Kürtçe

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Bu madde, Vikipedi standartlarına uygun değildir ve bu nedenle düzenlenmesi gerekmektedir. Maddeyi Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyip, geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Bu madde Eylül 2007 tarihinden beri, düzenleme isteğiyle etiketlidir.

Bu maddedeki veya maddenin bir bölümündeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir. Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına lütfen bakınız. Maddeye uygun bir biçimde kaynak ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Kürtçe كوردی Kurdî
Konuşulduğu ülkeler:	İran, Irak, Suriye, Ermenistan,Türkiye ve Avrupadaki Kürt Diasporası tarafından
Konuşan kişi sayısı:	15-25 milyon
Sıralama:	33
Dil Grubu Sınıflandırma:	Hint-Avrupa dil ailesi Hint–İran dilleri İran dilleri İran Kuzey-Batı Kürtçe
Resmî Durum
Resmî dil olduğu ülkeler:	Irak
Dili düzenleyen kurum:	-e
Alfabe:	Arap alfabesi Latin alfabesi
Dil Kodları
ISO 639-1	Ku
ISO 639-2	Kur
SIL	ISO 639 Code: ku
Not: Bu sayfa Unicode ile kodlanmış IPA fonetik sembolleri kullanıyor olabilir.
Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri Vikipedi'nin Kürtçe sürümü

Kürtçe, Orta Doğu'nun Arapça, Türkçe ve Farsçadan sonra en çok konuşulan dördüncü dilidir. Geniş Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani kolunun kuzey-batı İrani grubuna girer. Ancak bazı şüpheler de barındırmaktadır.

Kürtçe'nin bir dil olduğunu gösterebilmek için, onun dünya üzerindeki dört büyük dil ailesinden birine bağlı olduğunu kanıtlamak gerekmektedir. Genel olarak Kürtçe'nin “Hint - Avrupa Dil Ailesi” içerisinde yer aldığı söylense de, Prof. Dr. Vladimir Minorsky Kürtçe'nin bu dil ailesi içerisinde kabul edilmemesi için; “telaffuz farklılıkları, şekil farklılıkları, cümle yapısı farklılıkları, sözcük farklılıkları ve ses değişimi farklılıkları” gibi maddeler sıralamıştır. Zaten tümce kuruluşu açısından da, normalde Hint - Avrupa dillerinde söz dizimi “Özne + Yüklem + Tümleç“ biçiminde olmasına rağmen, Kürtçe'de “Özne + Tümleç + Yüklem” biçimindedir. Bu da, bu dilin Hint - Avrupa dilleri arasında olmadığını göstermeye yeterlidir. Eğer Kürtçe, Hint - Avrupa Dil Ailesi içerisinde değilse, “Sâmi” ailesinin içine konulabilir ki bu da imkânsızdır, çünkü bazı benzer özelliklerine karşın farkları da çoktur. Kürtçe, cümle kuruluşları açısından da Türkçe ile yakınlık göstermektedir.

Dünyada tahminen 15-25 milyon insan tarafından konuşulur. Kürtçenin önemli özelliklerinden biri, hemen her cümlede "gerçek özne"nin yer almasıdır.

Konu başlıkları 1 Sınıflandırma 2 Coğrafi dağılımı 3 Lehçeler 3.1 Kurmanci (Kuzey Kürtçe) 3.2 Sorani (Orta Kürtçe) 3.3 Kelhuri (Guney Kürtçe) 4 Alfabeler 4.1 Karşılaştırma 5 Fonetik 5.1 Ünsüzler 5.2 Ünlüler 6 Dilbilgisi 7 Kürt dilinin bazı kelimelerde mantığı 8 Gramer 8.1 Kişi zamirleri 8.2 Açık zamirler 8.3 İzafe 8.4 Şimdiki zaman 8.5 Buyrum zamanı 8.6 Gelecek zaman 8.7 Erjatif 9 Kelime Dağarcığı 9.1 Kurmanci, Sorani, Zazaca, Farsça ve Türkçe arasında karşılaştırma 10 Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları 11 Edebiyat 11.1 İlk Kürtçe Gazete 12 Kürtçeyi Farsça ve Zazacadan ayıran bazı sözcükler 13 Dış bağlantılar 14 Kaynakça

Sınıflandırma

• Hint-Avrupa dil ailesi
  • Hint–İran dilleri
    • İran dilleri
      • Batı-İran dilleri
        • Kuzey-Batı İran dilleri
          • Kürtçe-merkez-iran dilleri
            • Kürt dilleri
              • Kelhuri
              • Kurmanci
              • Sorani

Coğrafi dağılımı

Kürtçe; İran, Irak, Suriye, Ermenistan,Türkiye ,Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde ve Avrupa'nın birçok ülkesinde konuşulmaktadır. Kürtçe, dünyada tahminen 15-25 milyon^{[kaynak belirtilmeli]} insan tarafından konuşulmaktadır. Ancak bu kişilerin birbirleriyle anlaşmasında güçlükler bulunmaktadır.

Lehçeler

Kürtçenin "lehçeleri" dilbilimciler arasında tartışmalı bir konudur. Mesela Philip Kreyenbroek (1992) Kurmanci ve Sorani'yi "lehçe" olarak tanımlamayı reddetmiştir, zira bu ikisi bazı hususlarda birbirlerinden Almanca ile İngilizce kadar farklıdır. Kürtler de genellikle konuştukları dile "Kürtçe" demez, daha çok Kurmanci, Sorani, dillerinde konuştuklarını söylerler. Bazı tarihçiler, Sorani konuşanların sadece küçük bir azınlığının, o da yakın bir tarihte Kurdi konuştuğunu söylemeye başladığını belirtir.^[1]

Kürtlerin konuştukları lehçeler söyle sıralanabilir: Kurmanci, Kelhuri, Sorani. Soranî lehçesi, daha çok Irak ve İran'da konuşulur. Kelhuri lehçesi İranının batısında yaygındır. Kurmancî lehçesi ise dünyanın birçok ülkesinde konuşulur.

Kurmanci (Kuzey Kürtçe)

Kurmanci (Merkez Kürtçe, Kurdmanci) en yaygın Kürt lehçesidir. 8-10 Milyon kişiden tarafından Türkiye, Suriye, Irak, İran ve Ermenistan'da konuşulmaktadır. 1930'lu yıllardan itibaren Kurmanci Kürt-Latin alfabesi ile yazılıyor ve şu anda dil genişletme sürecini yaşıyor.

Cizredeki Botani şivesini standard lehçe etmeye çabalar vardır. Bu şive Kamuran Bedirxan tarafından 1920'lerde Kürt grameri üzeri kitabı için temel olarak alınmışdı. Arapça kökenli sözcükleri obür şivelerin ve lehçelerin öz Kürtçe varyanteleriyle değiştirmeye de gayret ediliyor.

Kurmancinin şiveleri: Sanjari, Judikani; Urfi, Botani, Bayazidi, Hakkari, Koceri, Jezire; Aqrah, Dahuk, Amadiyah, Zakhu, Surchi; Qochani, Erzurumi, Birjandi, Alburzi; Herki, Shikaki

Sorani (Orta Kürtçe)

Soraninin yazımı için çoğunlukla Arap-Fars alfabesi kulanılır, son zamanlarda Kürtçe Latin alfabesine geçme teşebbüsleri de olmuştur. Bu lehçede yazılı kaynak nispeten çoktur.

Soraninin dağılımı Süleymaniye'ye kadar uzanan Kürt Baban hanedanlığınla bağlıdır. Bu şehirin ticari gücü Soraninin yaygınlaşmasını sağlamışdır, böylece Kelhuri ve Havrami konuşanların sayısı azalmışdır.

Bugün Sorani, Kurmanci için saf sözcük türetme kökeni olarak görülüyor.

Şiveler: Erbili, Pişdari, Kerküki, Hanakini, Kuşnavi, Mukri, Süleymani, Bingirdi, Garrusi, Ardalani, Sanandaji, Varmava, Garmiyani, Cafi, Yahudi Kürtçesi.

Kelhuri (Guney Kürtçe)

Kurmanci ve Sorani ile birlikte Kelhuri jenetik kürt dil grubunu oluşturuyor. Kelhuri İranının batısında konuşulur. Kelhuriyi konuşanlar genelde Şia Kürtlerdir.

Şiveler: Kermanshahi, Feyli, Luri

Alfabeler

Mevcut yazılı kanıtlar, Kürtlerin geçmiş tarihlerinde birçok alfabe kullandıklarına tanıklık etmektedir. Buna rağmen Kürtlerin ilkin hangi alfabeyi kullandıkları henüz kanıtlanabilmiş değildir. Bunlar:

1) Masi Sorati alfabesi: Arap tarihçi İbn Vehşiye, 855 yıllarında bitirdiği kitabında Kürtlerin Maso Sorati alfabesini kullandıklarını ve bu alfabeyle yazılmış üç kitabı gördüğünü söyler. Bu alfabenin 36 harften oluştuğunu ve Kürtlerce bu alfabeye altı harf daha eklendiğini söyler.

2) Yezidi Kürtlerinin kullandıkları alfabe: Bu alfabe yüzyıllarca Kürtler tarafından kullanılmıştır. 31 harften oluşan ve sağdan sola doğru yazılan bu alfabeye “Gizemli alfabe” ya da “Hurujul sır” da denmiştir. Yezidilerin kutsal dini kitabı Mushaf-ur Reş ve Kitab el Celve bu alfabeyle yazılmıştır.

3) Arap harflerinden oluşan Kürtçe alfabesi

4) Latin-Kürtçe Alfabesi

Latin harflerini temel alan Kürtçe alfabe 31 harften oluşur.

• A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z
• a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z

Bu alfabece karşılanan 31 sesten 8'i ünlü, 23'ü de ünsüzdür. Ünlüler a, e, ê, i, î, o, u, û'dir.

Karşılaştırma

Kurmanci-Latin		Kiril		Sorani Arap-Fars-Alfabesi
A a		A a		ئا ـا ا
B b		Б б		ب ـبـ ـب بـ
C c		Щ щ		ج ـج ـجـ جـ
Ç ç		Ч ч		چ ـچ ـچـ چـ
D d		Д д		د ــد
E e		Ә ә		ە ـه ئە
Ê ê		E e		ێ ـێ ـێـ ێـ ئێـ
F f		Ф ф		ف ـف ـفـ فـ
G g		Г г		گ ـگ ـگـ گــ
H h		h h		هـ ـهـ
I i		Ъ ъ		Yok
Î î		И и		ى ئى ـيـ يـ
J j		Ж ж		ژ ـژ
K k		К к		ک ـک ـکـ کــ
L l		Л л		ل ـل ـلـ لــ
Yok		Yok		ڵ ـڵ ـڵـ ڵــ
M m		M м		م ـم ـمـ مــ
N n		H н		ن ـن ـنـ نــ
O o		O o		ۆ ـۆ ئۆ
P p		П п		پ ـپ ـپـ پــ
Q q		Q q		ق ـق ـقـ قــ
R r		P p		ر ـر
S s		C c		س ـس ـسـ ســ
Ş ş		Ш ш		ش ـش ـشـ شــ
T t		T т		ت ـت ـتـ تــ
U u		Ö ö		و ـو ئو
Û û		Y y		وو ـوو
V v		B в		ڤ ـڤ ـڤـ ڤـ
W w		W w		و ـو
X x		X x		خ ـخ ـخـ خـ
Y y		Й й		ى ئى ـيـ يـ
Z z		З з		ز ـز

Fonetik

Kürtçenin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ünlü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).

Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Büyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z    Bunun yanında "Xw" digrafı da vardır.

Ünsüzler

	Bilabial	Labiodental	Alveolar	Postalveolar	Palatal	Velar	Uvular	Glottal
Stops	p b		t d			k g	q
Frikative		f v	s z	ʃ ʒ	ç			h
Affrikate				ʧ ʤ
Nasale	m		n			ŋ
Laterale			l ɫ
Flaps			ɾ
Vibrant			r
Approximante	ʋ				j

Ünlüler

	ön		orta		arka
	kısa	uzun	kısa	uzun	kısa	uzun
kapalı	ı	iː	ʉ		u	uː
orta	e	eː	ə		o
açık			a

Dilbilgisi

Hint-Avrupa Dil Ailesinin İrani grubunda Kürtçe, Farsça ve Paştu gibi diller bulunur. Bu diller genel olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kürtçede bulununan "erillik-dişillik" Farsçada yoktur. Örnek olarak "Ap (Amca)" ve "met (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik eki "a"dır, erillik eki de "ê"dir.

• Apê min - Benim amcam
  
• Meta min - Benim halam

Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. Poz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçe'de erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "ê" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "a" olur.

• Pozê min - Benim burnum
  
• Mala min - Benim evim

Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.

Hevalê min (benim erkek arkadaşım)
Hevala min (benim bayan arkadaşım)

Kürt dilinin bazı kelimelerde mantığı

1) "xwêdan" (ter) : "xwê" , Kürtçede "tuz" demektir. "dan" ise "vermek, çıkarmak" anlamına gelir. Yani "tuz" ismi ve "vermek, çıkarmak" fiili yan yana gelerek xwêdan (ter) kelimesini oluşturur. Kişi terlerken vücuttan dışarıya tuz çıkar.

2) "kerguh" (tavşan) : "ker", Kürtçede "eşek" demektir. "guh" ise "kulak" anlamına gelir. Burada kelime oluşurken verilen anlam, kulağın eşeğe benzediğine göredir. Tavşanın kulakları eşeğin gibi sivrice ve uzun. Tavşanın kulağının eşeğe benzediği olma özelliğine bakılır ve isim ona göre şekillenir. Bu keleme Farsçada "xarguş" olarak geçer, "xar" Farsçada "eşek" ve "guş" "kulak" anlamındadır. Bu sözcük ta bin yıllar önce Kürtlerin Farslardan kopmadığı zamanda oluşmuş olmalı, Farsçada da aynı sisteme sahipse ve Kürtçede tipik Kürt laflarınla telaffuz ediliyorsa.

3) "xalxalok" (uğur böceği) : "xal", Kürtçede "nokta, ben" demektir. "ok" ise "cik" gibi bir ektir. Bu ekler, geldikleri kelimelere "sevecenlik ve küçültme" anlamı yüklerler.Uğur böceğinin sırtında noktalar vardır. Yani birden fazla nokta vardır.Bu kelimede de, gördüğümüz gibi, "xal" kelimesi iki defa tekrar edilmiştir. Sona gelen "ok" eki de, kelimeye sevecenlik ve küçültme katmıştır. Farsçada buna "xanwade" söylenir, Farsçada da "xal" nokta anlamındadır. İnglizcede "uğur böceği" için "lady bird" adı kullanılınr, bu laf olarak "hanım kuşu" demekdir.

Gramer

Kişi zamirleri

İrani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımınla ne kastedildiği anlaşılır.

Türkçe	Kurmanci		Sorani	Kelhuri	Farsça	Zazaca	Talişçe*
Casus rectus
ben	ez	min	min	min	man	ez	ez
sen	tu		tu	tu	to	tı	te
o	ew		ew	ewe	u	o, a	av
biz	em	me	ême	îme	mā	ma	ama
siz	hûn	we	êwe	îwe	şoma	şıma	şema
onlar	ewan		ewan	ewan	îşān / înhā	i	avon
Casus obliquus
benim, bana, beni	min		min	min	man	mı(n)	me(n)
senin, sana, seni	te		tu	tu	to	to	te
onun, ona, onu (eril)	wî		ew	ewe	u	ey	ay
onun, ona, onu (dişil)	wê		ew	ewe	u	ae	ay
bizim, bize, bizi	me		ême	îme	mā	ma	ama
sizin, size, sizi	we		êwe	îwe	şoma	şıma	şema
onların, onlara, onları	wan		ewan	ewan	îşān / înhā	inu	avon

• Talişçe Azerbaycan'da konuşulan bir İran dilidir.

Açık zamirler

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri	Farsça	Zazaca
Nominativ
bu, bunlar	ev	em	ev	in, işān / inhā	no, na, ni
Obliquus
buna, bunu (eril)	(e)vî	em	ev	in	ney
buna, bunu (dişil)	(e)vê	em	ev	in	nae
bunlara, bunları	(e)van	em	ev	işān / inhā	nayno

İzafe

Çoğu irani dillerdeki gibi kürtçede sahiplik şekli bi izafe ek sistemi yardımınla kuruluyur. Örnek:

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri
Ev	Mal	Mal	Mal
Benim evim	Mala min	Malî min	Malini mi

Izafe şekilleri:

Kurmanci tekil (eril/dişil)	Sorani tekil	Kelhuri tekil	Kurmanci çoğul	Sorani çoğul	Kelhuri çoğul
ê/a	î	ini	ên	an	(i)yl

Casus rectusdaki izafe şekilleri:

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri
Oğlun	Kurrê te	Kurrî to	Kurrini ti
Halkınız	Gelê we	Gelî ewe	Gelini ewe
Kardeşlerim	Birayên min	Birayl mi	Birayan min

Casus obliquusdaki şekiller:

Kurmanci tekil (eril/dişil)	Sorani tekil	Kelhuri tekil	Kurmanci çoğul	Sorani çoğul	Kelhuri çoğul
î/ê	e	e	an	ekan	ekan

Örnekler:

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri
Annenin evi	Mala dayikê	Malî dayike	Malî dayike
Kadının elbisesi	Kirasê jinê	Kirasî jine	Kirasî jine
Kürtlerin memleketi	Welatê Kurdan	Welatî Kurdekan	Welatî Kurdekan

Şimdiki zaman

Şimdiki zaman kürtçede "di / de" öneğinle (Türkçedeki "iyor" gibi) ve sonunda "im / em" soneğinle kuruluyor. Güney kürtçede ağız dilinde bu önek kaybolmuşdur, bu merkez ve kuzey kürtçenin bazi şivelerinde de mevcutdur.

"Gitmek" örneği, burda fiil kökü -ç- dir:

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri
Gidiyorum	Ez diçim	Min deçem	Min (di)çim
Gidiyorsun	Tu diçî	Tu deçî	Ti (di)çîd
Gidiyor	Ew diçe	Ew deçe	Ew (di)çûd
Gidiyoruz	Em diçin	Eme deçin	Eme (di)çîm
Gidiyorsunuz	Hûn diçin	Êwe diçin	Êwe (di)çin
Gidiyorlar	Ewan diçin	Ewan deçin	Ewan (di)çin

Birinci tekil şahısda örnekler. Fiil kökleri çizgilidir:

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri
Yapıyor	Ew dike	Ew deke	Ew (di)kûd
Yiyor	Ew dixwe	Ew dexwe	Ew (di)xwûd
Alıyor	Ew digire	Ew degire	Ew (di)girûd
Geliyor	Ew tê	Ew tê	Ewe tê
Yaşıyor	Ew dijî	Ew dejî	Ew (di)jî
Ağliyor	Ew digrî	Ew degrî	Ew (di)grî

"Gelmek" fiilinin yapısı bir istisnadır, aslında "di-ê"dir, ama bu kelime konuşurken zorluk getirdiği için "tê"ye dönüşmüştür. Aynı durum "bê" fiilinde de vardır, bu kuraldışı fiil ise "biêe"den gelir.

Buyrum zamanı

Kürtçede buyrum zamanı yalnızca "bi-" örneğinde bulunur. En başta bi- öneki gelir, sonra fiil kökü ve bir "e" soneki gelir.

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Kelhuri
Yap!	Bike!	Bike!	Bike!
Ye!	Bixwe!	Bixwe!	Bixwe!
Al!	Bigire!	Bigire!	Bigire!
Git!	Biçe!	Biçe!	Biçe!
Gel!	Bê!	Bê!	Bê!
Yaşa!	Bijî!	Bijî!	Bijî!
Ağla!	Bigrî!	Bigrî!	Bigrî!

Burda "herin" ("gitmek", başka zamanlarda kulanıliyor) ve "werin" ("gelmek") istisnalardır.

• Here! - Git!
• Were! - Gel!

Gelecek zaman

Gelecek zamanda di-nin yerine bir bi- geliyor. Zamirden sonrada bir "-ê" yada "dê" ekleniyor.

Örnek:

• Gideceğim - Ezê biçim
  
• Gidecek - Ew dê biçe

Erjatif

Kuzey Kürtçe erjatif sistemine sayip olan az sayıda dilden biridir. Bu da şu anlamına gelir: Geçmiş zamanda bir fiile "bir şey" lafı koyulabiliyorsa, o fiildeki zamirler ters olur. Örnek:

Türkçe	Kürtçe
Ben seni gördüm	MinCasus obliquus tuCasus rectus dîtim
Ben açtım	MinCasus obliquus vekir

Ama:

Türkçe	Kürtçe
Ben gittim	EzCasus rectus çûm

• "Görmek" fiilinde zamirler ters haline dönüştü, yani "ben" anlamı için "bana, beni" denilmeli, "seni" anlamı için ise "sen".
  
• "Açmak" fiilinde de aynı durum söz konusudur. Yani geçişlidir, nesne alabilir.
• "Gitmek" fiilinde ise her şey normal kuruldu. Çünkü "bir şey gidemiyorsun", ama "bir şeyi görebiliyor" ya da "bir şeyi açabiliyor"sun.

Kelime Dağarcığı

• Kürtçe'de var olduğu söylenen 8308 sözcükten; 3080 tanesi Türkçe, 2000 tanesi Arapça, 1200 tanesi Zent Lehçesi, 1030 tanesi Farsça kökenlidir. Geri kalan yaklaşık 1000 sözcüğün ise yaklaşık 700 tanesi Ermenice, Çerkezce, Gürcüce, Pehlevice gibi dillerden geldiği bilinmektedir. Bu sözcükler de çıkarıldıktan sonra, geriye yalnızca 300 tane sözcük kalmaktadır. Yani Kürtçe'de var olduğu söylenen 8308 sözcükten, yalnızca 300 tanesinin kökeni Kürtçe'ye aittir. Bunun anlamı, Kürtçe'deki sözcükleri %97'sinin kökeni diğer dillerden gelmektedir.

• Kürtçede hayvanın yaşına göre farklı adlar verilebilir:

Erkek kuzuların isimleri Kürtçe'de 4 yaşına kadar 4 kez değişiyor. Birinci yıl "berx", ikinci yıl "kavir", üçüncü yıl "hogeç", dördüncü yıl "maz" olur. Koç ismi "Maz" ve "Mazman" şeklinde değişir. Hatta Kürtçede süpürgenin yirminin üzerinde adı vardır. Bazi örnekler; gêzik, gêzî, havlêk, kinoşe, melkes, sivnik, sizik.

• Bazı dillerde "sürü" (çoğul anlamda) herhangi bir ismin önünde kullanılabilirken Kürtçe her cümleye değişik kelimeler kullanılıyor.

“Bir sürü kuş uçtu, bir sürü koyun otluyor, bir sürü kurt gördüm, bir sürü at geçti, bir sürü adam geçti.” Kürtçe'de bunların hepsi farklı ifade edilir: “Refê teyran, keriye pez, garrana dewar, exiriyê hespan, peranî yan jî zurbê guran, qeflê meriyan."

'Min kerî merî dît' ya da 'Min naxire merî dît” denilmez.

• Kürtçe'de bir şeye küçüklük anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –ik eki getirilir.

Örnekler: Şiv “Sopa”, Şivik “Küçük sopa” demek. Law “Oğul”, Lawik “Küçük oğlan” demek. Bu kelime Türkçeye hakaret unsuru olarak geçmiştir.

• Kürtçede bir şeye “dahalık” anlamı yüklenmek istendiği zaman kelimelerin sonuna –tir eki getirilir. Örnek: Mezin “Büyük”, Mezintir “Daha büyük” demek.

Kurmanci, Sorani, Zazaca, Farsça ve Türkçe arasında karşılaştırma

Türkçe	Kurmanci	Sorani	Zazaca	Farsça	Türkçe	Kurmanci	Sorani	Zazaca	Farsça
Ev	Mal	Mal	Çê	Khāne	Açlık	Birçî	Birsî	Veyşan	Gorosnegi
Susuzluk	Tî	Tî	Töşon	Teşnegi	Yaşam	Jîyan	Jîyan	Cewiyaene	Zisten
Gönül	Dil	Dil	Zerre	Del	Anne	Dayik	Dayik	Mae	Madar
Baba	Baw	Baw	Pi	Peder	Ağız	Dev	Dem	Fek	Dahan
Oğul	Kurr	Kurr	Lac	Pesar	Gelmek	Hatin	Hatin	Ameyene	Amadan
Kadın	Jin	Jin	Cêniye	Zen	Ağlamak	Girîn	Girîn	Bermaene	Geristan
Gitmek	Çûn	Çûn	Şiyaene	Raftan	De (örn.: evde)	Li	Le	De	Dar, tu
a (örn.:eve)	Bo	Bo	Rê	Beh	Nasıl	Çawan	Çowon	Çıto	Çetowr
Kim	Kî	Kê	Kam	Kî	Akşam	Êvar	Êware	Şan	Begah
At	hesp	Esp	Estor	Asb	Ot	Giya	Giya	Vaş	Sabzeh
Dün	Duh	Duhêke	Vizêri	Diruz	Küçük	Piçûk	Piçûk	Qıc	Kuçek
Tilki	Rovî	Rowî	Lüye	Rubah	Yıl	Sal	Sal	Serre	Sal
Fare	Mişk	Mişk	Mêre	Muş	Getirmek	Hanîn	Hênan	Ardene	Avardan
Kan	Xwîn	Xwîn	Gonî	Xun	Kız	Keç	Keç	Çêna	Doxtar
Kapı	Derî	Dergî	Çeber	Dar	Sevgili	Dezgir	Dezgîran	Waşte	Namzad
Evet / Hayır	Erê / Na	Erê / Na	Yah / Nê	Arî / Na	Domuz	Beraz	Beraz	Xoz	Xuk
Bu	Ev	Ev	no, na	In	Kaşınmak	Xurîn	Xurîn	Hurîaene	Xarîdan
Diğer	Din	Din	Bîn	Digar	Var	Heye	Heye	Esto	Hast
Kar	Berf	Berfir	Vore	Barf	Yanmak	Şewitîn	Şûwitan	Veşayiş	Suxtan
Koşmak	Bazdan	Bezin	Voştene	Gurizan	Ön	Ber	Ber	Ver	Bar
Koç	Beran	Beran	Vosn	Goşn	Muhallefe	Bije	Biwejen	Viae	Biva
Çiçek	Gul	Gul	Vil	Gol	Böbrek	Gurçik	Gurçile	Velik	Gorda
Değişmek	Guherîn	Guherîn	Vurrayene	Gerawidan	Uyku	Xew	Xew	Höyn	Xab
Yüksek	Bilind	Bilind	Berz	Bulend	Bahar	Bihar	Bihar	Usar	Bahar
Rüzgar	Ba	Ba	Va	Bad	Yapraklar	Belk	Belik	Velg	Barg
Kuzu	Berx	Berx	Vorrek	Barra	Kurt	Gur	Gur	Verg	Gorg
Yağmur	Baran	Baran	Varan	Baran	Çeşme	Kanî	Kanî	İni	Xanî
Gülmek	Kenin	Kenin	Huyaene	Xanidan	Hatırlama	Bîr	Bîr	Virra	Vir
Söylemek	Gotin	Gutin	Vatene	Goftan	Dağ	Çiya	Çiya	Ko	Kuh

hava

Hint-Avrupa dil ailesinin sayıları

Hint-Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir.Kürtçe ve Farsça'nın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir.Aynı kökten gelen Kürtçe ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Bir kısım sözcükler aynı eski İranca kökenden gelip, zamanla değişik bir evrim sonucu bugün iki dilde tamamen farklı telaffuz edilmektedir.

Türkçe	Kürtçe	Zazaca	Pehlevice	Farsça	Sanskritçe	Yunanca	İtalyanca	İspanyolca	Almanca	Fransızca	İngilizce
bir (1)	yek	ju	êw	yek	eka	ena	uno	uno	eins	un	one
iki (2)	du du	dı	du	do	dva	tio	due	dos	zwei	deux	two
üç (3)	sê	hirê	si	seh	tri	tria	tre	tres	drei	trois	three
dört (4)	çar	çhor	çahar	çehâr	catur	tesera	quattro	cuatro	vier	quatre	four
beş (5)	pênç	ponc	penc	penc	panca	pende	cinque	cinco	fünf	cinq	five
altı (6)	şeş	şeş	şeş	şaş	sas	eksi	sei	seis	sechs	six	six
yedi (7)	heft	holt	haft	haft	sapta	epta	sette	siete	sieben	sept	seven
sekiz (8)	heşt	heşt	haşt	haşt	asta	oxto	otto	ocho	acht	huit	eight
dokuz (9)	neh	nêw	noh	noh	neva	ennia	nove	nuevo	neun	neuf	nine
on (10)	deh	des	dah	dah	daça	dheka	dieci	diez	zehn	dix	ten

Edebiyat

Kürt edebiyatı, halk edebiyatı ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır. Sözlü edebiyat, yani halk edebiyatı, yaklaşık bin yıl öncesine kadar dayanan yazılı edebiyata göre çok daha eskidir. Hemadani Baba Tahir (935-1010), Kürt edebiyatının ilk yazılı örneğini, bin yıl önce İran'da Arap alfabesiyle yazmıştır.

Kürtçe'nin edebi ürünlere sahip önemli bir lehçesi Kurmanci'dir. Kurmanci lehçesinin 15. yüzyılda yazılmış olan bazı edebi eserler günümüze kadar ulaşmıştır. Bu lehçeyle yazan Kürt şairleri arasında ilk akla gelenler Elîyê Herîrî (1425-1495), Feqîyê Teyran (1590-1660), Melayê Cizîrî (1570-1640) ve Hanili Ahmet (1650-1707)'tir. Hanili Ahmet'in Mem û Zîn adlı ünlü eseri birçok kez yayımlandı. Türkçe'ye ilk kez 1930'da çevrilen Mem û Zîn, daha sonra M. Emin Bozarslan tarafından tekrar çevrilmiştir.

Bunlara Kürtçe şiir yazdığı belirtilen Abdussamed Babek (ölüm tarihi: 1019 veya 1020) ile Diyarbakırlı kadın şair Sırrı Hanım (1814-1877) eklenebilir. Kimi yazarlar Osmanlı edebiyatının ünlü isimlerinden Nef'i (1572-1655) ve Nabi (1642-1712)'nin de Kürtçe şiirlerinin bulunduğunu belirtmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Prof. Qenatê Kurdo'nun belirttiğine göre 1911'de Viyana'da yayınlanan Yezidilerin kutsal kitabı Kitab el Celve, Kürtçenin Güney lehçesiyledir. Ona göre bu kitap 11-12. yüzyıllarda, O. L. Vilçevski'ye göre ise 17. yüzyılda yazılmıştır.

İlk Kürtçe Gazete

22 Nisan 1898‘de Mısır’ın başkenti Kahire'de sürgünde yayımlanan “Kurdistan” araştırmacılar tarafından ilk Kürtçe gazete olarak kabul edilir. Gazete, 1898-1902 yılları arasında Mikdad Midhat ve Abdurrahman Bedirhan kardeşler tarafından toplam 31 sayı olarak çıktı. Yayın 32 basım sonra 1902'de son buldu. Kurdistan gazetesinin hala 10., 12. ve 19. sayıları bulunamamıştır. Bütün sayıların İstanbul'daki Osmanlı ve Yıldız Sarayı arşivinde bulunma ihtimali çok yüksektir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kürtçeyi Farsça ve Zazacadan ayıran bazı sözcükler

Kürtçe, Farsça ve Zazaca ile aynı dil grubundadır ve bu dillerle çeşitli benzerlikler sergiler. Buna karşılık Kürtçe her iki dilden de ayrı, kendi başına bir dildir. Bunun bir göstergesi olarak bazı önemli basit ifadeler kürt lehçelerinde birbirine benziyorken Farsça ve Zazaca'da tamamen farklıdır:

Türkçe Kurmanci Sorani Zazaca Farsça Aç Birçî Birsî Veyşan Gorosne Akşam Êvar Êware Şan Begâh Armut Hirmî Hermê Muriye Golabi Biz Em Ême Ma Mâ Dağ Çiya Çiya Ko Kuh De (örnek: Berlin'de) Li Le De(r) Der, tu Domuz Beraz Beraz Xoz Xûk Ediyor Dike Deke Keno Mikonad Ev Mal Mal Keye (Çeye) Xâneh Gelin Bûk Bûk Veyve Arus Gelmek Hatin Hatin Amaene Amadan Getirmek Hanîn Hênan Ardene Âvardan Gibi Wek Wek Zey ? Gitmek Çûn Çûn Şiyene Raftan Gülmek Kênîn Kenîn Huyaene Xandidan Gümüş Zîv Zîw Sêm Sim Halk Gel Gel Şar Mardom İç Nav Naw Zerre ?

Türkçe Kurmanci Sorani Zazaca Farsça İlk Yekem Yekem Verên ? Kara Reş Reş Siya Siya Karın Zîk Zîk Pize ? Koç Beran Beran Veşn Goşn Köy Gund Gund Dewe Deh Mavi Şîn Şîn Kewe Abi Nişanlı Destgirtî Dezgîran Waşte Nâmzad Oğul Kur Kur Lac Pesar Öğle Nîvro Nîwero Peroc ? Satınalmak Kirîn Kirîn Herinaene Xaridan Seçmek Hilbijartin Helbijardin Weçinaene ? Sizi We êwe Şıma Şoma Tok Têr Têr Mırd ? Tuz Xwê Xwê Sole Namak Üzüm Tirî Tirê Engure Angur Yapmak Çêkirin Çêkirdin Vıraştene Saxtan Yaz Havîn Hawîn Amnan Tabestan Yiyor Dixwe Dexo Weno Mixorad

• Türkçedeki siyah, armut ve hane sözüğü irani dillerdendir (TDK)

Dış bağlantılar

• http://www.enstituyakurdi.org/eKitap/kurdceyitaniyalim.pdf lütfen bu kitapçığıda inceleyiniz.
• Kürtçe Grameri (1971 yılında Emir Celadet Bedir Han ve Roger Lescot tarafından hazırlanan gramerin tüm sayfaları bulunuyor.)
• Kürtçe İşletim Sistemi Haber
• Sözlük

Kaynakça

1. ^ http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kurdish_language&oldid=163913927