Gaetano Donizetti

Z Wikipedii

Domenico Gaetano Maria Donizetti (ur 29 listopada 1797 w Bergamo, zm. 8 kwietnia 1848 tamże) – wybitny kompozytor włoski I poł. XIX w.

Gaetano był jednym z sześciorga dzieci Andrzeja, dozorcy domu w którym mieszkali oraz Dominiki z domu Nava – szwaczki. W 1805 r. jako ośmioletnie dziecko zaczął uczęszczać na Muzyczne Kursy Dobroczynne prowadzone przez Mayra, na których pozostawał przez dziesięć lat, zyskując sympatię i uznanie nauczyciela. Mayr towarzyszył mu przez całe życie, będąc jego protektorem i przyjacielem. To dzięki staraniom Mayra, który zdawał sobie sprawę z talentu Gaetana, ten mógł rozpocząć naukę w sławnym Liceo Filharmonico w Bolonii (dzisiejsze Konserwatorium im. G.-B. Martiniego), którego dyrektorem był Stanislao Mattei. Stypendium przyznane przez Towarzystwo Dobroczynne zapewniło mu spokojny codzienny byt. W liceum Donizetti otrzymał gruntowne wykształcenie muzyczne. Podczas pobytu w Bolonii w 1816 r., napisał swoją pierwszą operę Pigmalion, opartą na starogreckim micie o rzeźbiarzu zakochanym w swoim posągu. Opera ta została wystawiona dopiero w 1960 w Bergamo. Zainteresowania kompozytora nie kończyły się na operze. Pisał także utwory symfoniczne, kościelne i kameralne. Pierwszy kwartet smyczkowy skomponował dla amatorskiego zespołu w latach 1818/1819. Ogółem w swojej twórczości kameralnej napisał 19 kwartetów i 3 kwintety.

W 1818 r. Dionizetti nawiązał kontakt z Bartolomeo Merellim, kolegą ze szkoły Mayra, który przekazał mu libretto do dwuaktowej opery semiseria Henryk Burgundzki. Opera została wystawiona w Wenecji, odnosząc sukces. Dzięki temu Donizetti podpisał kontrakt na następne opery z sycylijskim impresario Paolo Zanclą. Niestety ani Szaleństwo karnawałowe czyli Mówiący portret, ani Cieśla łotewski czyli Piotr Wielki, car Wszechrosji, ani też Wesele w willi nie miały większego powodzenia. Spowodowało to dwuletnią przerwę w pisaniu oper. Dionizetti zajął się tworzeniem kompozycji wokalnych i instrumentalnych.

W 1821 r. przyjechał do Rzymu z listem polecającym od Mayra, do librecisty Jacopo Ferreti, który wprowadził go w świat artystyczny miasta. Tam też pracował nad swoją dziewiątą operą do libretta Merelliego. Była to opera seria w dwóch aktach pod tytułem Zoraida z Grenady, dzięki której wkroczył w główny nurt włoskiej twórczości operowej. Premiera odbyła się w 1822 r. w Teatro Argentina.

W Rzymie spędził cztery miesiące, nawiązując kontakt z Domenico Barbają, z którym podpisał umowę na operę do wystawienia w Neapolu. Wyjechał tam i oprócz pisania oper, komponował kantaty, a także asystował Rossiniemu w przygotowaniu oratorium Atalia mistrza Mayra. Powstały opery Cyganka – ciesząca się dużym powodzeniem oraz List anonimowy – również gorąco przyjęty. W 1822 r. podpisał kontrakt na operę w słynnej La Scali w Mediolanie. Zaczął tam współpracę z librecistą Felice Romani, który w efekcie napisał dla niego dziewięć librett. Opera Klara i Serafina czyli Piraci poniosła klapę i tym to sposobem La Scala zamknęła swoją scenę przed Dionizettim na osiem długich lat. Zdeprymowany kompozytor wyjechał do Rzymu.

W 1823 przebywał w Neapolu, gdzie napisał kantatę i dwie opery Alfred Wielki oraz Szczęśliwe oszukanie, które niestety nie cieszyły się powodzeniem. Natomiast Nauczyciel w kłopotach do libretta Ferrietiego, wystawiony w Teatro Valle odniósł ogromny sukces.

Po kiepskim przyjęciu Emili z Liverpoolu wystawionej w Teatro Nuovo, nastąpiła półtoraroczna przerwa w twórczości operowej kompozytora, spowodowana zamknięciem teatrów rzymskich i neapolitańskich.

Podczas pobytu w Rzymie Donizetti zakochał się w 17-letniej córce adwokata Vassellego, Virginii. Napisał dla niej scherzo na skrzypce i fortepian, duet na dwa soprany. Oświadczył się, lecz na razie rodzice nie wyrazili zgody. Nie była to jednak definitywna odmowa, chodziło raczej o brak stabilizacji finansowej kompozytora. Z tego powodu Donizetti podpisał kontrakt na trzy lata z Barbają, w którym zobowiązał się na komponowanie czterech oper rocznie. Dzięki temu kontraktowi rok później Donizetti wziął ślub z Virginią.

Na uwagę zasługuje jednoaktowa farsa Stosowności i niestosowności teatralne, do której kompozytor sam napisał tekst – było to niespotykane jak na ówczesne czasy zjawisko. Opera była ciętą satyrą na ówczesny teatr, wystawiona w Teatro Nuovo odniosła duży sukces.

W 1829 r. urodził się pierwszy syn kompozytora, który umarł niedługo po porodzie, podobnie zresztą jak dwoje następnych dzieci. Donizetti wystawiał opery w Rzymie, Neapolu, Mediolanie. Powstałą Anna Boleyn, ciesząca się ogromnym powodzeniem, zapewniając autorowi wielkie uznanie.

Znaczącym wydarzeniem stało się napisanie opery komicznej w dwóch aktach Napój miłosny do libretta Romaniego, na zamówienie mediolańskiego Teatro della Canobbiana. Wystawiona w 1832 r. odniosła ogromny sukces. Mimo wielu scen komicznych, opera zawierała element zadumy nad ludzkimi słabościami i namiętnościami, z przepiękną arią Nemorina Ukryta łza wzruszającą ekspresją, zapadając głęboko w pamięć słuchacza.

W 1834 r. Donizetti otrzymał nominację na profesora kontrapunktu i kompozycji Królewskiego Konserwatorium w Neapolu. Było to ogromne wyróżnienie, które poza prestiżem dało kompozytorowi stały dochód. Zaraz po tym otrzymał od Rossiniego zaproszenie do Paryża, gdzie miał napisać operę dla Teatru Wielkiego.

Podczas poszukiwań tematu do następnej opery, natrafił na powieść Waltera Scota pod tytułem Narzeczona z Lammermooru (ang. The Bride of Lammermoore). Na podstawie tej książki Salvatore Cammarano napisał libretto. Dwuaktowa opera seria Łucja z Lammermoor zapisała się w historii muzyki operowej jako jedno z największych dzieł. Wystawiona została w 1835 r. w Teatro San Carlo. Łucja z Lammermoor do dziś zachwyca nie tylko pięknem muzyki, ale i wstrząsa siłą dramatycznego napięcia. Jednym z najbardziej poruszających fragmentów opery jest scena obłędu Łucji.

Kiedy umarł Vincenzo Bellini w 1835 r., Donizetti napisał na jego cześć mszę żałobną Requiem na sola, chór i orkiestrę, która stała się poza operami najwybitniejszym jego dziełem. Do wykonania tego utworu doszło w kościele w Bergamo w 1870 r.

W tym samym 1835 r. zmarł ojciec, a dwa miesiące później matka kompozytora. Do nieszczęść doszła jeszcze śmierć nowonarodzonej córeczki i choroba Virginii. Przyznanie mu przez króla Ludwika Filipa krzyża kawalerskiego Legii Honorowej było jedynym miłym akcentem w tym czasie.

30 lipca 1837 zmarła jego 28-letnia żona, co spowodowało rozpacz kompozytora. Nie otrzymał także nominacji na dyrektora Konserwatorium, na którą liczył. W tej sytuacji postanowił opuścić Neapol i udał się do Paryża. Tam wystawił Córkę pułku operę komiczną, a także Faworytę grand operę w czterech aktach, która zaliczana jest do arcydzieł tego gatunku. Była to 63. opera kompozytora i najwybitniejsze jego dzieło od czasów Łucji.

Podczas pobytu w Wiedniu wystawił Lindę z Chamounix, która podbiła naddunajską stolicę. Kompozytor stał się najpopularniejszą postacią wiedeńskiego życia artystycznego.

Następna opera komiczna skomponowana w rekordowym tempie, bo w ciągu 10 dni Don Pasquale, została wystawiona w Paryżu w 1843. Jej ogromny sukces był też w dużej mierze zasługą wielkich wykonawców operowych, takich jak: Giulietta Grisi, Giovanni hrabia di Candia, Luigi Lablache, czy Antonio Tamburinii. Opera nie potrzebowała dużo czasu, aby podbić świat.

W 1845 r. uporczywe bóle głowy oraz ogólne osłabienie coraz bardziej dokuczały kompozytorowi. Zaczęły pojawiać się pewne oznaki zaburzeń umysłowych. Siostrzeniec umieścił go szpitalu dla umysłowo chorych w Ivry pod Paryżem. Był tam niejako więziony i dopiero interwencja barona de Lannoy u Giuseppe Donizettiego spowodowała, że po 16 miesiącach opuścił szpital. Został tymczasowo ulokowany w apartamencie w Paryżu, gdzie mogli odwiedzać go przyjaciele. Następnie został przewieziony do Bergamo, gdzie po wylewie krwi do mózgu 8 kwietnia 1848 r. zmarł. W pogrzebie uczestniczyli liczni przyjaciele, chcący oddać cześć wielkiemu kompozytorowi.

Ważniejsze opery:

1. L'ajo nell'imbarazzo (Nauczyciel w kłopotach) 1824

2. L'esule di Roma, ossia Il proscritto (Wygnanie z Rzymu) 1828

3. Alina, regina di Golconda (Alina, królowa Golcondy) 1828

4. Il Paria (Paria) 1829

5. Il castello di Kenilworth (Elżbieta na zamku Kenilworth) 1829

6. Anna Bolena 1830

7. Le convenienze ed inconvenienze teatrali (Stosowności i niestosowności teatralne) 1831

8. Gianni di Parigi 1831

9. Fausta 1832

10. L'elisir d'amore (Napój miłosny)– 1832

11. Parisina 1833

12. Torquatto Tasso 1833

13. Lukrezia Borgia 1833

14. Gemma Di Vergy 1834

15. Marino Faliero 1835

16. Maria Stuarda 1835

17. Lucia Di Lammermoor (Łucja z Lammermoor) – 1835 (libretto na podstawie powieści historycznej Narzeczona z Lammermoor Waltera Scotta)

18. Belisario 1836

19. Il Campanello 1836

20. Betly 1836

21. Roberto Devereux 1837

22. Maria De Rudenz 1838

23. Poliuto 1838

24. Pia de' Tolomei 1838

25. Le duc d'Albe (Il duca d'Alba), (Hrabia Alby) 1839

26. Le Fille Du Regiment (La figlia del regimento)[Córka pułku] 1840

27. La Favorita (Faworyta) 1840

28. Maria Padilla 1842

29. Linda di Chamounix (Linda z Chamounix) 1842

30. Don Pasquale 1843

31. Maria di Rohan 1843

32. Dom Sébastien 1843

33. Caterina Cornaro 1844

Do najwybitniejszych oper Donizettiego należą : Opery Seria : "Il Paria", "Anna Bolena", "Lucrezia Borgia", "Maria Stuarda", "Lucia Di Lammermoor", "Roberto Devereux", "Poliuto", "La Favorita", "Maria di Rohan", "Dom Sebastien".

Opery buffa : "Alina, regina di Golconda", "Le convienze ed inconvienze teatrali", "Gianni di Parigi", "L'elisir d'amore" (Napój miłosny), "Le fille du regiment" (Córka pułku), "Linda Di Chamounix" (Linda z Chamounix) , "Don Pasquale".

Za najlepsze z nich uważane są : "Lucia Di Lammermoor", "La Favorita", "Maria Stuarda", "Anna Bolena", "Lucrezia Borgia", "L'Elisir d'amore", i "Don Pasquale".

W twórczości Donizettiego największe znaczenie mają opery kontynujące pod względem stylistycznym tradycje opery włoskiej XVIII wieku. Wykorzystuja one wpływ S.Mayra (oszczędna instrumentacja, faworyzowanie instrumentów dętych drewnianych) oraz G. Rossiniego (typ melodyki, sposoby osiągania elementów komicznych ). Najważniejszym środkiem wyrazu w operach Donizettiego jest melodyka. Melodyka może być koloraturowa (przeważa we wcześniejsych operach ), kantylenowa o cechach lirycznych, albo w stylu "popolaresco" - spokrewniona z pieśniami neapolitańskimi (np. serenada Ernesta z ostatniego aktu opery "Don Pasquale", albo aria Gennara z prologu do opery "Lucrezia Borgia" ). W późniejszych dziełach Donizetti często operował melodyką stanowiącą syntezę elementów koloraturowych, kantylenowych i "popolaresco". Rytmike Donizettiego cechuje duża częstotliwość rytmów punktowanych i tanecznych.

Dla twórczości operowej Donizettiego charakterystyczna jest skłonność do parodii, satyry oraz mistrzowskie łączenie elementów komicznych i lirycznych. Język muzyczny Donizettiego posiada cechy indywidualne, niemniej Donizetti operuje także środkami konwencjonalnymi widocznymi choćby w harmonice, czy też w schematach architekstonicznych powszechnie stosowanych w operze włoskiej XIX wieku. Donizetti wyróżniał się świetną znajomością i wyczuciem specyfiki sztuki teatralnej oraz dramaturgii operowej. Był autorem kilku librett. Śpiewne, często sentymentalne arie, posiadające łatwą do zapamiętania melodię stawały się przebojami. Kompozytor umożliwiał śpiewakom wszechstronne ukazanie możliwości i umiejętności wokalnych . Wykonawcami oper Donizettiego byli tacy śpiewacy jak : Giuditta Pasta, G. B. Rubini, F. Persiani, G. L. Duprez, G. Mario, C. Grisi, A. Patti, C. Lablache, często tak znakomici śpiewacy przyczyniali się do wzrostu popularności oper Donizettiego.

Na podstawie: