Historia Radzanowa

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem Radzanów (powiat mławski).

Historia Radzanowa sięga XIII wieku. Miejscowość ta była gniazdem rodowym rodziny Radzanowskich, herbu Prawdzic, wygasłej w l630 r. Pierwszy znany przedstawiciel rodu Paweł z Radzanowa był na przełomie XIV i XV wieku chorążym płockim. W 1400 r dziedzic Radzanowa Janusz uzyskał od księcia mazowieckiego Siemowita IV przywilej założenia miasta na prawie chełmińskim. W mieście mogły odbywać się dwa jarmarki rocznie oraz jeden targ tygodniowo. Prawdopodobnie w tym czasie wzniesiono w rozlewisku Wkry murowany zamek otoczony fosą. Został on zniszczony w czasie wojen szwedzkich w XVII wieku. Obecnie pozostały po nim jedynie wały obronne. Ok. 1380 r. w miasteczku ufundowano parafię. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1439 r. Przez kilka wieków wznoszono kolejne drewniane kościoły. Pierwotny kościół został zniszczony ok. 1590 r. Następną, drewnianą świątynię wzniesiono prawdopodobnie w 1598 r. Przetrwała ona do początku XVIII w. W 1734 r. wybudowano nowy kościół. Dopiero w 1870 r. rozpoczęto budowę kościoła murowanego. Obecny, neobarokowy kościół parafialny pw. św. Franciszka z Asyżu powstał w latach 1924-1932, wg projektu architekta Stefana Szyllera. W ołtarzu głównym znajduje się siedemnastowieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, szkoły flamandzkiej, przeniesiony ze zniszczonego na pocz. XIX w kościoła w Zgliczynie. Na uwagę zasługuje również rokokowo-klasycystyczna ambona z drugiej połowy XVIII w. W latach 1958-1959 wykonano polichromię. Gruntowny remont świątyni jest prowadzony od 1980 r. W tym czasie wymienione zostały: dach, zewnętrzne tynki, sklepienie i instalacja elektryczna; odwodniono teren, ponownie pomalowano wnętrze, odnowiono ołtarze oraz uzupełniono umeblowanie i zakupiono organy. Przez wiele wieków Radzanów był silnym ośrodkiem gospodarczym. Prężnie rozwijało się rzemiosło, szczególnie sukiennictwo. W 1532 r. król Zygmunt l Stary nadał radzanowskim sukiennikom przywilej, zezwalający na używanie własnej cechy, na produkowanych suknach. Eksport sukna, głównie do Prus, przyczynił się do szybkiego rozwoju miasta. Jego największy rozkwit przypadł na II połowę XVI w., kiedy liczyło ok. 500 mieszkańców. Po bezpotomnej śmierci Marcina Radzanowskiego w 1630 r. miasto przechodziło kolejno w ręce Narzymskich, Niszczyckich (w XVIII w.) oraz Moszyńskich (w XIX w.).

W drugiej połowie XVIII w. na dużą skalę zaczęli osiedlać się w Radzanowie Żydzi. Przyczynił się do tego przywilej, nadany im przez właścicielkę miasta Dorotę z Karczewskich Niszczycką, kasztelanową raciążską.

Na mocy tego dokumentu Żydzi otrzymali na własność dwie ulice, plac pod cmentarz i synagogę, prawo do handlu wszelkimi towarami oraz produkcji i wyszynku wódki. W 1865 Żydzi stanowili aż 45 proc. mieszkańców miasteczka. Z drugiej połowy XIX wieku pochodzi mauretańska, murowana bożnica pobudowana na miejscu wcześniejszej drewnianej. Dziś mieści się w niej biblioteka gminna.

W okresie XVII-XIX w. nastąpił w Radzanowie regres gospodarczy i demograficzny. Przez wiele lat nie odbywały się cotygodniowe targi. Kilkakrotnie miasto nawiedzała epidemia cholery. W wyniku drugiego rozbioru Polski w 1793 r Radzanów dostał się pod panowanie Prus. W latach 1807-1815 należał do Księstwa Warszawskiego, a po utworzeniu w 1815 r. Królestwa Polskiego miasto znalazło się w jego granicach. Władze miasta nie dbały o rozwój oświaty. Do czasów powstania styczniowego nie wybudowano tu szkoły. W 1817 miejscowy proboszcz założył szkołę elementarną. Własnym kosztem wynajął dom na szkołę i mieszkanie nauczyciela. Szkoła swoim zasięgiem obejmowała miasto i kilka okolicznych wsi. 1 czerwca 1869 r. Radzanów podzielił los 338 miast Królestwa Polskiego i po blisko pięciu wiekach utracił prawa miejskie, których nigdy już nie odzyskał.