Czarna seria polskiego dokumentu
Z Wikipedii
Czarna seria polskiego dokumentu - tendencja twórcza w polskim filmie dokumentalnym, charakterystyczna dla okresu odwilży 1956 r.
Jej twórcy zerwali z obowiązującym socrealistycznym "optymizmem" i propagandowym zakłamaniem obecnym w kronikach filmowych. Surowość zdjęć i gorzki komentarz to wyróżnik "czarnej serii". Jej twórcy opowiadali o oficjalnie nieistniejącej patologii społecznej, chuliganach i prostytutkach. Jak powiedział jeden z twórców, Kazimierz Karabasz, - ...nadchodził październik 1956 r. i pojawiła się możliwość pokazania na ekranie rzeczywistości pełnej zgrzebności, zakłamania, obolałych miejsc - starannie dotąd przemilczanych. Co ciekawsze, wśród twórców "czarnej serii" byli absolwenci moskiewskiego WGIK. Czarna seria polskiego dokumentu jest uznanym zjawiskiem filmowym. Informacje o niej można znaleźć w europejskich i amerykańskich opracowaniach dotyczących historii filmu.
[edytuj] Filmy "czarnej serii"
- "Uwaga chuligani" 1954 r., reż. Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski. Film opowiada o złej młodzieży, nie pasującej do socjalistycznego wzorca.
- "Warszawa 1956" 1956 r., reż. Jerzy Bossak. Najgłośniejszy film całej serii. Pokazuje Warszawę monumentalnych gmachów rządowych i mieszkalnych ruin.
- "Gdzie diabeł mówi dobranoc", reż. Kazimierz Karabasz, oper. Stanisław Niedbalski. Opowieść o rozgrzebanej budowie domu kultury na warszawskim Targówku.
- "Ludzie z pustego obszaru", reż. Kazimierz Karabasz i Władysław Ślesicki. Dokument opowiada o grupie młodzieży z warszawskiej Pragi.
Nurt „Czarnej serii” polskiego dokumentu.
„Te filmy zrodził ubiegły rok. Przyszły historyk powie : rok mówienia prawdy”
„Uwaga, chuligani”, Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski, 1955
„Gdzie diabeł mówi dobranoc”, Kazimierz Karabasz i Władysław Ślesicki, 1956
„Dzieci oskarżają”, Jerzy Hoffman i Edward Skórzewski, 1956
„Warszawa 1956”, Jerzy Bossak i Jarosław Brzozowski, 1956
„Miasteczko”, Krystyna Gryczełowska, 1956
„Ludzie z pustego obszaru”, Kazimierz Karabasz i Władysław Ślesicki, 1957
„Paragraf zero”, Włodzimierz Borowik, 1957
„Miejsce zamieszkania”, Maksymilian Wrocławski, 1957
Polska drugiej połowy lat pięćdziesiątych- miasta pełne ruin, ginące miasteczka, biurokracja, alkoholizm, prostytucja, bandytyzm. Czarne dokumenty wskazują, lecz nie docierają przyczyn szkodliwych zjawisk. Autorzy naiwnie wierzą w nich w opiekuńczą moc państwa.
Podstawowy mankament filmów:
1. dominująca metoda zdjęć inscenizowanych; inscenizacja w połączeniu z nieobiektywnym komentarzem kwestionuje autentyzm całego przekazu
2. narracja prowadzona za pomocą komentarza; słowa porządkują ciąg zestawionych ze sobą obrazów nadając mu sens i dokonując interpretacji. Opisują to, co widać na ekranie i to, czego kamera nie pokazuje
3. komentarz – interpretacja obrazów zostaje narzucona widzowi, komentator analizuje film za widza, wyręcza go w myśleniu, manipuluje nim
4. słowa komentarza przemieniają wyłowione z tłumu sylwetki w typowe, jednowymiarowe postaci : chuligan, spekulant, kierowca- pijak
5. opowiadają tylko o fragmencie rzeczywistości, na którego podstawie zrodziła się ówczesna władza – przekazywany obraz świata jest niepełny
6. nie pojawia się tu bohater jednostkowy – bohaterem jest grupa – np.
a) chuligani w „Uwaga, chuligani”
b) młodzież zbierająca się co dzień pod pomnikiem wdzięczności na warszawskiej Pradze w „Ludzie z pustego obszaru”
c) chłopcy z Targówka w „Gdzie diabeł mówi dobranoc”
d) warszawskie prostytutki w „Paragraf zero”
- film ze zbiorowym bohaterem okazuje się filmem bez bohatera
7. bohaterowie tych filmów nie mają prawa wypowiadać się samodzielnie przed kamerą
8. bogata, wieloznaczna rzeczywistość została stłamszona przez płynące zza kadru słowa
Metody autorskie :
- Karabasz i Ślesicki –
1. pierwiastek inscenizacji jest mniejszy niż w pozostałych utworach serii
2. kamera obserwuje bohaterów z daleka, nie prowokując ich poczynań i nie ingerując w niedziela
3. komentarz czasem milknie i opowieść toczy się jedynie w warstwie wizualnej
4.obserwacja rzeczywistości, cierpliwe odkrywanie jej ukrytego sensu
- Hoffman i Skórzewski -
1. inscenizacja i montaż to podstawowe środki opowiadania
2. gwałtownie wyłaniające się z obrazu napisy tytułowe, nagłówki gazet przenikające się z obrazami miejsc zbrodni
3. dynamiczna muzyka podkreślająca dramatyczne wydarzenia na ekranie
[edytuj] Bibliografia
- "Kino polskie" Marek Haltof, przeł. Mirosław Przylipiak, Gdańsk 2004
- "Czarne filmy posiwiały. "Czarna seria" polskiego dokumentu 1956 - 1958", Mikołaj Jazdon, w: "Widziane po latach. Analizy i interpretacje filmu polskiego", pod red. MAłgorzaty Hendrykowskiej, Poznań 2000
