Drzwi płockie

Z Wikipedii

Drzwi płockie - brązowe drzwi z katedry w Płocku, obecnie znajdujące się w zachodnim portalu Soboru Sofijskiego (św. Zofii) w Nowogrodzie Wielkim. Powstały w połowie XII w. w Magdeburgu z przeznaczeniem dla nowo wzniesionej w l. 1130 - 1144 katedry płockiej. Zabytek sztuki romańskiej.

Drzwi zostały odlane w Magdeburgu w latach 1152-1154 na zamówienie ówczesnego biskupa płockiego Aleksandra z Malonne (fundatora romańskiej katedry płockiej), prawdopodobnie za pośrednictwem arcybiskupa magdeburskiego Wichmanna. Okoliczności fundacji nie są bliżej wyjaśnione. Wykonał je niejaki Riquinus wraz z przypuszczalnym pomocnikiem Waismuthem. Drzwi przeznaczone były do głównego wejścia do katedry.

Spis treści 1 Opis 1.1 Opis stylistyczny 2 Powiązania z innymi dziełami 3 Historia drzwi płockich i powstanie ich kopii 4 Przypisy 5 Bibliografia

[edytuj] Opis

Poszczególne części oryginalnych drzwi odlano z brązu osobno i przybito do drewnianych drzwi, co prawdopodobnie jest przyczyną zaburzenia pierwotnie przewidzianej kolejności. Płyty z przedstawieniami figuralnymi przedzielone są masywną bordiurą. Wykonano je z brązu, składały się z 24 kwater kwadratowych i 2 prostokątnych (kwatery o podwójnej szerokości wieńczące oba skrzydła drzwi), odlanych oddzielnie i zamocowanych na drewnianych dębowych ramach. Poszczególne kwatery są oddzielone wypukłymi listwami, ozdobionymi ornamentem roślinnym, który w górnej części pionowej listwy zastępują zbrojne postaci triumfując nad bestiami.

Reliefy przedstawiają cykl Zbawienia począwszy od sceny zbawienia pierwszego człowieka, aż po Chrystusa tronującego jako Sędzia w otoczeniu symboli ewangelistów. Olbrzymia część scen odnosi się do dzieciństwa Zbawiciela i jego pasji. Niezależnie od tego, pośród reliefów drzwi znajdziemy też reminestencje innych cyklów. Umieszczenie proroka Eliasza w wozie ognistym jest przypomnieniem równoległych wydarzeń Starego i Nowego Testamentu. W tym kontekście wóz Eliasza jest prefiguracją Wniebowstąpienia, choć umieszczona w niewłaściwym miejscu.

Kwatera z dwiema postaciami ciężkozbrojnych wojowników, u których stóp leżą pokonani wrogowie także odziani w zbroje byłaby trudna do odczytania gdyby nie inskrypcja obok jednej z nich, określająca ją jako Ubóstwo. A zatem mamy tu personifikacje triumfu cnót nad przywarami, jest to nawiązanie do „Psychomachi”. Do tej samej tematyki mogą się odnosić wspomniane już figurki rycerzy na obramieniu prawego skrzydła, walczący z bestiami. Występują też przedstawienia nawiązujące do Składu Apostolskiego i wśród nich znajdują się m.in. Maiestas Domini (współgra z motywem zwycięstwa nad złem), gdzie Chrystus depcze bestie i nawet towarzyszący mu anioł ma pod stopami skrzydlatego potwora, co jest dośc niezwyczajnym rysem ikonograficznym.

Kołatki osadzone w połowie wysokości skrzydeł przy wewnętrznej krawędzi, mają formę nieco uchylonych lwich paszcz, z których wystają główki ludzkie.

Inny wątek ukazano w „portrecie” biskupa Aleksandra w szatach liturgicznych, górującego nad innymi, wraz z dwoma diakonami, Weichmanna oraz autorów drzwi. W pierwotnym kontekście znajdowała sie ona zapewne w pobliżu grupy trzech zbrojnych. Środkowy spośród nich, z nimbem, depczący smoka, to zapewne św. Maurycy. Jak sie przypuszcza, szczególny patron diecezji magdeburskiej.

[edytuj] Opis stylistyczny

Kompozycja przedstawień jest masywna i statyczna. Widoczny jest konwencjonalizm i ozdobność, przejawiająca się w rytowanych zdobieniach i bordiurze. Postaci są statyczne i podporządkowane symetrycznie do pionowych osi kompozycji, starając się unikać wszelkich skrótów i przecięć. Na abstrakcyjnym tle rysują się wypukłe figury jako zbita masa. Płytkie równolegle fałdy zasnuwają ryte i puncowane na gotowym odlewie ornamenty sugerując wzorzystość jedwabnych i haftowanych szat. Wielkie głowy, bez szyi ożywia schematyczna mimika. Uniesione kąciki ust Chrystusa siedzącego na tęczy oznaczają łaskawość, opuszczone u kobiet stojących nad grobem - smutek. Wyłupiaste oczy, wyodrębnione znad pucołowatych policzków, nadają ich twarzom charakter niepokojący. Anioły kształtowane są niezgrabnie. Posiadają sztywne skrzydła i spadają ślizgowym lotem ku miejscu swej interwencji. Reliefom brak wykończenia szczegółu. Rysunek miejscami jest niedbały i uderza zwłaszcza w opracowaniu dłoni.

[edytuj] Powiązania z innymi dziełami

Świechowski^[1] dopatruje się różnorodnych powiązań, znajdując analogie m.in. z drzwiami w kościele św. Zenona (San Zeno) w Weronie (układ kompozycyjny, zastosowanie podobnej ramy i intensywność plastyki modelunku) albo drzwiami augsburskimi. Pomimo licznych opracowań, drzwi nadal budzą wiele wątpliwości.

[edytuj] Historia drzwi płockich i powstanie ich kopii

Z dotychczasowych badań wynika^[2] iż Drzwi Płockie przez około 250 lat były dumą biskupów płockich, a następnie ozdobiły sobór św. Sofii (Mądrości Bożej) w Nowogrodzie Wielkim na Rusi. Jak do tego doszło, nie wiadomo. Według niektórych hipotez, miały być zrabowane w XIII w. przez Litwinów podczas ich wyprawy na Mazowsze. Inni badacze historii twierdzą, że zostały przekazane jako dar duchowieństwa polskiego bądź książąt płockich dla księcia nowogrodzkiego, Szymona Lingwena, brata Władysława Jagiełły. Wkrótce po wykonaniu trafiły do Nowogrodu - według jednych źródeł już w 1170^[3], według innych przed połową XV wieku^[4]. W Nowogrodzie ponownie je zmontowano, umieszczając w złej kolejności niektóre sceny. W Rosji pozostają do dziś, a w Płocku znajduje się ich XX-wieczna kopia, uroczyście przekazana i poświęcona w 1982 roku.

Jeszcze przed wybuchem drugiej wojny światowej ważne autorytety naukowe postulowały, aby rząd polski podjął się próby wykupienia tego klejnotu katedry płockiej. W r. 1962 prof. Aleksander Gieysztor na jednej z sesji naukowej zgłosił postulat wykonania z brązu kopii Drzwi Płockich. Jednakże ówczesne władze państwowe (okres Gomułki) nie były zainteresowane tą sprawą. Władza komunistyczna bowiem za cel stawiała sobie ateizację społeczeństwa i walkę z Kościołem katolickim w szczególności. Początkowo kopia została wykonana z kompozycji żywicy epoksydowej, a dopiero w drugiej połowie lat siedemdziesiątych, władze Płocka postanowiły, że wykonana zostanie kopia z brązu, która na stałe zostanie zawieszona w katedrze płockiej.

Prace nad odlewem trwały trzy lata, a ważąca ponad 2 tony brązowa kopia Drzwi Płockich, po ponad pięciu wiekach została zawieszona w portalu katedry dnia 23 XI 1981, natomiast dnia 28 II 1982 nastąpiło uroczyste przekazanie i poświęcenie jej przez Prymasa Polski, ks. arcybiskupa dra Józefa Glempa.

Oryginał znajduje się od XIV w. w Soborze Mądrości Bożej w Nowogrodzie Wielkim w Rosji. W portalu katedry znajduje się opisana w skrócie historia Drzwi Płockich.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Świechowski Zygmunt, Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982; Arkady; s 69
2. ↑ Borkowski Robert,Multimedialna Historia Płocka, E-MOTION Sp. z o.o.(MHP nie podaje wg. czyich badań)
3. ↑ Historia sztuki polskiej, t.I: Sztuka średniowieczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965, s. 105-6.
4. ↑ Teresa Mroczko, Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1988, ISBN 83-221-0307-7, s. 142.

[edytuj] Bibliografia

• Chrzanowski Tadeusz, Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, ISBN 83-01-11171-2.
• Historia sztuki polskiej, t.I: Sztuka średniowieczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1965.
• Lesiak Krzysztof, Mróz Janusz, Brązowa kopia drzwi płockich, "Cenne, bezcenne, utracone", 1999/6 [na:] [1] (dostęp 14.10.2007)
• Mroczko Teresa, Polska sztuka przedromańska i romańska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i FIlmowe, 1988, ISBN 83-221-0307-7.
• Świechowski Zygmunt, Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982; Arkady; s 67-69 ISBN 83-213-2925
• Borkowski Robert,Multimedialna Historia Płocka, E-MOTION Sp. z o.o.