą "Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej". Aresztowany w grudniu tegoż roku, przez dwa lata kierował związkiem z więzienia. W 1897 zesłany do guberni jenisejskiej we wschodniej Syberii, skąd wrócił w początku 1900.

[edytuj] Ponowna emigracja

Jesienią tego roku wyjechał do Szwajcarii, a następnie do Niemiec, gdzie założył gazetę polityczną marksistów rewolucyjnych – "Iskrę". Od stycznia 1901 zaczął podpisywać swoje prace pseudonimem Lenin – użył go w liście do Gieorgija (Jerzego) Plechanowa, który podpisywał się m.in. pseudonimem "Wołgin" – swój pseudonim Uljanow utworzył od nazwy syberyjskiej rzeki Leny płynącej w innym niż Wołga – północnym kierunku, dla zaakcentowania zdecydowanej różnicy poglądów. Kolportaż "Iskry" na terenie Rosji miał duże znaczenie dla przygotowania politycznego i ideowego gruntu do zorganizowania w Rosji partii socjaldemokratycznej.

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: Policja carska ścigała go w Niemczech? Źródła?.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Ścigany przez policję, opuścił Monachium i przez Kolonię, Liege i Brukselę udał się do Londynu, gdzie zamieszkał pod nazwiskiem Richter, zajmując się propagandą programu agrarnego i walcząc z programem partii socjalistycznych rewolucjonistów (eserowców). Ważnym krokiem w tym celu była publikacja książki zatytułowanej Co robić?, w której Lenin metodą polemiczną wskazywał główne zadania partii socjalistycznej w warunkach rosyjskich oraz tłumaczył rolę rewolucyjnej inteligencji. Wiosną 1903 przeniósł się do Genewy, skąd zaczął kierować pracami nad rewolucyjnym programem partii marksistowskiej, przyjętym z kolei na II Zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SdPRR) obradującym w Brukseli, a zakończonym w Londynie. W czasie tego zjazdu doszło do rozłamu partii na radykalnych bolszewików i bardziej umiarkowanych mienszewików, czego jedną z przyczyn była bezkompromisowa postawa Lenina, pozbawionego umiejętności dyskutowania i zgody na kompromisy.

[edytuj] Przed rewolucją październikową

W listopadzie 1905 wrócił na krótko do Sankt Petersburga, angażując się w rewolucję głównie teoretycznie, pisząc komentarze prasowe i analizy. Po upadku rewolucji w grudniu 1907 znalazł się znowu na emigracji i w styczniu 1908 osiedlił się w Genewie. Tu rozpoczął pracę nad "Materializmem a empiriokrytycyzmem" (1909), w której przeciwstawił się próbom łączenia filozofii marksistowskiej z prądami filozoficznymi określanymi jako idealistyczne (empiriokrytycyzm, empiriomonizm, "bogostroitelstwo") (Berman, Bogdanow, Łunaczarski, Januszkiewicz i inni). W tym samym czasie napisał artykuł "Marksizm a rewizjonizm" (1908), w którym wskazał na źródła i podstawowe założenia krytyków marksizmu.

Pod koniec 1908 przeniósł się do Paryża, gdzie oddał się studiom nad historią francuskiego ruchu robotniczego, jednocześnie pracując nad zachowaniem i umocnieniem SDPRR(b). W 1911 zorganizował pod Paryżem szkołę polityczną rosyjskich działaczy partyjnych, w której wykładał ekonomię polityczną i zagadnienia teorii i praktyki socjalizmu.

W 1912, po Konferencji Praskiej, przeniósł się – jako korespondent rosyjskiej bolszewickiej wydawanej w Petersburgu gazety "Prawda" – z Paryża do Krakowa. Z tego okresu pochodzi ważny filozoficznie artykuł "Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu". Następnie dwa sezony letnie (1913 i 1914) spędził w Białym Dunajcu, będąc częstym gościem w karczmie Pawła Guta-Mostowego w Poroninie (w 1947 utworzono tam Muzeum Lenina w Poroninie). W sierpniu 1914, po aresztowaniu i zwolnieniu go z więzienia w Nowym Targu, wyjechał przez Kraków i Wiedeń do Szwajcarii i zatrzymał się w Bernie.

W okresie pierwszej wojny światowej bolszewicy wystąpili przeciwko wojnie i ich hasła – odrzucane przez patriotyczną opinię publiczną – z upływem czasu i krwawymi klęskami armii rosyjskiej cieszyły się coraz większym poparciem wśród robotników, chłopów oraz żołnierzy. Jednocześnie działalność ta znalazła uznanie i wsparcie ze strony niemieckich służb. W tym czasie zmuszony był pozostawać w Szwajcarii i zajmował się lekturą prac Hegla, Arystotelesa i Ferdynanda Lassalle'a. Wyniki tych studiów zostały pośmiertnie wydane jako "Zeszyty filozoficzne" (1933), będące poniekąd dalszym ciągiem "Materializmu a empiriokrytycyzmu". Z tych czasów pochodzi również teoria sytuacji rewolucyjnej, mająca ważne znaczenie dla praktycznej działalności partii marksistowskiej. Próbował także bezskutecznie stworzyć międzynarodową organizację socjaldemokratów – przeciwników wojny, opozycyjną wobec popierających udział swoich krajów w wojnie partii (wielu socjaldemokratów-pacyfistów stanie się później działaczami Kominternu).

[edytuj] Rewolucja październikowa

"Towarzysz Lenin oczyszcza Ziemię z plugastwa" (plakat z 1920)

Po obaleniu caratu w lutym 1917 (rewolucja lutowa), dzięki wydatnej pomocy wywiadu niemieckiego, którego kluczowym współpracownikiem w tym zakresie był niejaki Aleksaner Parwus (został razem ze współpracownikami przewieziony ze Szwajcarii poprzez Niemcy w zaplombowanym wagonie – oficjalnie było to niemożliwe, gdyż był obywatelem wrogiego państwa) – wrócił do Rosji. 16 kwietnia przybył do Petersburga i tam 17 kwietnia ogłosił swoje Tezy kwietniowe, głoszące hasło przejścia od rewolucji burżuazyjno-demokratycznej do rewolucji socjalistycznej.

Zagrożony aresztowaniem z powodu propagandy antywojennej i podejrzenia o działalność na rzecz wrogich Niemiec opuścił Petersburg i udał się nad jezioro Razliw, skąd dalej kierował partią. W tym okresie powstała książka Państwo a rewolucja. Do Rosji wrócił dopiero na początku października. Wtedy w czasie historycznego posiedzenia Biura Politycznego bolszewików zapadła decyzja o rozpoczęciu powstania. Miało ono miejsce w nocy z 6 na 7 listopada (24 i 25 października wg kalendarza juliańskiego). Nie brał w nim jednak bezpośredniego udziału. Działał z ukrycia jako teoretyk i inspirator, oddając kierownictwo nad powstaniem w ręce Lwa Trockiego. Powrócił dopiero po zwycięstwie bolszewików, a jego autorytet w gronie towarzyszy partyjnych zapewnił mu stanowisko przewodniczącego nowego rządu – Rady Komisarzy Ludowych. Ciekawostką jest, iż Lenin początkowo nie chciał przyjąć tej funkcji, a jedynie obserwować z boku poczynania rządu i rzecz jasna krytykować go w razie potrzeby.

[edytuj] Rządy bolszewików

Włodzimierz Lenin

Lenin w swoim kremlowskim gabinecie, 1918

Włodzimierz Lenin i Józef Stalin

Lenin na trybunie i Lew Trocki oparty o nią (Plac Czerwony w Moskwie, 20 maja 1920)

Okres od października 1917 do lipca 1918 wypełniła praca nad organizacją państwa radzieckiego (w tym powołanie tajnej policji Czeka) oraz walka z tzw. kontrrewolucją wewnątrz kraju (walka z Białymi Armiami Antona Denikina, Aleksandra Kołczaka, formacjami kozaków dońskich opowiadającymi się za przywróceniem kapitalizmu w Rosji) i z zewnętrzną interwencją (przede wszystkim brytyjską, francuską, niemiecką i japońską). W początkach 1918 zawarł pokój z Niemcami (Traktat brzeski), co spowodowało nasilenie wojny domowej – przeciwko bolszewikom wystąpili dotychczas ich popierający lewicowi eserowcy i anarchiści. W tym czasie (17 lipca 1918) na podstawie decyzji lokalnych władz bolszewickich na Uralu rozstrzelano w Jekaterynburgu byłego cara Mikołaja i jego rodzinę, na co Lenin i Jakow Swierdłow udzielili milczącego przyzwolenia. 30 sierpnia 1918 został ranny w wyniku zamachu dokonanego przez Fanny Kapłan, co stało się pretekstem do rozpętania kampanii "czerwonego terroru". Zachowało się wiele podpisanych przez niego listów i telegramów wzywających do wzmagania terroru i rozstrzeliwania opozycjonistów, przedstawicieli burżuazji, duchownych prawosławnych i innych "zbędnych" osób. W tym czasie Lenin sprzyjał polityce komunizmu wojennego, polegające na upaństwowieniu przemysłu i zniesieniu gospodarki rynkowej (czasowo nawet likwidacji pieniądza). Podjął także próbę przeprowadzenia podobnej rewolucji w uprzemysłowionych państwach Europy Zachodniej (rewolucja miała najpierw wybuchać w krajach rozwiniętych, z czasem docierając do bardziej zacofanych jak Rosja, inaczej światowa rewolucja nie będzie trwała). Mimo wielu wysiłków jednak te projekty nie zakończyły się sukcesem, a fala rewolucyjna (najsilniejsza w Niemczech i na Węgrzech) upadła. Pod jego kierunkiem partie marksistowskie zaangażowane w ruch rewolucyjny utworzyły w 1919 III Międzynarodówkę Komunistyczną (Komintern). Jednocześnie cały czas trwała wojna domowa na terenie byłego Imperium Rosyjskiego oraz powstania chłopskie przeciw władzy bolszewików, częściowo inspirowane przez Białych.

W 1921 nakazał Tuchaczewskiemu użyć broni chemicznej przeciw powstaniu chłopskiemu w guberni tambowskiej.^[1] Krach komunizmu wojennego zmusił Lenina do przeforsowania przejścia do rynkowej Nowej Polityki Ekonomicznej (NEP).

W grudniu 1922 zainicjował utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), obejmując urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR (łącząc to stanowisko z funkcją przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych RSFSR).

[edytuj] Choroba i śmierć

Pogrzeb Lenina w 1924, z przodu Feliks Dzierżyński

W maju 1922 nastąpił pierwszy z serii wylewów, w wyniku których został stopniowo sparaliżowany, utracił mowę i prawdopodobnie funkcje poznawcze. Mimo wysiłków wielu lekarzy, w tym czołówki zagranicznych medyków, nie udało sie powstrzymać eskalacji choroby. Można z dużą pewnością stwierdzić, że jego choroba miała podłoże genetyczne (jego ojciec również zmarł w wyniku wylewu, w wieku 55 lat). Istnieje kilka niezbyt wiarygodnych źródeł, w tym pamiętniki przeciwników politycznych Lenina, jakoby wódz rewolucji październikowej miał umrzeć na skutek przebytej kiły, która przeniosła się na ośrodek mózgowy. Nie istnieje natomiast żadna dokumentacja medyczna, która pozwalałaby to potwierdzić. Charakter Lenina i jego stosunek do spraw intymnych również każe powątpiewać w taką wersję wydarzeń, jako że chyba jedyną osobą, z którą Lenin utrzymywał osobiste stosunki intymne (wyjąwszy żonę Nadieżdę Krupską) była Inessa Armand. Stopniowo także tracił władzę, bezsilnie obserwując walkę o sukcesję. Ostatnie dokumenty świadczą, że zdawał sobie sprawę z wielu negatywnych zjawisk w utworzonym przez siebie państwie: występował przeciwko biurokratyzacji partii bolszewickiej oraz rosyjskiemu szowinizmowi. Przyczynił się do usunięcia z partii tysięcy działaczy, których uznał za karierowiczów, walcząc tym samym z niszczeniem robotniczego oblicza ZSRR. O Stalinie, którego w 1922 wyznaczył na sekretarza generalnego partii bolszewickiej napisał, że "skupił w swych rękach nadmierną władzę" i że "jest zbyt brutalny".

Zmarł 21 stycznia 1924 w wieku 53 lat.

[edytuj] Kult Lenina

Lenin na propagandowym obrazie

Mimo sprzeciwów rodziny i wbrew woli samego Lenina z inicjatywy Stalina ciało Lenina zmumifikowano i udostępniono do oglądania w mauzoleum na Placu Czerwonym. Nowe władze partyjne postanowiły wykorzystać autentyczną popularność i autorytet Lenina i przenieść ją na "leninowską" partię. Kult Lenina wykorzystał Stalin do budowania osobistego kultu jako "następcy". Stalin stwierdził, że wkład Lenina do filozofii marksistowskiej jest tak znaczący, że odtąd winna się ona nazywać "marksizmem-leninizmem". Stawiano Leninowi liczne pomniki, cytaty z jego dzieł były koniecznym uzupełnieniem dzieł naukowych, imię Lenina nosiła organizacja młodzieżowa (Wszechzwiązkowy Leninowski Komunistyczny Związek Młodzieży WLKSM), akademia nauk rolniczych, liczne miasta, w tym Sankt Petersburg (Leningrad) i wiele innych instytucji. Ważną tezą propagandy była rzekoma ścisła współpraca Lenina ze Stalinem w okresie rewolucyjnym i porewolucyjnym. W rzeczywistości Lenin w coraz większym stopniu był uprzedzony do Stalina, a w swoim ostatnim liście do zjazdu partii (zwanym "Testamentem Lenina") postulował jego usunięcie z funkcji sekretarza generalnego RKP(b) pisząc, że Stalin "ma zbyt dużo władzy".

Druga fala kultu Lenina wiąże się z chruszczowowską destalinizacją, której jednym z haseł był powrót do leninowskich norm życia partyjnego. "Dobry" Lenin był wtedy przeciwstawiany "złemu" Stalinowi, który zdradził ideały swego poprzednika i zamordował jego najbliższych współpracowników. Kulminacja tej fali kultu nastąpiła w 100-lecie urodzin w 1970, kiedy w ZSRR i krajach podporządkowanych liczne kiczowate dzieła przedstawiające "dzieciątko Lenin" były rozpowszechniane i popularyzowane. Każde miasto radzieckie musiało posiadać co najmniej jeden pomnik Lenina, także żaden gabinet dyrektorski lub sekretarski nie mógł obejść się bez portretu byłego wodza. W ZSRR istniało tak wiele muzeów leninowskich, że większość ich eksponatów musiała być nieoryginalna. Rytualną częścią przemówień przywódców partyjnych były zapewnienia o leninowskim kursie prowadzonej przez nich polityki. Kult "wiecznie żywego" Lenina wygasł dopiero w okresie pierestrojki, kiedy otwarcie archiwów ujawniło okrucieństwa leninowskiej polityki, a jego prace filozoficzne i ekonomiczne uznano za wtórne i mało inspirujące (co pozostaje nadal kwestią dyskusji wśród specjalistów).

Kult Lenina był uprawiany także w PRL, a jego głównymi ośrodkami były muzea Lenina w Warszawie (Pałac Przebendowskich) i Poroninie. Najbardziej znany pomnik Lenina stał na Placu Centralnym w Nowej Hucie, a imię Lenina nosiły wielkie zakłady przemysłowe – Stocznia Gdańska i Huta im. Lenina (obecnie im. T. Sendzimira) w Krakowie, które paradoksalnie w latach 1980-1989 stały się bastionami Solidarności. W latach 70. modne były w PRL czapki leninówki, bez inspiracji PZPR.