Wisła
Z Wikipedii
Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji. Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach. |
Wisła | |
Wisła w okolicach Modlina: ujście Narwi z Bugiem |
|
Lokalizacja | Europa Polska |
Źródło | Na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim 1107 m n.p.m. |
Ujście | Morze Bałtyckie |
Długość | 1047 km |
Powierzchnia zlewni | 194 424 km² |
Średni roczny przepływ | 1080 m³/s przy ujściu |
Rzeki Polski | |
Galeria Wikimedia Commons |
Wisła (łac. i ang. Vistula, niem. Weichsel) - najważniejsza i najdłuższa rzeka Polski, o długości 1047 km. Jest także najdłuższą rzeką w zlewisku Morza Bałtyckiego.
Źródła rzeki znajdują się w południowej Polsce, na wysokości 1106 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim, są to: Biała Wisełka i, uznawana za pierwotne źródło, Czarna Wisełka. Zasadniczy kierunek biegu Wisły jest południkowy. Wisła przepływa przez wiele dużych miast, takich jak Kraków, Sandomierz, Puławy, Warszawa, Płock, Włocławek, Toruń, Bydgoszcz, Świecie, Grudziądz, Tczew i Gdańsk. Wisła posiada deltę i uchodzi do Zatoki Gdańskiej.
Średni przepływ roczny (przy ujściu rzeki) wynosi 1054 m³/s, a maksymalna różnica stanów wody – 10 m.
Spis treści |
[edytuj] Etymologia
W starożytności Wisła była znana i opisywana przez geografów jako np. Vistla i Vistula, a jej najdawniejszą formę można rekonstruować jako *Wīstlā. Dawniej próbowano tłumaczyć nazwę jako celtycką, germańską czy słowiańską, czy wykazać związek z pierwiastkiem *weys "płynąć", lecz z braku nawiązań w toponimii i braku morfemu *Wīstl- w historycznych językach, można przyjąć, że jest to nazwa przejęta przez ludy indoeuropejskie od wcześniejszych mieszkańców. Wincenty Kadłubek nazywał Wisłę Vandalus, wyprowadzając nazwę rzeki od imienia Wandy, a tą od wyrazu vanduo, oznacząjącą w jęz. litewskim wodę natomiast Jan Długosz w Annales seu cronicae incliti ... nazywa Wisłę rzeką Białą "a nationibus orientalibus Polonis vicinis, ab aquae condorem Alba aqua ... nominatur".
[edytuj] Geografia
Bieg Wisły umownie dzieli się na 3 odcinki:
- górny, od źródeł do Sandomierza,
- środkowy, od Sandomierza do ujścia Narwi z Bugiem,
- dolny, od ujścia Narwi aż po własne ujście do Bałtyku.
Dorzecze Wisły zajmuje powierzchnię 194424 km² (w Polsce 168,7 tys. km²). Urzeźbienie dorzecza Wisły charakteryzuje średnie wzniesienie 270 m n.p.m., przy czym przeważająca część dorzecza (55%) położona jest na wysokościach 100-200 m n.p.m.; od 100-300 m zawiera się ponad 3/4 dorzecza. Najwyższy punkt dorzecza leży na wysokości 2655 m n.p.m. (szczyt Gerlach w Tatrach). Cechą dorzecza Wisły jest asymetria - w znacznej mierze konsekwencja kierunku nachylenia Niżu Środkowoeuropejskiego ku północnemu zachodowi i kierunku spływu wód lodowcowych, przy równocześnie znacznej predyspozycji w budowie starszego podłoża. Asymetria dorzecza (prawostronnego do lewostronnego): 73-27%.
[edytuj] Ważniejsze dopływy
[edytuj] Prawobrzeżne
W kolejności od źródeł rzeki:
- Brennica
- Biała
- Soła
- Skawa
- Raba
- Uszwica
- Dunajec
- Breń
- Wisłoka
- San
- Sanna
- Chodelka
- Wieprz
- Okrzejka
- Wilga
- Świder
- Narew - do 1962 jako Bug
- Skrwa
- Drwęca
- Osa
[edytuj] Lewobrzeżne
W kolejności od źródeł rzeki:
- Przemsza
- Rudawa
- Prądnik
- Dłubnia
- Szreniawa
- Nida
- Czarna Staszowska
- Opatówka
- Kamienna
- Krępianka
- Iłżanka
- Zagożdżonka
- Radomka
- Pilica
- Bzura
- Brda
- Wda
- Wierzyca
[edytuj] Miejscowości położone nad Wisłą
- Wisła
- Ustroń
- Skoczów
- Strumień
- Goczałkowice-Zdrój - tylko na lewym brzegu
- Czechowice-Dziedzice - tylko na prawym brzegu
- Brzeszcze - tylko na prawym brzegu
- Bieruń - tylko na lewym brzegu
- Oświęcim - tylko na prawym brzegu
- Skawina - tylko na prawym brzegu
- Kraków
- Niepołomice - tylko na prawym brzegu
- Nowe Brzesko - tylko na lewym brzegu
- Opatowiec - tylko na lewym brzegu
- Nowy Korczyn - tylko na lewym brzegu
- Szczucin - tylko na prawym brzegu
- Połaniec - tylko na lewym brzegu
- Baranów Sandomierski - tylko na prawym brzegu
- Tarnobrzeg - tylko na prawym brzegu
- Sandomierz
- Zawichost - tylko na lewym brzegu
- Annopol - tylko na prawym brzegu
- Józefów nad Wisłą - tylko na prawym brzegu
- Solec nad Wisłą - tylko na lewym brzegu
- Kamień - tylko na prawym brzegu
- Janowiec - tylko na lewym brzegu
- Kazimierz Dolny - tylko na prawym brzegu
- Puławy - tylko na prawym brzegu
- Stężyca - tylko na prawym brzegu
- Dęblin - tylko na prawym brzegu
- Czersk - tylko na lewym brzegu
- Góra Kalwaria - tylko na lewym brzegu
- Karczew - tylko na prawym brzegu
- Otwock - tylko na prawym brzegu
- Józefów - tylko na prawym brzegu
- Warszawa
- Łomianki - tylko na lewym brzegu
- Jabłonna - tylko na prawym brzegu
- Nowy Dwór Mazowiecki - tylko na prawym brzegu
- Zakroczym - tylko na prawym brzegu
- Czerwińsk nad Wisłą - tylko na prawym brzegu
- Wyszogród - tylko na prawym brzegu
- Płock
- Dobrzyń nad Wisłą - tylko na prawym brzegu
- Włocławek
- Bobrowniki - tylko na prawym brzegu
- Nieszawa - tylko na lewym brzegu
- Ciechocinek - tylko na lewym brzegu
- Toruń
- Solec Kujawski - tylko na lewym brzegu
- Bydgoszcz (poprzez dzielnicę Fordon)
- Chełmno
- Świecie - tylko na lewym brzegu
- Grudziądz - tylko na prawym brzegu
- Dragacz - tylko na lewym brzegu
- Nowe - tylko na lewym brzegu
- Gniew - tylko na lewym brzegu
- Malbork (nad Nogatem)
- Tczew - tylko na lewym brzegu
- Gdańsk (nad Martwą Wisłą, a także nad Wisłą właściwą poprzez Wyspę Sobieszewską) - tylko na lewym brzegu.
[edytuj] Zbiorniki na Wiśle
[edytuj] Delta Wisły
W miejscowości Biała Góra koło Sztumu około 50 km od ujścia rozdzielając się na dwa ramiona Leniwka (lewe) i Nogat (prawe), tworzy szeroką deltę zwaną Żuławami. W miejscowości Gdańska Głowa od Leniwki oddziela się w kierunku wschodnim kolejne ramię zwane Szkarpawa w celu ochrony przeciwpowodziowej zamknięte śluzą. Kolejne ramię Martwa Wisła oddziela się w Przegalinie. Uchodzi do Zatoki Gdańskiej.
Do XIV wieku ujście Wisły dzieliło się na główne wschodnie ramię Wisłę Elbląską i mniejsze zachodnie ramię Wisłę Gdańską. Od roku 1371 głównym ramieniem staje się Wisła Gdańska. Po powodzi w 1840 roku tworzy się dodatkowe ramię Wisła Śmiała. W latach 1890-1895 wykonano przekop koło Świbna.
[edytuj] Zanieczyszczenie
Zanieczyszczenie Wisły jest bardzo duże: na 894 km kontrolowanego biegu rzeki aż 93% jest nadmiernie zanieczyszczona, a 7% (między Radomką i Świdrem) ma III klasę czystości. Rocznie Wisła transportuje do Bałtyku około 2,2 mln m³ rumowiska rzecznego, w tym m.in. około 5 tys. ton soli dziennie z kopalni węgla kamiennego, rośnie w niej także zanieczyszczenie bakteryjne.
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Żegluga na Wiśle
Wisła jest żeglowna na długości 940 km. Jesienią żeglugę utrudniają lub wręcz uniemożliwiają tzw. niżówki, czyli okresowe obniżanie się poziomu wód w rzekach.
Już pod koniec listopada na Wiśle pojawiają się zjawiska lodowe. Początkowo występują w okolicy Narwi i Drwęcy, najpóźniej docierają do górnego odcinka rzeki. Lód pokrywa Wisłę od drugiej połowy stycznia do końca lutego. Topniejący lód prowadzi do zatorów śryżowych w okolicy Góry Kalwarii, a niżej do powodzi.
Wody Wisły często wzbierają, powodując powodzie. W górnym biegu rzeki dzieje się tak zwykle w lipcu, pod wpływem obfitych opadów w górach, a w środkowym i dolnym biegu w marcu, pod wpływem roztopów wiosennych. Naturalny polder zalewowy na Nizinie Ciechocińskiej zalewany jest często dwukrotnie – wiosną i latem w rejonie Otłoczyna, gdzie znajduje się naturalny bród przez Wisłę (szlak bursztynowy).
W historii dochodziło wielokrotnie do katastrofalnych powodzi, m.in. w latach: 1813, 1844, 1888, 1934, 1960, 1997. Aby im zapobiec powstały zbiorniki retencyjne na dopływach w górnym biegu, w niższych partiach jest kanalizowana (koło Krakowa, planowane są także stopnie wodne w Wyszogrodzie, Płocku, Ciechocinku, Solcu Kujawskim, Chełmnie, Opaleniu i Tczewie), a w odcinku środkowym postępuje regulacja, jednak całościowa regulacja jest oprotestowywana jako zagrożenie dla unikalnego na skalę Europy środowiska naturalnego.
Wisła jest połączona za pomocą kanałów z:
- Odrą - Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą
- Niemnem - Kanałem Augustowskim i Czarną Hańczą
- Dnieprem - Kanałem Dnieprzańsko-Bużańskim i Prypecią
[edytuj] Walory przyrodnicze
Do najważniejszych walorów przyrodniczych Wisły należą:
- sąsiedztwo wielu kompleksów leśnych (np. Puszcza Sandomierska).
- niski stopień uregulowania
- rozwijanie się dzikiej przyrody (np. lasów łęgowych)
- w dorzeczu Wisły istnieje 6 parków krajobrazowych (planuje się kolejny - od Sandomierza do Płocka są wały ochraniające mieszkańców na północy
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- [1] - ujście Wisły
- [2] - zdjęcie satelitarne delty Wisły i Żuław Wiślanych w serwisie Google Maps
- [3] - ujście Wisły, panorama sferyczna