Efekt kongruencji
Z Wikipedii
Efekt kongruencji jest błędem poznawczym powiązanym z efektem potwierdzania. Polega na zbytnim opieraniu się na bezpośrednim testowaniu własnych hipotez i ignorowaniu możliwości testowania pośredniego. W niektórych sytuacjach może to utrudniać znalezienie właściwego rozwiązania.
Zdarza się że testowanie pośrednie daje równie dobre efekty jak bezpośrednie. Przypuśćmy na przykład że w eksperymencie psychologicznym pokazujemy badanemu dwa przyciski i mówimy że wciśnięcie jednego z nich otwiera drzwi. Badany zgaduje że otwiera je np. lewy przycisk. Testem bezpośrednim tej hipotezy byłoby wciśnięcie lewego przycisku. Testem pośrednim byłoby wciśnięcie prawego. Oba testy dają tyle samo informacji: jeśli drzwi nie otworzą się po wciśnięciu prawego przycisku, wiadomo że otwiera je lewy z nich.
W bardziej skomplikowanych sytuacjach testowanie bezpośrednie może prowadzić do błędnych konkluzji. Klasyczny pokazujący to eksperyment wygląda następująco (Wason, 1960):
Eksperymentator pokazuje badanemu sekwencję trzech liczb: "2, 4, 6", i informuje że sekwencja ta została utworzona według prostej reguły. Zadaniem badanego jest ją odgadnąć. Badany może przedstawiać swoje sekwencje i otrzymywać odpowiedzi czy zgadzają się one z założoną regułą czy nie. W większości przypadków badani zgadują że reguła to "liczby rosnące o 2", i testują ją przez sprawdzanie sekwencji np. "3, 5, 7" lub nawet "pi plus 2, pi plus 4, pi plus 6". Okazuje się że wszystkie te sekwencje pasują do założonej reguły, która mimo to nie brzmi "liczby rosnące o 2". Jednak ponieważ badany wciąż powtarza tylko sekwencje pasujące do swojej reguły, dochodzi do wniosku że odgadł prawidłowo. Kiedy odpowiedź "liczby rosnące o 2" zostaje odrzucona jako niepoprawna, zwykle badany jest bardzo zaskoczony. W tym momencie zwykle badani próbują zmodyfikować tylko brzmienie reguły, nie zmieniając jej znaczenia. Nawet ci którzy zaczynają testować inne ciągi, często nie mogą zrezygnować z założenia "+2", i wymyślają reguły w stylu "pierwsze dwie liczby dowolne, a trzecia równa drugiej plus dwa". Większość badanych nie odkrywa nigdy właściwego rozwiązania, które brzmi "dowolna sekwencja rosnąca".
Psychologowie tłumaczą efekt kongruencji dwiema przyczynami. Pierwszą jest trudność wymyślania nowych hipotez. Ludzie zwykle unikają tego dopóki dotychczasowe hipotezy nie zostaną obalone. Drugą przyczyną jest przeprowadzanie testów przy założeniu że nasza hipoteza jest prawdziwa, nie zastanawiając się jakie powinny być wyniki gdyby okazała się fałszywa.
Aby uniknąć wpadania w tę pułapkę, należy zawsze pamiętać o tym że nasze hipotezy mogą być nieprawdziwe. Ponadto przy testowaniu różnych hipotez należy zawsze opracowywać test który z jak największym prawdopodobieństwem je rozróżni – czyli da różne wyniki w zależności od tego która z nich jest prawdziwa.
