Nogayca

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Nogayca, Türk lehçelerinin Kıpçak öbeğine bağlı, Nogaylar tarafından konuşulan lehçe. Ağırlıklı olarak Rusya Federasyonu'nun güney kesiminde konuşulur. Günümüzde Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.

Nogayca’nın diyalektlerinden Kara Nogayca Dağıstan’da, Ak Nogayca Kuban Irmağı boylarında, o yöredeki Karaçay-Çerkesya ve Mineralnye Vody bölgesinde, asıl Nogayca ise Stavropol Kray’da konuşulur. Ak Nogay ve Asıl Nogay diyalektleri birbirine çok yakındır, Ak Nogayca ise daha çok farklılık gösterir.

[değiştir] Tarih

Nogaylar, Altın Orda Hanlığı halkının torunlarıdır ve adları Cengiz Han’ın torunu Nogay Han’dan gelir. Nogay Han’ın önderliğinde göçen halklar Tuna Irmağı’na değin ilerlemiş ve bugünkü Ukrayna’nın Karadeniz kıyılarına yerleşmişlerdir.

Adını yine Nogay Han’dan alan Nogayca, önceleri Arap alfabesiyle yazılıyordu. 1928 yılında Latin alfabesine geçildi ve bu alfabenin ortografik sistemini akadamisyen A. Canibekov (Canibek) oluşturdu. Sonra bu sistem bütün Türk dillerine uyarlandı. 1938 yılında Nogayca Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Ancak ortografik sistemi Latin alfabesinden alındı.

19. yüzyılda Nogaylar Ukrayna’dan çıkarılınca bu lehçeyi konuşulduğu bölgeler birbirinden kopuk hale geldi. Nogayca nüfusun bir kısmı Türkiye ve Romanya’ya göç etti. Bir bölümü Çarlık Rusya’sında kalarak Dağıstan, Çeçenya ve Stavropol Kray’a yerleşti.

Türkiye’ye yerleşen Nogaylar kısa sürede asimile oldular ve Nogayca sadece yaşlıların konuşabildiği bir Türk Lehçesi haline geldi. Sovyetler Birliği’nde de okullarda Rusça öğretim yapılması nedeniyle Nogayca büyük ölçüde geriledi. Son tahminlere göre Nogayca konuşan nüfus 80.000 dolayındadır.

1973 yılında iki küçük Nogayca gazete yayımlandı. Bunlardan biri Karaçay-Çerkesya’da, diğeri Dağıstan’da basılıyordu. Ancak dağıtım olanaklarının zorluğu yüzünden bu gazeteler Nogay köylerine ulaştırılamıyordu.

Nogayca günümüzde Dağıstan’da Nogay Bölgesi’ndeki okullarda 1-10. sınıflarda okutulmaktadır. Karaçay-Çerkesya’da ise Pedagoji Enstitüsü’nde Nogayca bölüm bulanmaktadır.

[değiştir] Alfabe

[değiştir] Arap alfabesi

Nogayca 1928’den önce Arap alfabesiyle yazılıyordu. Bu alfabe bütün Arap harflerini içeriyordu ve ayrıca Nogayca’daki farklı sesler için

sembolleri eklenmişti. Bu alfabenin kullanımı çok uzun zamana yayılmadı.

[değiştir] Latin alfabesi

1928 yılında bütün Sovyetler Birliği’nde Latin alfabesine geçiş kampanyası sürecinde bu alfabe A. Ş. Canibekov tarafından Nogayca’ya da uyarlandı.

Bu alfabeye 1931’de C c, I̡ ı̡, F f, H h, X x, Ƶ ƶ; в 1933’te – S̷ s̷, 1936’da Ç ç, Ә ә, H h, I̡ ı̡ harfleri eklendi.

[değiştir] Kiril alfabesi

Nogayca’nın Kiril alfabesiyle yazımına 1938’de geçildi. Bu alfabe, Ё ё harfleri dışında, Rus alfabesindeki bütün harflerini ve ayrıca Гъ гъ, Къ къ, Нъ нъ digrafları içeriyordu. Aynı yıl Оь оь, Уь уь digrafları da eklendi. 1944 yılında alfabeden Гъ гъ, Къ къ digrafları da çıkarıldı. Nogay alfabesindeki son değişiklikler 1950’de yapıldı.

[değiştir] Referans

• [1] Ethnologue.

[değiştir] Dış bağlantılar

• The Nogays / Nogaylar
• Nogaycaya giriş; Ethnologue