Wyspy Owcze

¹ Królowa Danii pełni jednocześnie rolę głowy państwa Wysp Owczych, jak i Danii.
² Korony Wysp Owczych wydawane są przez Duński Bank Narodowy jedynie pod postacią banknotów; Korona duńska jest wymienna z Koroną Wysp Owczych w stosunku 1:1, jednak poza Wyspami Owczymi Korona Wysp Owczych nie jest przyjmowana, nawet w Danii.

Wyspy Owcze (farer. Føroyar, duń. Færøerne) – archipelag wysp wulkanicznych (o powierzchni 1399 km²) na Morzu Norweskim, mniej więcej w połowie drogi między Norwegią a Islandią. Stanowią terytorium zależne Danii.

Ośrodkiem administracyjnym jest Thorshavn (farer. Tórshavn). Głównymi miastami Wysp Owczych są: Klaksvík, Hoyvík, Argir. Żyje tam około 49 000 mieszkańców, a gęstość zaludnienia wynosi 35 osób/km². Językami urzędowymi są farerski i duński. Mieszkańcy wyznają w większości luteranizm.

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Wysp Owczych.

Wyspy posiadają własny 33-osobowy parlament – Løgtingið (Pełna, oficjalna nazwa: Føroya løgting), działający z niewielkimi przerwami od czasów wikińskich, i odpowiedzialny przed nim rząd – Landsstýrið tworzony przez premiera (obecnie pełni tę funkcję Jóannes Eidesgaard) oraz sześciu ministrów (Handlu i Przemysłu, Finansów, Rybołówstwa, Kultury i Edukacji, Usług Socjalnych i Zdrowotnych oraz Spraw Wewnętrznych). Archipelag ma także także dwóch deputowanych w parlamencie duńskim oraz Radzie Nordyckiej. W kompetencji rządu duńskiego leży prowadzenie polityki zagranicznej, obronnej i konstytucyjnej Wysp, aczkolwiek mają one co nieco do powiedzenia w kwestii międzynarodowej, czego dowodem jest odrzucenie w referendum członkostwa w Unii Europejskiej. Reprezentantem Danii na Wyspach Owczych jest królewski administrator (inaczej wysoki komisarz, farer. Rigsombudsmand), obecnie Søren Christensen^[3].

[edytuj] Główne partie polityczne i ich poparcie

Na Wyspach Owczych wybory do parlamentu odbywają się co cztery lata, bierze w nich udział siedem partii. Prócz tradycyjnego podziału na prawicę, lewicę i centrum liczy się także stosunek do niezależności wobec Danii. Ostatnie wybory miały miejsce 19 stycznia 2008 roku i zakończyły się z następującymi rezultatami:

[edytuj] Wyniki

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wybory parlamentarne na Wyspach Owczych w 2008 roku.

Nazwa partii	Lider	Głosy	Procent	Mandaty	+/-
Partia Republikańska (Tjóðveldisflokkurin)	Høgni Hoydal	7 238	23,3	8	0
Partia Unii (Sambandsflokkurin)	Kaj Leo Johannesen	6 521	21,0	7	0
Partia Ludowa (Fólkaflokkurin)	Jørgen Niclasen	6 233	20,1	7	0
Partia Socjaldemokratyczna (Javnaðarflokkurin)	Jóannes Eidesgaard	6 016	19,3	6	-1
Partia Centralna (Miðflokkurin)	Álvur Kirke	2 603	8,4	3	+1
Partia Niepodległościowa (Sjálvstýrisflokkurin)	Kári P. Højgaard	2 243	7,2	2	+1
Partia Studencka (Miðnámsflokkurin)	Bergur Johannesen	221	0,7	0	0
Suma (frekwencja 89,3%)		31 112	100	33	+1

Partie, których nazwy zostały pogrubione tworzą aktualnie rządzącą koalicję, posiadającą 17 miejsc w parlamencie^[4].

[edytuj] Podział administracyjny

Podział Wysp Owczych na gminy.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Wysp Owczych.

Zobacz więcej w osobnym artykule: Gminy Wysp Owczych.

Wyspy Owcze podzielone są na sześć regionów i siedem okręgów wyborczych: Eysturoy, Norðoyar (także Norðoyggjar), Sandoy, Streymoy (podzielony na dwa okręgi wyborcze), Suðuroy oraz Vágar. Dzielą się one obecnie na 34 okręgi gminne. Do roku 2004 istniało 48 takich okręgów; rząd prowadzi politykę zachęcania do oddolnego łączenia się gmin, w związku z czym można oczekiwać, że liczba ich wkrótce ulegnie dalszej redukcji. Największym z okręgów administracyjnych jest Streymoy, zaś gminnym gmina Tórshavn.

[edytuj] Geografia

Zdjęcie satelitarne Wysp

Zobacz więcej w osobnym artykule: Geografia Wysp Owczych.

Archipelag tworzy 18 głównych wysp wulkanicznych o powierzchni górzystej. Największe z nich to Streymoy (373 km²) i Eysturoy (286 km²). Najwyższym wzniesieniem Wysp Owczych jest Slættaratindur na Eysturoy (882 m n.p.m.). Wzniesienia przecinają liczne doliny. Wybrzeża – na ogół skaliste i strome, tylko gdzieniegdzie mają charakter fiordów. Najwyższe klify w Europie o wysokości do 800 m, jak znajdujący się na Viðoy klif przylądka Enniberg (745 m), zajmujący pierwsze miejsce w Europie. Rzeki są krótkie i wąskie, często przybierają na sile w okresie pozimowych roztopów, zdarza się, iż zakończone są wodospadami spadającymi z wysokich, klifów do oceanu. Na wyspach występują także jeziora, z których największym jest Sørvágsvatn na wyspie Vágar.

Przybliżone współrzędne Wysp Owczych: 62°00' N 06°47' W (Thorshavn na wyspie Streymoy, w centrum archipelagu).

[edytuj] Geologia

Wyspy Owcze zbudowane są głównie z bazaltów powstałych w paleocenie i eocenie, w okresie 60-50 mln lat temu w wyniku wylewów z bardzo długich, prostych szczelin (tzw. erupcji linearnych). Wyróżnia się trzy grube serie bazaltowe, o łącznej grubości około 3 km. Seria dolna ma około 900 m, środkowa - ponad 1300 i górna około 670 m. Dolna seria na powierzchni dominuje na wyspie Suðuroy i Mykines, środkowa na powierzchni dominuje na zachodnich wyspach (głównie Vágar, Streymoy, Eysturoy), a górna na wyspie Sandoy i wyspach wschodnich archipelagu. Oprócz tych poziomo leżących serii sa też powszechnie pionowe lub skośne żyły i dajki wulkanitów o większej odporności na wietrzenie niż bazalty głównych serii. Zaznaczają się one w morfologii wysp jako twardzielcowe skałki. Pomiędzy dolną a środkową serią bazaltów występuje seria ponad 100 m zlepieńców, zwietrzelin i warstwy węgli brunatnych powstała w czasie dłuższej przerwy w wulkanizmie. Datowana jest na eocen.

Pokłady węgla mają maksymalnie do 10 m miąższości (wraz z płonymi przeławiceniami), przeważnie dużo mniej, średnio 75 cm. Zasoby szacuje się na 12 mln ton. Odsłaniają się na wyspach Vágar i Suðuroy. Wydobycie na niewielką skalę prowadzono głównie w okresie obu wojen światowych.

[edytuj] Klimat

Wyspy Owcze leżą w strefie klimatu umiarkowanego, chłodnego, wykazującego bardzo silne wpływy oceaniczne. Charakteryzuje się on. m.in. wysokim poziomem opadów, relatywnie ciepłymi zimami i chłodnymi latami. Dzięki ogrzewającemu Wyspy ciepłemu Prądowi Zatokowemu średnia temperatura w styczniu wynosi ok. 0°C. Średnia temperatura w sierpniu to 11°. Wpływ oceanu powoduje, iż na wyspach jest na ogół pochmurnie, występują częste mgły i silne wiatry.

[edytuj] Historia

Wyspy były zamieszkane przez eremitów irlandzkich już w VII wieku, następnie zostały zasiedlone przez Normanów (wikingów) w VIII wieku, a od 1035 roku stanowiły posiadłość Norwegii. Wraz z nią zostały przyłączone w 1380 do Danii. W 1814 Dania utraciła Norwegię, ale zachowała Wyspy Owcze. Nałożony na wyspy duński monopol handlowy spowodował zahamowanie ich rozwoju gospodarczego. W tym czasie narastał ruch nacjonalistyczny, który dążył do uzyskania niepodległości. W pierwszej połowie XIX wieku wyspom przyznano ograniczoną autonomię. Ruch nacjonalistyczny doprowadził jednocześnie do powstania pisanego języka farerskiego, który jest, obok duńskiego, językiem urzędowym Wysp. W latach 1940-1945 archipelag, jako istotny dla przebiegu Bitwy o Atlantyk punkt strategiczny, zajęty był przez wojska brytyjskie. W roku 1948 podpisano nowe warunki współzależności między Wyspami Owczymi a Danią, uzyskując tym samym szerszą autonomię.

[edytuj] Demografia

19 lipca 2007
Liczba ludności	47 511
Ludność według wieku
0 - 14 lat	20,6%
15 - 64 lat	65,3%
ponad 64 lata	14,1%
Wiek (mediana)
W całej populacji	35 lat
Mężczyzn	34,8 lat
Kobiet	35,3 lat
Przyrost naturalny	0,543%
Współczynnik urodzeń	14,12 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	8,69 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	<0 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	0,996 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	1,115 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,83 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	6,01 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	7,25 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	4,76 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	79,49 lat
Mężczyzn	76,06 lat
Kobiet	82,93 lat
Rozrodczość	2,15 urodzin/kobietę

[edytuj] Ludność

Mieszkańcy Wysp (częściowo w strojach ludowych)

Mieszkańcy Wysp (Farerowie) są w zdecydowanej części potomkami osadników normańskich pochodzących z terenów obecnej Norwegii. Poza nimi na terenie Wysp zamieszkuje spora liczba Duńczyków (ok. 5%) a także niewielka liczna osób (w sumie ok. tysiąca) pochodzących z innych krajów:głównie Islandii, Grenlandii a także z Polski.

Ponad 1/4 całej populacji (w tym niemal wszyscy imigranci) zamieszkuje w stolicy kraju - Torshavn

[edytuj] Języki i wyznania

Mieszkańcy Wysp Owczych posługują się językiem farerskim, który jest językiem urzędowym kraju. Niewielka grupa imigrantów z Danii (zamieszkująca głównie w stolicy i innych większych miastach) posługuje się też na co dzień językiem duńskim, który jest drugim językiem urzędowym i jest znany także farerskojęzycznej większości mieszkańców. Ponadto na wyspach dość powszechna jest znajomość języka angielskiego.

Niemal cała populacja Wysp należy do kościoła luterańskiego

[edytuj] Zmiany liczby mieszkańców

Widok z klifu Beinisvørð wzdłuż zachodniego wybrzeża Suðuroy w kierunku północnym. Widać grube warstwy jasnego bazaltu, poprzedzielane cienkimi i ciemniejszymi warstwami tufu.

Kościół w Hósvík

Krajobraz Wysp Owczych

stolica kraju - Torshavn

Osada Eiði

Port w Klaksvik

Domy w Vagur

Rok	Liczba mieszkańców
1327	ok. 4 000
1350	ok. 2 000
1769	4 773
1801	5 255
1834	6 928
1840	7 314
1845	7 782
1850	8 137
1855	8 651
1880	11 220
1900	15 230
1911	ok. 18 800
1925	22 835
1950	31 781
1970	ok. 38 000
1975	40 441
1985	45 749
1989	47 787
1995	43 358
1996	43 784
1997	44 262
1998	44 817
1999	45 409
2000	46 196
2001	46 996
2002	47 704
2003	48 214
2004	48 353
2005	48 371

[edytuj] Miasta i osady

W lutym 2005 r. na Wyspach było zarejestrowanych 95 miejscowości, przy czym niektóre z nich istniały tylko jako pojedyncze domy zamieszkane przez kilka osób, a nawet pozbawione stałej ludności.

Największe miejscowości na Wyspach (powyżej 500 mieszkańców), stan na luty 2005 r.

Lp.	Nazwa	Gmina
1	Thorshavn	Tórshavnar	12.582
2	Klaksvík	Klaksvíkar	4.681
3	Hoyvík	Tórshavnar	2.951
4	Argir	Tórshavnar	1.881
5	Fuglafjørður	Fuglafjarðar	1.542
6	Vágur	Vágs	1.420
7	Vestmanna	Vestmanna	1.251
8	Tvøroyri	Tvøroyrar	1.170
9	Miðvágur	Miðvágs	1.032
10	Sørvágur	Sørvágs	974
11	Leirvík	Leirvíkar	853
12	Toftir	Nes	832
13	Saltangará	Runavíkar	830
14	Kollafjørður	Tórshavnar	822
15	Strendur	Sjóvar	817
16	Sandavágur	Sandavágs	744
17	Hvalba	Hvalbiar	663
18	Eiði	Eiðis	651
19	Skáli	Runavíkar	618
20	Sandur	Sands	596
21	Norðragøta	Gøtu	575

Pełna, alfabetyczna lista osiedli na Wyspach Owczych znajduje się w artykule: Miasta Wysp Owczych.

[edytuj] Transport

[edytuj] Dojazd

Dojazd na Wyspy Owcze jest jedną z największych przeszkód w ich zwiedzaniu. Nie da się tam dotrzeć bezpośrednio z terenu Polski.

Jedną z możliwości dojazdu jest prom Norröna, kursujący z duńskiej miejscowości Hanstholm, który dociera do stolicy Wyspy Owczych - Thorshavn. Aby dostać się na Wyspy Owcze można także wsiąść na prom odpływający z Lerwick na Szetlandach i Bergen w Norwegii, a także z islandzkiego miasta Seyðisfjørður.

Drugą możliwością jest przelot samolotem, korzystając z linii lotniczych Atlantic Airways (rodzima linia Wysp Owczych), docierających do portu lotniczego Vágar. Linia ta obsługuje połączenia z Danią, Norwegią i Islandią.

[edytuj] Podróżowanie po archipelagu

Połączenia autobusowe na Wyspach Owczych obsługiwane są przez firmę Bygdaleiðir. Rozkład jazdy skorelowany jest z porami odjazdu promów łączących poszczególne wyspy. Można w ten sposób dotrzeć praktycznie do każdego zakątka archipelagu. Alternatywną możliwością są przeloty helikopterem z portu lotniczego Vágar do Torshavn, Klaksvík, Skúvoy, Froðba, Stóra Dímun i Mykines.

[edytuj] Sport

Stadion Tvøroyri

Wyspy Owcze mają 2 sporty narodowe. Są nimi piłka nożna oraz wyścigi łodzi wiosłowych. Reprezentacja piłkarska jest uwielbiana wśród mieszkańców wysp. W lidze tego kraju pojawiło się kilku Polaków: Krzysztof Popczyński, Marek Wierzbicki, Marcin Dawid, Robert Rzeczycki, Rafał Kwieciński oraz Tomasz Sajdak, a najpopularniejszymi zespołami są: HB Tórshavn, B36 Tórshavn, GÍ Gøta i KÍ Klaksvík.

[edytuj] Media

Wyspy Owcze posiadają szereg niezależnych mediów. Jest to: sześć gazet, cztery magazyny, trzy rozgłośnie radiowe oraz jedna stacja telewizyjna. Najstarszą spośród wszystkich gazet jest Dimmalætting, który rozpoczął pracę w 1878 roku i mimo wielu zmian, działa do dziś. Kolejne to: Sosialurin (1927, upolityczniona), Oyggjatíðindi, Norðlýsið (tyczy się północnej części archipelagu), Vinnuvitan (o biznesie), Vikublaðið. Magazyny to: Frøði (naukowy), Kvinna (2004, dla kobiet), OutsiderMagazine, Vencil (kulturowe). Rozgłośniami są: Kringvarp Føroya (działa od 1957 roku), Lindin (chrześcijańska) i Rás 2. Sjónvarp Føroya (SvF), jest jedyną stacją telewizyjną Wysp, audycje prowadzone są w języku farerskim, powstała w 1984 roku.

[edytuj] Ciekawostki

Ze względu na silne wiatry, jedyne drzewa na archipelagu to sztuczne nasadzenia w miastach.

[edytuj] Bibliografia:

L. Andrzejewski: Niektóre problemy z geologii i geomorfologii Wysp Owczych. Czasopismo Geograficzne, 63 (3-4): 343-350.

Przypisy

↑ Dane z oficjalnej witryny ksiąg statystycznych Wysp Owczych (1 stycznia 2008)
↑ DST Publikationer
↑ Administratorzy Wysp
↑ Dane z oficjalnej strony parlamentu

[edytuj] Zobacz też

kraje nordyckie

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Wyspy Owcze

Portal:
Wyspy Owcze

(fo) (en) Biuro Premiera Wysp Owczych
(fo) (en) Urząd Statystyczny Wysp Owczych
(fo) (en) Rada ds. Turystyki na Wyspach Owczych
(en) (de) (dk) Przewodnik po Wyspach Owczych
(pl) Dziennik podróży Macieja Wasielewskiego
(pl) Dziennik podróży Marcina Michalskiego
(en) Przepiękne zdjęcia Wysp
(en) Zdjęcia z Wysp Owczych
(en) Zdjęcia z Wysp Owczych
(fo) Kamery internetowe
(dk) Duńska strona o Wyspach Owczych
(pl) http://wyspy-owcze.pl

p • d • e

Państwa Europy


Państwa	Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Kosowo¹ • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy
Terytoria zależne:	Gibraltar (Wielka Brytania) • Guernsey (Wielka Brytania) • Jan Mayen (Norwegia) • Jersey (Wielka Brytania) • Svalbard (Norwegia) • Wyspa Man (Wielka Brytania) • Wyspy Owcze (Dania)
Terytoria autonomiczne (stanowią integralną część państw):	Athos (Grecja) • Azory (Portugalia) • Baszkiria (Rosja) • Czuwaszja (Rosja) • Gagauzja (Mołdawia) • Irlandia Północna (Wielka Brytania) • Kałmucja (Rosja) • Karelia (Rosja) • Komi (Rosja) • Krym (Ukraina) • Mari Eł (Rosja) • Mordwa (Rosja) • Nieniecki Okręg Autonomiczny (Rosja) • Szkocja (Wielka Brytania) • Tatarstan (Rosja) • Udmurcja (Rosja) • Walia (Wielka Brytania) • Wojwodina (Serbia) • Wyspy Alandzkie (Finlandia)
Państwo nieuznawane na arenie międzynarodowej:	Naddniestrze (Mołdawia)
¹ Republika Kosowa nie jest uznawana przez ONZ i większość państw niepodległych, uznawana jest natomiast przez większość państw europejskich, w tym Polskę.