Zapałka

Z Wikipedii

Płonąca zapałka

Zapałki - służące do rozpalania ognia i specjalnie w tym celu przygotowane przedmioty w formie krótkich patyczków z drewna (rzadziej - pasków tektury) nasączonych dodatkowo w całości lub części substancją ułatwiającą spalanie, których końce są pokryte masą ulegającą zapłonowi wskutek tarcia; końcówka taka nazywana jest główką (lub łebkiem) zapałki.

Obecnie większość zapałek ulega zapłonowi wyłącznie wskutek odpowiednio energicznego potarcia ich główki o specjalnie przygotowaną powierzchnię (tzw. draskę). Praktycznie wyklucza to niekontrolowany samozapłon wskutek przypadkowego potarcia o inne powierzchnie. Jednak dość długo stosowano zapałki fosforowe zapalające się przy energicznym potarciu, o każdą suchą i szorstką powierzchnię (np. podeszwę buta).

Główki współczesnych zapałek są pokryte łatwopalną masą składającą się głównie z chloranu potasu, siarczku antymonu, siarki, barwników i zmielonego szkła nadającego główce szorstkość w celu zwiększenia tarcia; drewienka zapałki są nasycone ciekłą parafiną ułatwiającą ich zapalanie oraz ortofosforanem sodu zapobiegającym ich żarzeniu się po zgaszeniu płomienia; masa do pocierania znajdująca się na boku pudełka zawiera fosfor czerwony, zmielone szkło i spoiwo; potarcie główki zapałki o bok pudełka powoduje wzrost temperatury do ok. 200°C i zapalenie się główki (efekt reakcji chemicznej między fosforem i chloranem potasu), a następnie drewienka.

W 1855 r. Szwed J. E. Lundström założył fabrykę zapałek w miejscowości Jonköping. Jego zapałki miały łebki wykonane według pomysłu Johna Walkera natomiast draski zawierały fosfor czerwony wg pomysłu Böttgera z Frankfurtu. J. E. Lundström swoje zapałki umieszczał w stosowanych do dziś pudełkach z wysuwaną szufladką. Na wierzchu pudełka zaczęto umieszczać etykiety, początkowo z informacją o producencie, później również z innymi treściami co dało początek filumenistyce.

Od 1831-3 roku produkowano też zapałki z główką wykonaną z białego fosforu pokrytego izolującą od dostępu powietrza masą. Przy potarciu o dowolną powierzchnię masa izolująca ścierała się a fosfor ulegał zapaleniu. Oprócz łatwopalności zapałki te ze względu na trujące właściwości białego fosforu były niebezpieczne zarówno przy produkcji jak i w użyciu. Zatruciu ulegały bawiące się nimi dzieci a dla nieszczęśliwie zakochanych kobiet ich łebki były „ulubioną” trucizną. Pod wpływem opinii publicznej od końca XIX w. stopniowo zakazywano używania w zapałkach fosforu białego.

[edytuj] Historia

508 – w Chinach wynaleziono pierwsze zapałki. Zwano je „ognistym calowym patykiem” i składały się z patyka sosnowego z główką z siarki.
1805 – w Paryżu K. Chancel, asystent francuskiego chemika Thenarda, wyprodukował pierwsze europejskie zapałki. Ich zapalenie następowało przez zanurzenie końca specjalnie spreparowanej drewnianej drzazgi w stężonym kwasie siarkowym.

Pudełka z zapałkami

1826 – angielski aptekarz John Walker wynalazł zapałki składające się z chloranu potasowego, siarczku antymonu i krochmalu. Zapalały się przez potarcie o papier ścierny (o ściernej powierzchni z mielonego szkła).
1833 – Anglik S. Jones zaczął produkować w Londynie zapałki fosforowe.
1836 – w USA w stanie Massachusetts uruchomiono pierwszą fabrykę zapałek z łebkami fosforowymi.
1845 – chemik Anton von Schrotter uzyskał czerwony fosfor.
1855 – Szwed J. E. Lundström uruchomił fabryczną produkcję zapałek bezpiecznych tzw. zapałek szwedzkich.
1893 – Schwierung wynalazł zapałki, zapalające się o każdą powierzchnię (składające się z ołowianu potasowego K₄PbO₄ i fosforu czerwonego).

W Częstochowie znajduje się Muzeum Produkcji Zapałek z działającą linią produkcyjną z początku XX w., galerią rzeźb z zapałek oraz wystawą filumenistyczną (etykiet zapałczanych).