Józef Gracjan Brojnowski

Z Wikipedii

Józef Gracjan Brojnowski (ang. Gracius J. Broinowski), (ur. 7 marca 1837 roku w Walichnowach niedaleko Wielunia, zm. 11 kwietnia 1913 roku w Mosman w Australii) - polski przyrodnik, artysta malarz.

Był synem właściciela ziemskiego i oficera Gracjana oraz Alicji z domu Nieszkowskiej. Kształcił się na Uniwersytecie Monachijskim gdzie studiował filologię klasyczną oraz sztukę. Podczas krótkiego pobytu w Walichnowach został uprzedzony o planach poboru do wojska carskiego i aby jego uniknąć wyjechał do Niemiec. Z Niemiec trafił do Londynu i około 1857 roku zaokrętował się na żaglowiec do Australii.

Po kilkuletnim pobycie i pracy na australijskiej wsi, Brojnowski znalazł zatrudnienie w firmie wydawniczej w Melbourne. Wtedy też odbył podróż po stanie Wiktoria, Nowej Południowej Walii i Queensland, gdzie pod pseudonimem G.J. Browne malował widoki oraz sceny z różnych miast. Około 1863 roku w Richmond (stan Wiktoria), poślubił Jane Smith, córkę kapitana statku wielorybniczego. Osiadł w Sydney w 1880 gdzie uczył malarstwa na prywatnych lekcjach oraz w college'ach, wykładał sztukę oraz wystawiał swoje prace na pokazach w Royal Art Society. Prawa obywatelskie Australii uzyskał w 1886 roku.

Pierwszy komercyjny projekt Brojnowskiego związany z historią naturalną polegał na przyjęciu zlecenia od Wydziału Nauczania (Department of Public Instruction) Nowej Południowej Walii na wykonanie ilustracji australijskich ptaków i ssaków. Ilustracje te, oprawione i werniksowane, zawisły w wielu australijskich szkołach. Niestety, zamiast planowanych 1000 egzemplarzy wspomnianych plansz, Wydział odebrał ich tylko 500. Tak więc Brojnowski pozostał z dużą częścią nieodebranych kompletów ilustracji, które postanowił oprawić i uzupełnić o odpowiedni opis zilustrowanych gatunków. Przechowywane w Australijskiej Bibliotece Narodowej kopie tego wydawnictwa tytułują je jako „Birds and Mammals of Australia” („Ptaki i ssaki Australii”). W tym samym czasie zaproponowano mu opracowanie popularnej wersji albumowego wydawnictwa „Birds and Mammals of Australia” („Ptaków i ssaków Australii”) autorstwa Johna Goulda - znanego angielskiego ornitologa i artysty. Niestety, po interwencji londyńskiego właściciela praw do prac Johna Goulda (zapewne firmy H. J. Sotheran), projekt ten został zawieszony.

Od 1887 do 1991 roku Brojnowski przygotowywał serię tomów albumu ornitologicznego zatytułowanego „The Birds od Australia” („Ptaki Australii”). Praca ta wydana została w 38 zeszytach składających się na 6 tomów w skład których wchodziło ponad 300 całostronicowych ilustracji i opisów o ponad 700 gatunkach ptaków. W trakcie kilkuletnich prac nad tym dziełem Brojnowski borykał się z problemami finansowymi. Z tego też powodu część plansz ukazało się wcześniej, przed ukończeniem całości prac, w odrębnej formie wydawniczej. Tak więc w 1888 roku ukazały się „The Pigeons of Australia” („Gołębie Australii”) składające się z 11 plansz. Kolejne 13 plansz złożyło się na wydany w podobny sposób tom i w tym samym 1888 roku „The Cockatoos and Nestors of Australia and New Zealand” („Kakadu i nestory Australii i Nowej Zelandii”). Z uwagi na niewielki nakład oraz na doraźny charakter tych publikacji, są one znacznie rzadsze niż kompletnie wydane „Ptaki Australii”. Warto nadmienić iż pierwsze ustawy o ochronie przyrody w Nowej Południowej Walii były rezultatem starań i wysiłków Gracjana Józefa Brojnowskiego.

Józef Gracjan Brojnowski zmarł w Mosman (Australia) 11 kwietnia 1913 roku. Pozostawił wdowę, szóstkę synów oraz córkę.

[edytuj] Źródła

• Broinowski Gracius J. [w:] Australian Dictionary of Biography
• Hindwood K.A., Gracius Joseph Broinowski: his books and his prospectuses [w:] The Austalian Zoologist, vol. 13, 1966.
• Paszkowski Lech, Polacy w Australii i Oceanii 1790-1940. – Londyn : B. Swiderski, 1962.