Znaki zodiaku w wystroju malarskim synagog
Z Wikipedii
Znaki zodiaku w wystroju malarskim synagog - jeden z wielu motywów wystroju malarskiego synagogi, stosowany od starożytności do czasów współczesnych. W Polsce popularnie stosowane od XVII wieku, głównie w bożnicach drewnianych, w okresie późniejszym także w murowanych. Najstarszy zachowany przykład na terenie Polski znajduje się w Inowłodzu i pochodzi prawdopodobnie z drugiej połowy XIX wieku. Znaki zodiaku zaliczają się do motywów astralnych, jakie przedstawiano w synagogach.
Spis treści |
[edytuj] Znaki zodiaku
Znaki zodiaku malowano w kolejności kalendarzowej przeważnie na sklepieniach, na ścianach tuż pod sufitem lub na belkowaniu galerii dla kobiet w postaci fryzu. W niektórych przypadkach zodiak umieszczano w innej lokalizacji, co spowodowane mogło być architekturą sali lub istniejącym wystrojem.
Każdny znak był podpisany nazwą żydowskiego miesiąca:
- Baran - nisan
- Byk - ijar
- Bliźnięta - siwan
- Rak - tamuz
- Lew - aw
- Panna - elul
- Waga - tiszri
- Skorpion - cheszwan
- Strzelec - kislew
- Koziorożec - tewet
- Wodnik - szewat
- Ryby - adar
W większości znaków to, co przedstawiano, było zgodne z nazwą konstelacji. W czterech przypadkach: bliźniąt, panny, strzelca oraz wodnika, stosowano wyjątki, ponieważ judaizm zabrania przedstawiania ludzkiej postaci. Tak wykształciły się symbole zastępcze. W miejsce:
- bliźniąt - stosowano parę ptaków, np. gołębi lub dwie abstrakcyjne, wolutowe formy[1].
- panny - stosowano kwiat, bukiet kwiatów lub kosz z kwiatami, w niektórych przypadkach trzymany w kobiecej ręce.
- strzelca - stosowano napięty łuk lub kuszę ze strzałą, w niektórych przypadkach z ukazaniem trzymającej go ręki.
- wodnika - stosowano lejącą się wodę z wiadra czy dzbana lub łódkę na wodzie.
Ludzkie postacie przedstawiono w dwóch przypadkach. W sandomierskiej synagodze zostały one przedstawione bez głów[2]. Natomiast w synagodze Kupa w Krakowie przedstawienia są bardzo śmiałe:
- bliźnięta - to dwaj chłopcy z pochodniami.
- panna - to dziewczyna trzymająca snop zboża.
- skorpion - to centaur trzymający napięty łuk.
- wodnik - to mężczyzna wylewający wodę z wiadra.
W niektórych przypadkach, przedstawienia znaków były bardzo humorystyczne:
- skorpiona - przedstawiano jako jaszczurkę lub krokodyla[3].
- raka - przedstawiano jako krokodyla[4] lub żuka jelonka[5].
[edytuj] Synagogi z zachowanymi znakami zodiaku w Polsce
Obecnie w Polsce zachowało się 8 synagog z zachowanym pełnym lub tylko częściowym cyklem zodiakalnym. Są to:
- Synagoga Mizrachi w Będzinie - pełny
- Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej - pełny
- Synagoga w Inowłodzu - częściowy
- Synagoga Kupa w Krakowie - pełny
- Synagoga w Łańcucie - pełny
- Synagoga w Niebylcu - pełny
- Synagoga w Sandomierzu - pełny
- Synagoga przy Targowej 50/52 w Warszawie - częściowy
[edytuj] Galeria
 Byk |
 Lew |
 Koziorożec |
 Ryby |
[edytuj] Bibliografia
- Andrzej Trzciński, Zachowane wystroje malarskie bożnic w Polsce, Studia Judaica 4: 2001 nr 1-2(7-8) s. 67-95
Przypisy
- ↑ Bliźnięta przedstawione w postaci abstrakcyjnych, wolutowych form znajduje się w synagodze w Inowłodzu
- ↑ Taki sposób przedstawienia ludzkich postaci w synagogach stosowano najczęściej
- ↑ Skorpion przedstawiony w postaci jaszczurki lub krokodyla znajduje się w synagogach w Dąbrowie Tarnowskiej, Niebylcu i Sandomierzu
- ↑ Rak przedstawiony w postaci krokodyla znajduje się w synagodze w Łańcucie
- ↑ Rak przedstawiony w postaci żuka jelonka znajduje się w synagodze w Niebylcu
