Farsça

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Farsça فارسی Fārsi
Konuşulduğu ülkeler:	İran , Afganistan ,Tacikistan, Özbekistan çevresi
Konuşan kişi sayısı:	Ana dil olarak: 62 milyon[1] İkinci dil olarak: 40 milyon toplamda 100 milyon kişi
Sıralama:	{{{sıra}}}
Dil Grubu Sınıflandırma:	Hint-Avrupa Dilleri
Resmî Durum
Resmî dil olduğu ülkeler:	İran Afganistan Tacikistan
Dili düzenleyen kurum:	-
Alfabe:	İran ve Afganistanda Arap alfabesi Tacikistanda Kiril alfabesi
Dil Kodları
ISO 639-1	fa
ISO 639-2	per,fas
SIL	{{{sil}}}
Not: Bu sayfa Unicode ile kodlanmış IPA fonetik sembolleri kullanıyor olabilir.
Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri Vikipedi'nin Farsça sürümü

Farsça (فارسی), İran İslâm Cumhuriyeti, Afganistan, Tacikistan, Özbekistan ve Basra Körfezi ülkelerinde konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup dildir. Farsî (Parsi) ya da Acemce de denir. Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolu olan Hint-İran dillerinin İran öbeğine bağlıdır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.

Farsça ve lehçeleri İran, Afganistan ve Tacikistan'da resmi dil statüsündedir. CIA World Factbook'a göre İran, Afghanistan, Tacikistan ve Özbekistan'da yaklaşık 64 milyon kişinin anadili Farsça'dır. Hindistan ve Pakistan başta olmak üzere diğer ülkelerde de bir o kadar daha kişinin bu dili konuştuğu tahmin edilmektedir. 2006 yılında UNESCO'ya Farsça'yı da dillerinden biri olarak seçmesi önerildi.

Farsça, komşu ülkelerin dillerini, özellikle Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu'daki Türk dillerini etkilemiştir. Arapça ve Mezopotamya dilleri ^{[kaynak belirtilmeli]} üzerindeki etkisi ise daha azdır.

İngiliz sömürgeciliğinden beş yüzyıl önce, Hindistan ve civarında ikinci dil olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Güney Asya'da kültür ve edebiyat dili kabul edilmişti. Moğol İmparatorluğu zamanında ise resmî dil oldu. Farsça'nın bölgedeki tarihsel etkilerinin kanıtı Hindustani, Kaşmiri, Punjabi, Sindhi, Gujarati, Bengali ve hatta Telugu dilleri üzerindeki süregelen etkisinden ve bölgede İran edebiyatının hala sevilmesinden anlaşılabilir. Özellikle Urdu Farsça'nın Arapça, Türkçe ve Güney Asya'nın bölgesel dillerinin kombinasyonudur, Hindistan Moğol İmparatorluğu'nun müslüman bölgelerinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır.

[değiştir] Etimoloji

Farsça, İ.Ö. 550-330 yılları arasında İran'da hüküm süren Parsa halkının konuştuğu dilden gelmektedir. Osmanlı'da da Farisi, Farsi, Parsça, Parsi, Farsî olarak adlandırılmıştır. Pers İmparatorluğunun resmî dili olduğu dönemde, imparatorluk sınırları içerisinde çok geniş bir bölgede konuşulmaktaydı. 18. yüzyılda İngilizler yasaklayana kadar Hindistan'da mahkemelerde resmi dil idi. Delhi'deki Kızıl Kale'nin duvarlarında şu cümle yer alır:

"Agar Ferdows dar jahan ast hamin ast o hamin ast o hamin ast"; - 'Eğer dünyada cennet varsa, buradadır, buradadır, buradadır"

Arapça'da "p" harfi olmadığından Farsi şeklinde telaffuz edilmeye başlanmıştır. Farsça büyük değişime uğrayarak günümüzdeki halini almasına rağmen, şu şekilde kategorize edilebilir:

• Eski Farsça
• Orta Farsça
• Klasik Farsça
• Çağdaş Farsça

[değiştir] Eski farsça

Akamenid'ler devrinde Parsa kabilesinin konuştuğu Farsça'ya denir. Taş üzerine oyulmuş örnekleri kalmıştır.

[değiştir] Orta Farsça

Sasaniler döneminde konuşulan ve "Pehlevice" olarak da bilinen Farsça'dır. Zerdüştlükle ilgili birçok yazılı belge bu dildedir. Bundahish, Arda Virafname, Mainu Khared, Pandnameh Adorbad Mehresfand bu belgelerden bazılarıdır.

[değiştir] Klasik Farsça

Klasik Farsça'nın orijini çok belirgin değildir. Kelime kökleri ülkenin değişik kesimlerinde konuşulan dillerden alıntıdır, ama kelimelerin çoğunluğunun kökü "Eski Farsça", "Pahlavi" ve Avesta'dandır. Klasik yazımlarda ve şiirlerde kendini gösterir. Firdevsi (Ferdowsi) bu dili Arap istilacılardan korumak için 30 yıl acı çektiğini ve neredeyse dilin kaybolma noktasında olduğunu söyler. Daha sonraları, Moğollar İran'ı işgal ettiği zaman, Fars kültürünü, dilini ve edebiyatını geniş bir alana yaydılar. Hindistan'da mahkeme dilini Farsça yaptılar.

[değiştir] Çağdaş Farsça

Günümüzde konuşulan Farsça birçok yabancı sözcük içerir. Özellikle İngilizce, Fransızca ve Almanca'dan Farsça'ya geçen teknik terimler koyalıkla ayırt edilebilir. Arapça'dan geçen kelimeler ise dilin yapısını bozguna uğratmıştır.

Avrupa dillerinden gelen kelimeler Farsça'da tam karşılığı olmadığı için bir durumu ya da ürünü betimlemek için aynen alınmıştır. Teknik olmayan bazı kelimeler de, örneğin; mersi (teşekkür) dile yerleşmiştir.

[değiştir] Farsça'nın Lehçeleri

Anadilleri Farsça olan insanların çoğunlukta yaşadıkları bölgeler

Standard Farsça'nın 3 çağdaş varyasyonu vardır:

1. Farsça : İran'da konuşulan Çağdaş Farsça
2. Tacikçe: Tacikistan, Özbekistan ve Rusya'da konuşulan Farsça. Kiril alfabesiyle yazılır.
3. Darice: Afganistan, Özbekistan ve Pakistan'da konuşulan Farsça

Ayrıca İran, Afganistan ve Tacikistan'da standard Farsça'dan biraz farklı olan yerel lehçeler de vardır. Lari (Iran), Hazaragi (Afganistan), ve Darwazi (Afghanistan veTacikistan) bunlardan bazılarıdır.

The Ethnologue, konuşulduğu yerlere göre şu sınıflandırmayı önermektedir:

• Batı Farsça'sı veya İranca (İran)
• Doğu Farsça'sı (Afganistan)
• Tacikçe (Tacikistan, Özbekistan)
• Hazaragi (Afganistan)
• Aimaq (Afganistan)
• Bukharice (Israil, Özbekistan)
• Darwazi (Afganistan, Tacikistan)
• Dzhidi (Israil, İran)
• Pahlavani ( Sistan eyaletinin bazı yerlerinde ve Afganistan)

Çağdaş İran'da veya sınıra yakın bazı yerlerde etnik grupların konuştuğu bağlantılı diller şunlardır:

• Luri (veya Lori), İran'ın güneybatısında Lorestan ve Khuzestan eyaletlerinde.
• Taliş (veya Talişi), kuzey İran ve Azerbaycan'ın güney bölgelerinde
• Tat (veya Tati veya Eştehardi), Doğu Azarbaycan, Zancan ve Qazvin'de. Ayrıca Azerbaycan ve Rusya bazı yerlerinde konuşulur, Musevi ve Hristiyan Tat olarak ayrılır.
• Darice (veya Gabri) Afganistan'ın resmi dilidir. İran'ın Yazd ve Kerman bölgelerinde bazı Zerdüştiler tarafından konuşulur. Yezdi olarak da adlandırılır.

Tacikler'in konuştuğu Farsça, Sovyet döneminde ayrı bir edebiyat dili haline gelmiş olup geneli ile Farsça' nın bir lehçesi olmasına karşın ayrı bir dil sayılır. İran' da ve Afganistan'da Arap kökenli Fars alfabesi kullanılırken, Tacikistan'da Kiril alfabesi kökenli Tacik alfabesi kullanılır.

Üç lehçe karşılaştırılacak olursa, birbirinden çok farklı olmadığı görülür. Afganistan Farsçası'nda kelimeler farklı söylense de, İran Farsçası'nda yazıldıkları gibi yazılırlar. Tacik Farsçası'nda ise telaffuzdaki farklar yazıya da yansır.

[değiştir] Farsça Sözcükler

[değiştir] Dış bağlantılar

Konuyla ilgili diğer Wikimedia sayfaları :

   

VikiSözlük'te Farsça ile ilgili kelime açıklaması bulunmaktadır.

   

VikiKitap'ta Farsça ile ilgili kılavuz veya ders kitapları bulunmaktadır.

   

VikiSöz'de Farsça ile ilgili özlü sözler bulunmaktadır.

• Aryanpour sözlük
• Doğu ve Batı Edebiyatı
• Navid Fazel, Descriptive Grammar of New Persian