Uygurca
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Uygurca ئۇيغۇرچه, Uyƣurqə Uyğurçe |
|
|---|---|
| Konuşulduğu ülkeler: | Doğu Türkistan (Çin), Kazakistan |
| Konuşan kişi sayısı: | Yaklaşık 10 milyon |
| Sıralama: | 98 |
| Dil Grubu Sınıflandırma: | Altay
|
| Resmî Durum | |
| Resmî dil olduğu ülkeler: | Xinjiang |
| Dili düzenleyen kurum: | Sincan Özerk Bölgesi Etnik Dil ve Yazı Komisyonu |
| Alfabe: | Arap alfabesi |
| Dil Kodları | |
| ISO 639-1 | ug |
| ISO 639-2 | uig |
| SIL | UIG |
| Not: Bu sayfa Unicode ile kodlanmış IPA fonetik sembolleri kullanıyor olabilir. | |
| Ayrıca bakınız: Dil – Dil aileleri |
|
Uygur Türkçesi ya da Uygurca (ئۇيغۇرچه Uyƣurqə, ya da ئۇيغۇر تىلى Uyƣur tili; 维吾尔语, 維吾爾語 Wéiwú'ěryǔ) Doğu Türkistan'daki Uygur halkı tarafından konuşulan Uygur grubundan bir Türk Lehçesidir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Ses Bilgisi
Uygur Türkçesinde 8 ünlü, 24 ünsüz vardır. Uygur Türkçesinde iki türlü e sesi vardır. Bunlardan ə Türkiye Türkçesindekinden daha açık, e ise daha kapalı telaffuz edilir. Kalın olan k̡ ve ƣ sesleri yanında i'ler ı okunabilir, diğer yerlerde ise i okunduğu kabul edilir. k̡ ve ƣ sesleri Türkçedekinden daha kalındır. Bu sesler gırtlağa daha yakın olarak telaffuz edilir. h̡ sesi sert olarak telaffuz edilen bir gırtlak sesidir. Ng genizsi n sesidir.
[değiştir] Coğrafik dağılım
Uygurca Çin'de 8.5 milyon kişi tarafından çoğunlukla uzak batı otonom bölgesi Xinjiang da konuşulur.Uygurca ayrıca 300,000 kişi tarafından Kazakistan' da konuşulur, ve Afganistan, Arnavutluk, Avustralya, Belçika, Kanada, Almanya, Endonezya, Kırgızistan, Moğolistan, Pakistan, Suudi Arabistan, İsveç, Tayvan, Tajikistan, Türkiye, Birleşik Krallık, Birleşik Devletler, ve Özbekistan'da Uygurca konuşma komitesi vardır. .
[değiştir] Alfabe
Uygurca 10. yüzyıldan beri Arap alfabesi ile yazılmaktadır. 1969-1983 yılları arasında Çin hükümetinin hazırlattığı Uygur Latin alfabesi ile yazılmış fakat sonra Uygurca sesleri gösteren ek işaretler ile Arap alfabesine dönülmüştür.
Aşağıdaki tablo Arap ve Latin harflerinin bir karşılaştırılmasıdır:
(Kullandığınız web tarayıcınıza bağlı olarak bazı karakterleri göremeyebilirsiniz)
| Arapça | Latince | Kiril | ULY | Türkçe | IPA | Arabik | Latin | Kiril | ULY | Türk | IPA | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ئا | A a | A a | A a | A a | /a/ | ق | Ķ ķ | Қ қ | Q q | K k | /q/ | |
| ئە | Ə ə | Ə ə | E e | E e | /æ/ | ك | K k | K k | K k | K k | /k/ | |
| ب | B b | Б б | B b | B b | /b/ | ڭ | -ng | Ң ң | -ng | -ng | /ŋ/ | |
| پ | P p | П п | P p | P p | /p/ | گ | G g | Г г | G g | G g | /ɡ/ | |
| ت | T t | Т т | T t | T t | /t/ | ل | L l | Л л | L l | L l | /l/ | |
| ج | J j | Җ җ | J j | C c | /ʤ/ | م | M m | М м | M m | M m | /m/ | |
| چ | Q q | Ч ч | CH ch | Ç ç | /ʧ/ | ن | N n | Н н | N n | N n | /n/ | |
| خ | H h | X x | X x | H h | /x/ | ھ | H̡ h̡ | Һ һ | H h | H h | /h/ | |
| د | D d | Д д | D d | D d | /d/ | ئو | O o | О о | О о | O o | /o/ | |
| ر | R r | Р р | R r | R r | /r/ | ئۇ | U u | У у | U u | U u | /u/ | |
| ز | Z z | З з | Z z | Z z | /z/ | ئۆ | Ɵ ɵ | Ө ө | Ö ö | Ö ö | /ø/ | |
| ژ | Ⱬ ⱬ | Ж ж | J j | J j | /ʒ/ | ئۈ | Ü ü | Ү ү | Ü ü | Ü ü | /y/ | |
| س | S s | С с | S s | S s | /s/ | ۋ | V v | В в | W w | V v | /v/ | |
| ش | X x | Ш ш | SH sh | Ş ş | /ʃ/ | ئې | E e | E e | É é | E e | /e/ | |
| غ | Ƣƣ | Ғ ғ | GH gh | Ğ ğ | /ʁ/ | ئى | I i | И и | I i | İ i/I ı | /i/ or /ɨ/ | |
| ف | F f | Ф ф | F f | F f | /f/ | ي | Y y | Й й | Y y | Y y | /j/ |
Uygur Kiril alfabesi ek olarak iki harfe sahiptir, ki bunlar iki sesin kombinasyonudur.Bunlar aşağıda Arabik ve Latin harflerinin eşdeğeriyle gösterilmiştir.
| Lirik | Arabik | Latin |
|---|---|---|
| Ю ю | يۇ | yu |
| Я я | يا | ya |
Referans: http://www.uyghurdictionary.org/excerpts/An%20Introduction%20to%20LSU.pdf
[değiştir] Metin Örneği
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 1. maddesi:...
| Türkçe | Yengi Yezik̡ | Uygur Kril | Uygur Türk | K̡ona Yezik̡ |
|---|---|---|---|---|
| Bütün insanlar özgür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik duygusu ile hareket etmelidirler. | Həmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-hurmət wə hoquqta bab-barawər bolup tughulghan. Ular əqilgə wə wijdangha igə, həmdə bir-birigə qerindaxliq munasiwitigə khas roh bilən mu’amilə qilixi kerək. | Һәммә адәм затидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә виджданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хаш рох билән му’амилә қилиши керәк. | Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we xoquqta babbarawer bolup tuğulğan. Ular eqilğe we wicdanğa ige hemde bir-birige qérindaşliq munasiwitige xaş rox bilen mu’amile qilişi kérek. | ھەممە ئادەم زاتىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا بابباراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلغە ۋە ۋىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن مۇئامىلە قىلىشى كېرەك |
[değiştir] Dış Bağlantılar
|
|
|
|---|---|
| Ogur | Bulgar† · Çuvaşça · Hunca† · Hazarca† · Türk Avar† |
| Uygur | Eski Türkçe† · Ainice² · Çağatayca† · İli Turki · Lop · Uygurca · Özbekçe |
| Kıpçak | Altayca · Baraba dili · Başkurtça · Kırım Tatarcası¹ · Kumanca† · Karaçay-Balkarca · Karayca · Karakalpakça · Kazakça · Kıpçakça† · Kırımçakça · Kumukça · Kırgızgca · Nogayca · Eski Tatarca† · Tatarca · Urumca¹ |
| Oğuz | Afşarca · Azerice · Kırım Tatarcası¹ · Gagavuzca · Balkan Gagavuzcası · Horasan Türkçesi · Osmanlıca · Peçenekçe† · Kaşgayca · Salarca · Türkiye Türkçesi · Türkmence · Urumca¹ |
| Argu | Halaçça |
| Sibirya | Çulımca · Dolganca · Fuyü Gırgıs dili · Hakasça · Şorca · Tofaca · Tuvaca · Batı Yugurca · Yakutça |
| Notlar: ¹İki tane öbekte bulunan diller, ²Mixed language, †Ölü diller | |
