Dystych elegijny

Z Wikipedii

Dystych elegijny (łac. distichon elegiacum) - iloczasowa miara wierszowa wywodząca się ze starożytnej Grecji. Słuzyła pierwotnie do komponowania elegii, w praktyce ma bardzo szerokie zastosowanie w wielu rodzajach poezji, od fraszek i epitafiów do dłuższych utworów lirycznych.

Dystych elegijny jest ulubioną miarą wierszową starożytnej Grecji i Rzymu, jest też do tej pory najchętniej stosowany do kompozycji wierszy pisanych po łacinie. Przyczyną jest bardziej urozmaicony niż w uroczystym i nieco monotonnym heksametrze, wpadający w ucho, "lekki" rytm tego wiersza, przy podobnym stopniu trudności kompozycji.

Budowa dystychu pozwala też, poza wszystkim, na zastosowanie większej liczby wyrazów: w dystychu można "upchnąć" wyrazy o takiej strukturze metrycznej, jaka uniemożliwia zastosowanie ich w heksametrze.

[edytuj] Budowa dystychu

Pojedynczy dystych elegijny składa się z dwóch wersów. Pierwszym jest zwykły heksametr daktyliczny.

Drugim wersem jest tak zwany pentametr daktyliczny. Nazwa ta jest o tyle niewłaściwa, że ten pentametr daktyliczny nie składa się - jak wskazywałaby nazwa - z pięciu stóp daktylicznych, jego budowa jest bardziej skomplikowana; w zasadzie są to dwa, rozdzielone cezurą, trymetry daktyliczne katalektyczne

Pentametr, podobnie jak heksametr, jest wierszem iloczasowym i izochronicznym. Jego długość wynosi 20 mor. Równa się to długości pięciu stóp daktylicznych i zapewne stąd pochodzi nazwa "pentametr" (od greckiego pente "pięć").

Pentametr daktyliczny jest zawsze składnikiem dystychu elegijnego i, w przeciwieństwie do heksametru, nigdy nie występuje samodzielnie.

Pentametr daktyliczny składa się z dwóch części. Pierwsza budową odpowiada metrycznie pierwszej części heksametru daktylicznego, kończącej się cezurą męską. Dotyczą jej wszystkie te restrykcje formalne, które dotyczą też heksametru.

Część druga, po cezurze, jest metrycznym powtórzeniem części pierwszej z ostatnią sylabą obojętną, jednak z dodatkowymi restrykcjami. Głównym ograniczeniem jest to, że nie może tu zajść podmiana daktyla na spondej (ta część wersu musi się składać z czystych daktyli). Wskazane jest też, żeby ostatni wyraz pentametru był dwusylabowy.

Ogólny schemat metryczny dystychu jest następujący (A - arsa, b - sylaba krótka, a - sylaba obojętna):

Abb Abb Abb Abb Abb Aa
Abb Abb A Abb Abb a

W dystychu greckim każdy z pierwszych dwóch daktyli "pentametru" może zostać zastąpiony spondejami [cf. "Wprowadzenie do metryki greckiej", Martin L. West]

Każde dwie sylaby krótkie, za wyjątkiem części pentametru znajdującej się po cezurze, mogą ulec podmianie na jedną długą.

Przykład:

• Aestus erat mediamque dies exegerat horam
  • apposui medio membra leuanda toro. (Owidiusz)

Pożądane jest, żeby w jednym dystychu zawierało się całe zdanie lub jego logiczna część, tak żeby koniec pentametru zbiegał się z silną interpunkcją. Mile widziany jest też asonans pomiędzy ostatnią sylabą pentametru, a sylabą znajdującą się przed cezurą (jak w podanym przykładzie: ... medio | ... toro).