Wielkie Księstwo Litewskie

Z Wikipedii

Vialikaje Kniastva Litoŭskaje Wielkie Księstwo Litewskie
Flaga Godło
Dewiza: Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė Вели́кое Кня́жество Лито́вское Вялі́кае Кня́ства Літо́ўскае Magnus Ducatus Lituaniae
Państwo	Rzeczpospolita Obojga Narodów
Język urzędowy	starobiałoruski (do 1699), łacina, Język polski (od 1699)
Język używany	starobiałoruski, cerkiewnosłowiański, ukraiński, białoruski, staropolski, średniopolski, litewski
Stolica	Wilno
Ustrój polityczny	demokracja szlachecka
Typ państwa	monarchia elekcyjna
Głowa państwa	ostatni wielki książę Stanisław August Poniatowski
Utworzenie	XII wiek
Likwidacja	unia realna z Koroną Polską (ostatecznie w 1795) 1 lipca 1569
Religia dominująca	Katolicyzm (obrządku łacińskiego i greckiego), Prawosławie
Terytoria zależne	Księstwa Wierchowskie, Kurlandia, Inflanty (kondominium)

Wielkie Księstwo Litewskie (WKL, lit. Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė, białorus. Вялікае Княства Літоўскае/Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, ukr. Велике Князівство Литовське, łac. Magnus Ducatus Lituaniae) - nazwa państwa obejmującego ziemie (od morza do morza, od Bałtyku po Morze Czarne) dzisiejszej Litwy, Białorusi, północno-wschodniej Polski i większej części Ukrainy, zachodnich kresów Rosji od XIII w. do 1795.

Pierwszą stolicą Litwy był Kiernów, później Troki, a za rządów Giedymina stolica Litwy została przeniesiona do Wilna. Król Mendog natomiast rezydował w Nowogródku.

WKL zamieszkiwały przede wszystkim narody słowiańskie (przodkowie dzisiejszych Białorusinów i Ukraińców), zaś plemiona bałtyckie zasiedlały głównie tereny dzisiejszej Litwy. Językiem urzędowym był język starobiałoruski (w tym języku spisano m.in. Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego i prowadzono Metrykę Litewską) do 1699, a następnie polski, posługiwano się również łaciną i litewskim. Na obszarze WKL zamieszkiwali też przedstawiciele innych narodów, np. w okolicy Trok do dziś mieszkają Karaimi, kultywujący swoją tradycyjną kulturę i język.

W XIII w. król Mendog zjednoczył Litwę i utworzył małe, ale szybko rozwijające się państwo ze stolicą w Nowogródku. W 1320 r. Giedymin zawarł sojusz z księciem twerskim. Wykorzystując osłabienie księstw ruskich swój protektorat Litwa narzuciła Smoleńskowi (przed 1326), Pskowowi (1322), Haliczowi na Wołyniu (ok. 1320–1324) oraz Kijowowi (1325. Lokalni książęta (kniaziowie) zachowywali swoją władzę, ale podlegali wielkiemu księciu. Litwa zjednoczyła księstwa ruskie wobec agresywnej ekspansji Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W pewnym momencie granica WKL zbliżyła się do Moskwy na około 130 km. Litwini dwukrotnie oblegali Kreml moskiewski w 1368 i 1370.

Giedymin miał siedmiu synów. Dwaj z nich (Kiejstut i Olgierd) ostatecznie podporządkowali sobie braci i ustanowili wspólne rządy na Litwie. Kiejstut był ojcem Witolda, a Olgierd Jagiełły.

W XIV w. Litwa była już jedynym niechrześcijańskim państwem w Europie. Fakt ten wykorzystywali sąsiadujący z Wielkim Księstwem Krzyżacy jako pretekst do napaści na to państwo. Litwini wchodzili w konflikty także z Polską (Koroną), ale nie przybierały one tak dużych rozmiarów. Napaści Krzyżaków stały się na tyle uciążliwe, że władający Litwą Jagiełło postanowił przyjąć za pośrednictwem Polski chrzest. Królem w Polsce była wówczas niepełnoletnia Jadwiga Andegaweńska. Oba państwa miały wspólny interes - ich wrogiem był zakon krzyżacki. Na zjeździe w Krewie (niedaleko Wilna) podjęto decyzję o chrzcie Litwy i małżeństwie Jadwigi z Jagiełłą (na chrzcie przyjął chrześcijańskie imię - Władysław). Doszło do tego, że Jagiełło władał oboma państwami jako król Polski i wielki książę Litwy. Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły unię personalną (unia w Krewie w 1385 r.). Państwa były połączone pod panowaniem jednego władcy, ale zachowały odrębność. Zastrzeżenie było takie, że państwa nie mogą znaleźć się pod panowaniem różnych władców.

W 1401 brat stryjeczny Jagiełły, Witold, podpisał akt unii wileńsko-radomskiej, uzyskując tym samym dla siebie tytuł wielkiego księcia Litwy. Jagiełło został jednak księciem zwierzchnim Wielkiego Księstwa Litewskiego i to on był wodzem naczelnym sił polsko-litewskich w bitwie pod Grunwaldem (1410 r.). Witold bezskutecznie próbował rozbić Złotą Ordę, ponosząć klęskę w bitwie nad Worsklą (1399). Moskwa parła na zachód, podbijając w 1478 Nowogród Wielki), w 1485 Iwan III oderwał od Litwy tereny nad górną Oką i Wiaźmą (1494), w latach 1500-1503 Rosjanie opanowali ziemię czernihowsko-siewierską oraz Smoleńszczyznę ze Smoleńskiem (1514). W wielu wojnach (1512-1522; 1534-1537) Litwa odzyskała jedynie Homel i Starodub.

W 1569 r., za panowania Zygmunta Augusta, na sejmie w Lublinie doszło do zawarcia unii realnej między dwoma państwami. Bezskutecznie sprzeciwiała się temu część litewskich magnatów, bojących się o utratę dominującej pozycji na Litwie. Postanowienia unii lubelskiej były następujące:

• wspólny sejm i władca Korony i Litwy
• wspólna polityka zagraniczna
• odrębne wojska, prawo, skarby i urzędy
• do Korony przyłączono południowe województwa Wielkiego Księstwa (ziemie dzisiejszej Ukrainy)

Oba państwa utworzyły Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ale wciąż zachowywały pewną odrębność. Dopiero na Sejmie Czteroletnim podjęto uchwałę o całkowitym połączeniu Korony i Litwy (także wojsk i skarbów). Chciano w ten sposób zapobiec rozbiorom. Nie udało się to jednak i w czasie III rozbioru ziemie litewskie weszły w skład Rosji.

Obecnie na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego funkcjonują samodzielne państwa - Litwa, Białoruś, częściowo Ukraina i Łotwa, skrawki należą do Polski i Rosji.

Herb Wielkiego Księstwa Litewskiego, Pogoń, widnieje dzisiaj w symbolice Litwy, a do 1995 r. była również godłem Białorusi.

[edytuj] skład Wielkiego Księstwa

• województwo wileńskie
  • powiat wileński
  • powiat oszmiański
  • powiat lidzki
  • powiat wiłkomierski
  • powiat brasławski
• województwo trockie
  • powiat trocki
  • powiat grodzieński
  • powiat kowieński
  • powiat upicki
• Księstwo Żmudzkie
  • trakty: Ejragoła, Wilki, Wielona, Rosienie, Widukle, Kroże, Tendziagoła, Jaswony, Szawle, Wielkie Dyrwiany, Małe Dyrwiany, Berżany, Użwenty, Telsze, Retów, Pojurze, Wieszwiany, Korszew, Szadów , Gondinga, Twery, Potumsza, Birżyniany, Połąga, Powondeń, Mendingiany, Korklany, Zokany, Użgiris.
• województwo nowogródzkie
  • powiat nowogródzki
  • powiat wołkowyski
  • powiat słonimski
  • Księstwo Słuckie
    • Księstwo Kopylskie
• województwo brzesko-litewskie
  • powiat brzeski
  • powiat piński
• województwo mińskie
  • powiat miński
  • powiat rzeczycki
  • powiat mozyrski
• województwo mścisławskie
• województwo witebskie
  • ziemia orszańska (od 1667 z województwa smoleńskiego)
• województwo połockie
• województwo smoleńskie do 1611 i od 1667 r. tytularne
  • powiat smoleński
  • powiat starodubowski

   do góry

[edytuj] Zobacz też

• Podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów
• władcy Litwy
• Liga Monarchistyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego
• wojny moskiewskie
• stosunki polsko-litewskie

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Białoruś — Wielkie Księstwo Litewskie. Państwo i stosunki etniczne
• Podziały administracyjne Wielkiego Księstwa Litewskiego