Çin Cumhuriyeti
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Ulusal marş: Zhōnghuá Míngúo gúogē | |
 |
|
| Başkent | Taipei |
| En büyük şehir | Taipei |
| Resmi dil(ler) | Standart Çince |
| Hükümet | Yarı Başkanlık Sistemi |
| - Başkan | Ma Ying-jeou |
| - Başkan Yardımcısı | Xiao Wan-chang |
| - Başbakan | Liu Chao-shiuan |
| Bağımsızlık | Tayvan'a taşınması |
| - İlan etti | 7 Aralık 1949 |
| Yüzölçümü | |
| - Toplam | 35,980 km² (137.) |
| 13,892 sq mi | |
| - Sular (%) | 10.34 |
| Nüfus | |
| - 2007 yılında | 22,858,872 (47.) |
| - Yoğunluk | 635.32/km² (14.) 1,658/sq mi |
| GSMH | 2006 tahmini |
| - Toplam | 668.3 milyar $ (16.) |
| - kişi başına | 30,084 $ (23.) |
| Gelişmişlik Endeksi (2004) | 0.925 ((yüksek).) – |
| Para birimi | Yeni Tayvan Doları (TWD) |
| Saat dilimi | CST (UTC+8) |
| İnternet alan adı | .tw |
| Telefon kodu | +886 |
Çin Cumhuriyeti (Çince: 中華民國; pinyin: Zhōnghuá Mínguó), pekçok ülke tarafından tanınmayan Tayvan Adasında bulunan ve çoğunlukla bu ada ismi ile anılan Uzakdoğu ülkesi. 1912'de bugünkü Çin Halk Cumhuriyeti topraklarında kurulan ülke Birleşmiş Milletler üyesiydi. Tayvan'da dâhil olmak üzere çevre adaları İkinci Dünya Savaşı sonrasında sınırları içerisine dâhil etmişti. 1949 yılındaki Çin İç Savaşı'nı Çin Nasyonel Partisi'nin kaybetmesi üzerine ülke Çin Komünist Partisi yönetimine girdi ve Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Çin Nasyonel Partisi lideri Çan Kay Şek Tayvan adasına kaçtı ve Çin Cumhuriyeti'nin burada devam ettiğini dünyaya ilan etti. 1949 yılındaki bu yeniden kuruluş dünya tarafında kabul gördü. 1971 yılına gelindiğinde Çin Cumhuriyeti Birleşmiş Milletler'den atıldı ve Çin Halk Cumhuriyeti dâhil edildi. Günümüzde Çin Cumhuriyeti 23 ülke tarafından tanınmaktadır. Çin ifadesi Çin Halk Cuhuriyeti'ne yönelik kullanılırken, Çin Cumhuriyeti'ne ise genellikle Tayvan denmektedir. Bunun yanında uluslararası kuruluşlarda Çinli Taype (Chinese Taipei) adı ile üye olmuştur. Nüfusunun % 90'ından fazlası Han Çinlisi olan bu ada Çin Halk Cumhuriyeti ile yoğun ticari ilişkilerde bulunmakla birlikte, kıta devleti ile karşılıklı silahlanma durumu da söz konusudur.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarihi
Boxer Ayaklanması'nı takiben 1911'de Qing Hanedanlığı'nın devrilmesiyle Milliyetçi Parti Kuomingtang lideri Sun Yat-sen'in çalışmalarıyla kurulmuş ve Çin'in 2000 yıllık imparatorluk yönetimini sona erdirmiştir. İlk başkanı Sun Yat-sen kısa süre sonra görevden çekilince yerine General Yuan Shi Kai geçmiş ve bir süre sonra diktatörlük eğilimleriyle ülkeyi yeniden zor bir sürece sokmuştur. 1916'da Yuan'ın ölmesiyle iyice gerilen atmosferde yabancı karşıtlığı artmış ve 4 Mayıs 1919'da öğrencilerin yabancı malları boykot ettiği bir ayaklanma patlak vermiştir.[1]
[değiştir] Çin Komunist Partisi'nin kurulması
Rusya'daki devrimin başarısında cesaret alan bir grup aydın 1921'de Çin Komünist Partisi'ni kurmuştur. Üyeleri arasında Zhou En Lai ve Mao Zedong gibi daha sonradan büyük önm kazanacak olan isimler bulunmaktadır. ÇKP ile Sun Yat-sen'in Kuomingtang'ı arasında ilişkiler başlarda iyi olsa da 1925'te Yat-sen'in ölmesiyle bu ilişkiler bozulmuştur. Yat-sen'in yerine geçen Çan Kay Şek, ÇKP'nin aksine Batıya yaklaşmaktan yana olduğu için iki parti karşı karşıya gelmiştir. Bir komünist ihtilalinden korkan Çan Kay Şek önce davranmış olmak için 1927'de birçok komunisti öldürtmüştür. Bu gerilim ülkeyi milliyetçiler ve komünistler arasında uzun bir iç savaşa sürüklemiştir.[2]
1931 yılında komünistler Jiangxi eyaletinin Ruijin kentinde bir Çin-Sovyet hükümeti kurdular. Çan Kay Şek'in sürekli saldırılarına hedef olan eyalette eşit olmayan şartlarda gerçekleşen çatışmalarda 1934'te komünistler iyice zor duruma düşmüşlerdir. Bu yenilgi durumu Mao'nun Çin'e uygun olmayan Sovyet yöntemleri bırakıp kendilerine özgü yöntemler yaratmaları gerektiği fikriyle ön plana çıkmasını sağlamıştır. Mao çoğunluğun köylü olduğu Çin'de kentlerden vazgeçip hareketi kırsal kesime taşımıştır. Kırsal gerilla taktikleri uygulamaya başlayan Mao 1934'te, 90,000-100,000 askerle uzun sürecek bir harekat başlatmış, bir yandan milliyetçilerle bir yandan da yerel beylerle savaşarak 1936'da sadece birkaç bin askerle Yenan'a ulaşmıştır. [3]
[değiştir] Japon İşgali
Bu arada, İmparator Hirohito yönetiminde gittikçe güçlenen ve emperyalist hedefleri doğrultusunda Çin'in kuzey bölgesi Mançurya'yı ele geçirmek isteyen Japonya, 1936 yılında Çin'i işgale başlar. Kısa sürede Mançurya'yı kontrol altına alan ve Mançuko adıyla kendisine bağlı uydu bir devletçik kuran Japonlara karşı bir halk direnişi başlar. Bu bağımsızlık savaşını örgütleyen Mao Zedung önderliğindeki Çin Komünist Partisi halk içerisinde taraftar toplar. 1941 yılında İngiltere ve ABD savaşa Çin'in yanında girer. 1945 yılında Japonya'ya atılan atom bombaları sonucu Japonlar'ın çekilmesiyle savaşın sona ermesini takiben komünistler ve milliyetçiler arasındaki gerilim yeniden ortaya çıkar.
Çin-Japon Savaşı özellikle ÇKP'nin işine yaramıştır. Japon askerlerden kalan silahlar sayesinde düzenli bir ordu haline gelen komünist kuvvetleri, Sovyetlerin de Mançurya'ya yardıma gelmesiyle daha zengin eyaletlerde de etkilerini arttırmaya başlamışlardır. 1948'den itibaren Mao taktik değiştirir ve hem askeri gücüyle hem de halkçı politikalarla kısa sürede ülkede kontrolü eline alır. 1949'da önce Pekin'i daha sonra diğer birçok önemli şehri eline geçiren Mao, 1 Ekim 1949'da Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurar.
Bağımsızlık savaşında ÇKP'yi cephe gerisinden vurarak ülke savunmasında zayıflık yaratan Kuomingtang yönetimi, daha sonra arkasına ABD'yi alarak halkın tepkisini çekmeye devam eder. Halk desteğinden yoksun kaldıkça otoritesini korumak için antipatik girişimlere yönelen Çan Kay Şek önderliğindeki parti yönetimi 1949 yılında kesin yenilgiye uğrar. Formoza adasına (Tayvan) kaçan Çan Kay Şek ise burada 1928 Çin Cumhuriyeti'nin devamı olduğu iddiasıyla ayrılıkçı bir hükümet kurar.
| Çin tarihi |
|||
 İlk Çağ
Orta Çağ
Yeni Çağ
Yakın Çağ
|
|||
