Wikipedia:Weryfikowalność
Z Wikipedii
Skrót: WP:WER
 |
Ta strona opisuje zasadę polskiej Wikipedii. Jest powszechnie uznawana za standard, który wszyscy uczestnicy projektu powinni zachowywać. Śmiało edytuj tę stronę, ale wpierw upewnij się, że Twoje zmiany odzwierciedlają konsensus. W przypadku wątpliwości, przejdź na stronę dyskusji. |
 |
Ta strona w skrócie: Wszelkie materiały, które mogą zostać zakwestionowane, a także wszelkie cytaty, powinny posiadać odniesienie do wiarygodnego, opublikowanego źródła. |
Podstawowym kryterium umieszczania treści w Wikipedii jest weryfikowalność. Oznacza to, że czytelnicy Wikipedii powinni mieć możliwość sprawdzenia, czy zamieszone tu materiały zostały wcześniej opublikowane przez wiarygodne źródła. Autorzy haseł powinni zapewnić źródła dla cytatów oraz dla wszelkich informacji, które są lub mogłyby zostać zakwestionowane. W przeciwnym przypadku takie materiały mogą zostać usunięte.
Źródła podajemy w postaci notatki bibliograficznej lub przypisów w haśle.
Weryfikowalność jest jedną z trzech podstawowych zasad dotyczących treści artykułów w Wikipedii. Dwie pozostałe to Nie przedstawiamy twórczości własnej i Neutralny punkt widzenia. Te trzy zasady łącznie określają rodzaj i jakość materiału nadającego się do akceptacji w głównej przestrzeni nazw Wikipedii. Dlatego żadna z tych zasad nie powinna być interpretowana w oderwaniu od dwóch pozostałych i wikipedyści powinni zapoznać się z nimi wszystkimi.
Te trzy podstawowe zasady nie podlegają dyskusji i nie zastępują ich żadne inne zalecenia ani zasady przyjęte przez konsensus wikipedystów.
Spis treści |
Zasady
|
Weryfikowalność, nie prawda absolutna
Jednym z kluczy do pisania dobrych artykułów encyklopedycznych jest zrozumienie, że powinny one opisywać wyłącznie fakty, teorie, idee, założenia, opinie i argumenty, które zostały wcześniej opublikowane przez wiarygodnego wydawcę. Celem Wikipedii jest stać się kompletną i wiarygodną encyklopedią. Z tego powodu edytorzy powinni odnosić się do wiarygodnych źródeł, dzięki czemu ich wkład może być zweryfikowany przez czytelników i innych edytorów.
"Weryfikowalność" w tym kontekście nie znaczy, że oczekuje się od edytorów, że będą sami weryfikowali, czy np. zawartość artykułu w Gazecie Wyborczej jest prawdziwa. Ściśle biorąc, staramy się zniechęcić wikipedystów do prowadzenia samodzielnych prób tego rodzaju, gdyż byłaby to już twórczość własna, która jest w Wikipedii zakazana. Artykuły powinny zawierać tylko taki materiał, który był wcześniej opublikowany w wiarygodnych źródłach, niezależnie do tego, czy ktoś uważa, że ten materiał jest obiektywnie prawdziwy czy nie. Jakkolwiek wydaje się to wbrew intuicji, kryterium umieszczania materiału w Wikipedii jest weryfikowalność, a nie absolutna prawda.
Dobrym sposobem przyjrzenia się różnicy między weryfikowalnością i prawdą jest poniższy przykład. Wyobraź sobie, że piszesz artykuł o Teorii X, która została opublikowana w znanym recenzowanym czasopiśmie naukowym przez sławnego fizyka i z tego powodu jest bez wątpienia odpowiednim tematem dla artykułu w Wikipedii. Jednakże w trakcie pisania tego artykułu kontaktujesz się bezpośrednio z owym fizykiem, który mówi Ci: "Obecnie sądzę, że Teoria X jest kompletnie fałszywa". Mimo że informacja ta pochodzi bezpośrednio od autora cytowanego artykułu, nie możesz umieścić tego faktu w Wikipedii.
Dlaczego nie? Dlatego, że nie ma sposobu, aby zweryfikować to stwierdzenie w sposób, który mógłby przekonać czytelników i innych edytorów Wikipedii. Czytelnicy nie wiedzą, kim Ty jesteś. Nie możesz zamieścić w haśle o Teorii X swojego numeru telefonu, po to, by każdy czytelnik na świecie mógł do Ciebie zadzwonić z prośbą o potwierdzenie tej informacji. I nawet jeśli każdy z nich byłby gotów do Ciebie zadzwonić, skąd może on mieć pewność, że powiesz mu prawdę?
Aby tego rodzaju informacja była akceptowalna dla Wikipedii, powinieneś najpierw przekonać wiarygodną agencję informacyjną, żeby ją opublikowała, co spowodowałoby przejście tej publikacji przez proces zbliżony do recenzowania naukowego. Informacja ta byłaby sprawdzona przez reportera, edytora, prawdopodobnie przez fachowca od sprawdzania faktów i gdyby nadal wydawała się podejrzana, zostałaby jeszcze sprawdzona przez prawników i kierownika rady redakcyjnej. Tego rodzaju proces sprawdzania informacji gwarantuje, że w wiarygodnych czasopismach ukazują się dokładne i prawdziwe opisy wydarzeń.
To, że Wikipedia nie ma możliwości samodzielnego przeprowadzania tego rodzaju procesu sprawdzania faktów, jest głównym powodem, dla którego zasada weryfikowalności i nieumieszczania twórczości własnej jest taka ważna.
Jeśli jakieś wiarygodne czasopismo opublikuje Twoją historię, możesz ją umieścić w pisanym przez Ciebie haśle Wikipedii pod warunkiem, że powołasz się w tym haśle na tę publikację.
Źródła
Artykuły powinny być oparte na wiarygodnych, niezależnych źródłach o uznanej reputacji, gwarantujące dokładne sprawdzanie zamieszczanych w nich faktów. W tematach naukowych zalecanymi źródłami są publikacje, które przeszły proces recenzowania. Źródła powinny być też odpowiednie do wynikających z nich wniosków; zaskakujące wnioski powinny być oparte na szczególnie dobrych źródłach.
Gdy istnieją porównywalnej jakości źródła w wielu językach, to preferowane są te, których dostępność nie jest szczególnie ograniczona ze względu na język, miejsce albo zasięg publikacji. Oznacza to, że jeśli wśród tych źródeł jest źródło w języku polskim, to ono powinno być wykorzystane w pierwszym rzędzie ze względu na to, że większość czytelników polskiej Wikipedii zna przede wszystkim język polski i weryfikowanie źródeł obcojęzycznych (zwłaszcza w językach niebędących powszechnie znanymi) może być dla nich niewykonalne. Jeśli źródła w języku polskim są wtórne, to należy podać, o ile jest to możliwe, także oryginalną pracę obcojęzyczną, na której bazowały polskie źródła lub która jako pierwsza podała daną informację.
W przypadku informacji bazujących na obcojęzycznych pracach naukowych, zdecydowanie zaleca się oparcie na samych pracach, a nie tylko na omówieniach wyników tych prac w polskich źródłach (zwłaszcza mass mediach). Wyjątkiem są wydane w języku polskim tłumaczenia tych prac oraz syntezy i omówienia wyników obcojęzycznych prac dokonane przez specjalistów z danej dziedziny i zamieszczone w polskich pismach naukowych lub prestiżowych popularnonaukowych.
Odnośniki do źródeł
Obowiązek dowodu wiarygodności wprowadzonej treści spoczywa na edytorze, który ją wprowadza i chce, aby pozostała w Wikipedii. Z tego powodu edytorzy powinni umieszczać odnośniki bibliograficzne w tekstach artykułów. Jeśli dla danego tematu artykułu nie istnieją wiarygodne źródła, Wikipedia nie powinna zawierać hasła na ten temat. Każda edycja nieoparta na źródle może być usunięta. Zanim się to jednak zrobi, zwłaszcza w przypadku obszernych fragmentów tekstu, warto zwrócić się do autora o podanie źródeł, na których się opierał.
Trzeba pamiętać, że używając źródeł opublikowanych w formie elektronicznej (np. wiadomości na portalach, artykułów w internetowych wersjach gazet), oprócz podania do nich linku internetowego, warto także dodać informację o klasycznej, "papierowej" edycji tych źródeł (co jest możliwe dla większości gazet), a gdy to nie jest możliwe (np. portale informacyjne), dodać źródło pierwotne (np. PAP, którego notatki prasowe są bazą artykułów zamieszczanych w większości polskich portali informacyjnych). Taka informacja powinna zawierać datę ukazania się materiału i miejsce (np. wspomniany PAP, czy "Gazeta X" nr Y, Miasto). W ten sposób uniknie się dezaktualizacji linków internetowych, gdyż portale zwykle nie archiwizują swoich doniesień pod takimi samymi linkami, a gazety udostępniają archiwa internetowe tylko za opłatą.
Zasady umieszczania odnośników w artykułach są omówione na stronie Wikipedia:Bibliografia.
Artykuły i stwierdzenia bez źródeł
Jeśli istniejący od dawna artykuł jest pełen stwierdzeń nieopartych na źródłach, należy najpierw na jego stronie dyskusyjnej zadać pytanie o te źródła, a po jakimś czasie, jeśli nie będzie odpowiedzi, skierować hasło do skasowania. Pamiętaj, że usuwanie informacji powinno się odbywać bardzo ostrożnie i w "cywilizowany" sposób.
W przypadku zasadnego powątpiewania w dokładność i źródło stwierdzeń, które zostały umieszczone w haśle dawno temu, należy je usunąć lub przenieść do dyskusji hasła. Oczywiście nie ma wymogu, aby każde stwierdzenie czy zdanie było poparte odnośnikiem do materiału źródłowego i kwestia ta podlega samodzielnej, bazującej głównie na doświadczeniu i zdrowym rozsądku ocenie twórców Wikipedii. Oznacza to jednak, że w dowolnej chwili każdy inny twórca Wikipedii może uznać, że określony fragment tekstu wymaga wskazania źródła i postąpić jak wyżej lub zaznaczyć ten fragment szablonem {{fakt}}. W przypadku zasadnego zaznaczenia podejrzanego fragmentu autor fragmentu tekstu powinien podać źródło, a jeśli przez dłuższy czas tego nie robi, może to zrobić każdy inny redaktor Wikipedii. Gdy nikt długo nie odpowiada na wezwania do podania źródła, można podejrzany fragment usunąć ze stosownym uzasadnieniem.
Inna możliwość to dodanie na górze podejrzanego fragmentu artykułu szablonu {{Do weryfikacji}} i opisanie swoich wątpliwości w dyskusji hasła, aczkolwiek praktyka pokazuje, że rzadko kiedy rozwiązuje to problem. Gdy hasło nie wzbudza większych wątpliwości, ale nie ma w nim stosownych źródeł, warto do niego dodać szablon {{źródła}}.
Źródła o podejrzanej wiarygodności
Ogólnie, źródła o podejrzanej wiarygodności to te, które mają złą reputację dotyczącą stosowanych w nich procedur sprawdzania faktów, oraz te, które takich procedur w ogóle nie mają.
Czasami pewne stwierdzenia można znaleźć wyłącznie w publikacjach o podejrzanej wiarygodności, takich jak np. gazety brukowe, zwane też tabloidami. Jeśli tego rodzaju stwierdzenie nie jest zbyt ważne dla treści artykułu, należy je po prostu usunąć bez dalszych dociekań. Jeśli stwierdzenie jest dość ważne, należy w treści hasła wyraźnie stwierdzić, że pochodzi ono z podejrzanego źródła. Np.: "Według brukowca X, polityk Y ukradł z kasy miejskiej milion dolarów. Inne źródła nie potwierdzają tej informacji."
Źródła publikowane przez samego siebie
Każdy może stworzyć stronę WWW lub zapłacić za wydanie własnej książki, a potem samemu obwołać się "ekspertem" z danej dziedziny. Z tego powodu książki wydane na własny koszt, osobiste strony WWW, blogi tworzone przez samego siebie itp. publikacje nie mogą być na ogół zaakceptowane jako wiarygodne źródła. Wyjątek stanowią prace ogólnie znanych naukowców z danej dziedziny lub własne publikacje znanych dziennikarzy, którzy zawarli w swoich dziełach przeglądy swoich dokonań, które wcześniej zostały opublikowane w niezależnych, wiarygodnych wydawnictwach. Należy jednak do takich źródeł podchodzić z ostrożnością. Np.: jeśli informacja zawarta w blogu znanej osoby jest rzeczywiście prawdziwa, to zwykle można będzie ją znaleźć w innym, bardziej wiarygodnym i niezależnym miejscu.
Źródła publikowane przez samego siebie na temat samego siebie
Źródła publikowane przez samego siebie i inne mało wiarygodne publikacje mogą być z pewnymi zastrzeżeniami stosowane jako źródła na temat samego autora tych publikacji. Np.: jeśli ogólnie znana, duża firma XXX pisze o sobie na własnej stronie WWW, można uznać tę informację za godną wzięcia pod uwagę, pod warunkiem, że nie ma ona charakteru nachalnej autopromocji i nie istnieją inne wiarygodne źródła zaprzeczające podanym faktom. Np.: nie ma powodu nie wierzyć liczbom podawanym w prospektach emisyjnych przez duże publiczne spółki akcyjne, dopóki nie pojawi się wiarygodna publikacja, dowodząca, że firma ta oszukiwała swoich akcjonariuszy.
Przy analizowaniu tego rodzaju źródeł ważny jest też kontekst. Artykuł Wikipedii na temat mało wiarygodnego czasopisma może być częściowo oparty na tym, co czasopismo samo pisze na swój temat – jednakże negatywnych informacji o bezpośrednich konkurentach podawanych przez to czasopismo nie można uznać za wiarygodne.
Pozostałe komentarze
To, że dana informacja jest weryfikowalna, nie oznacza od razu, że Wikipedia jest dobrym miejscem do jej publikowania. Zobacz: czym Wikipedia nie jest. Również to, że dana informacja jest prawdziwa, nie oznacza automatycznie, że spełnia ona nasze kryteria weryfikowalności – informacja ta musi być wcześniej umieszczona w wiarygodnym źródle. Zazwyczaj, gdy informacja jest prawdziwa i ważna, nie powinno być problemów ze znalezieniem jej dobrego źródła, lub gdy jest to informacja własna, przekonaniem wiarygodnego wydawcy, aby ją opublikował. Kolejnym efektem zasady weryfikowalności jest to, że twórczość własna, która nie została umieszczona w wiarygodnym źródle, nie może być umieszczona w Wikipedii.
