Jaźń
Z Wikipedii
Jaźń (niem. das Selbst) jest osią, wokół której organizuje się struktura psychiczna człowieka. Jest odpowiedzialna za przepływ energii z części świadomej do nieświadomej i odwrotnie. Pełni funkcję integrującą.
W terminologii Junga Jaźń stanowi centrum życia psychicznego.
Celem Jaźni jest własne urzeczywistnienie w procesie teleologicznym (celowościowym), ale w trakcie rozwoju jednostki elementem pośredniczącym na tej drodze jest wytworzenie "ja".
Spis treści |
[edytuj] Semi-empiryczny charakter Jaźni
Pojęcie Jaźni (czy też to, co określamy mianem Jaźni) ma charakter tylko częściowo empiryczny. Ogarnia sobą zarówno to, co doświadczalne, jak i to, co jeszcze nie doświadczone, a nawet to, co nie jest doświadczalne w ogóle. A ponieważ – ze względu na jej cechę wykraczania poza domenę świadomości – jest istotnością, którą można opisać jedynie częściowo, zatem pozostaje ona dla nas w zasadniczej mierze niepoznawalna i postulatywna. Tej nieopisywalnej Całkowitości człowieka: "której co prawda nie można unaocznić, która jest jednak nieodzowna jako pojęcie intuicyjne. Na płaszczyźnie empirycznej można tylko stwierdzić, że ja z każdej strony otoczone jest przez jakąś nieświadomą istotę. Dowodu na to dostarczyć może dowolny eksperyment skojarzeniowy, który ad oculos demonstruje jakże często występujący fakt, iż "ja" i jego wola zawodzą. Psyché to pewne równanie, które nie zafunkcjonuje bez czynnika nieświadomości – psyche stanowi pewną całość, która z jednej strony ogarnia "ja" empiryczne, z drugiej zaś jego transcendujące świadomość podłoże". Carl Gustav Jung: Mysterium coniunctionis. Studium dzielenia i łączenia przeciwieństw psychicznych w alchemii, przy współpracy Marie-Louise von Franz, przełożył Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000, par. 175.
Widzimy więc, że Jaźń obejmuje sobą całe istnienie psychiczne człowieka i tym samym jest z definicji czymś dużo bardziej obszernym od świadomej osobowości związanej z "ja". Zawiera bowiem obok niej również cień jednostki oraz nieświadomy aspekt kolektywny. Jest to jednak jakiś szczególny rodzaj zawierania, bo jak czytamy we fragmencie pracy Jolande Jacobi: "Jaźń stanowi centrum systemu psychicznego, obejmuje go i przenika siłą swego promieniowania, to nasz prawdziwy "punkt środkowy", [który] jest ośrodkiem napięcia między dwoma światami i ich siłami" (Jacobi J., s. 176-177.), tymi światami jest świat wewnętrzny i zewnętrzny, które zresztą w sensie ostatecznym i tak ona sama powołuje".
[edytuj] Jaźń a "ja"
Gdy rozpatrujemy problem Jaźni, nieodłącznie pojawia się ona w kontekście "ja" oraz świadomości. I nie jest to przypadek, bo przecież jedyną treścią Jaźni, jaką znamy, jest to co pojawia się w polu świadomości, czyli odnosi się i jest "gruntowane" właśnie w odniesieniu do "ja", a stosunek tegoż "ja" do Jaźni jest wyjątkowy:
- z jednej strony bowiem "ja" jest jedynym punktem "podparcia" dla centrującego się wokół niego pola świadomości, czemu towarzyszy tendencja do względnej emancypacji i traktowania siebie jako jedynego, niezależnego od wszystkiego, co mogłoby istnieć poza nim samym;
- z drugiej zaś strony "ja" zawiera się w Jaźni i jako jej część może występować wobec niej na zasadzie pars pro toto.
"Ja" jest jednak przede wszystkim świadomościowym eksponentem Jaźni i: "pozostaje do niej w takim stosunku jak patiens do agensa albo jak przedmiot do podmiotu, albowiem pochodzące z Jaźni postanowienia są bardziej ogólnej natury i dlatego są nadrzędne wobec tych, które podejmuje "ja". Jak to, co nieświadome, tak Jaźń jest dana a priori, z czego wynika "ja". Jaźń, by tak rzec, kształtuje "ja" w zarodku.
Nie ja tworzę samego siebie, lecz raczej ja dzieję się samemu sobie.
Dlatego, kiedy Jung porusza kwestię poznania Jaźni, zwraca także uwagę, że poznanie to nie odnosi się w żadnym przypadku do samoświadomego siebie "ja" w sensie personalistycznym, lecz do owego ukrytego względem "ja" czynnika, będącego de facto psyche samą w sobie. Czynnik ten jest "nieznany" świadomemu podmiotowi i jednocześnie domaga się od niego nieuprzedzonego poznania. Jung twierdzi wręcz, parafrazując początkowy fragment Fundamentum Ignacego Loyoli, że: "świadomość zrodziła sie po to, by rozpoznać (laudet), że pochodzi od wyższej Jedności (Deum), żeby starannie uwzględnić to swoje źródło (reverentiam exhibeat), a w ten sposób zapewnić całej psyche optimum możliwości życia i rozwoju (salvet animam suam)". Carl Gustav Jung: Aion. Przyczynki do symboliki Jaźni, przełożył Robert Reszke, Wydawnictwo Wrota, Warszawa 1996, par. 253.
W tym kontekście należy podkreślić, że tym, co według Junga jest człowiekowi "znane", są wszelkie treści powiązane bezpośrednio z "ja", natomiast na to, co jest człowiekowi "nieznane" składa się ze wszystkiego tego, co nie znajduje się z nim w wewnętrznej bądź zewnętrznej relacji.
Czym jest samo "ja" – podkreśla Jung – trudno jednoznacznie określić, gdyż jest ono czynnikiem złożonym i spoczywa na dwóch podstawach: na podłożu psychicznym i somatycznym. O podstawie somatycznej wnioskujemy z całości doznań endosomatycznych, które ze swej strony są już natury psychicznej, gdyż są skojarzone z ego, a tym samym i świadome. Natomiast o podstawie psychicznej wnioskujemy, odbierając z jednej strony treści znajdujące się w ogólnym polu świadomości, a z drugiej, treści napływające spoza tego pola – treści nieświadome.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Urzeczywistnienie się Jaźni w oparciu o symbolikę dzieła alchemicznego
- Filozoficzne źródła koncepcji jungowskiej
[edytuj] Literatura
- Jacobi Jolande: Psychologia C.G.Junga. Tłum. St. Łypacewicz, Wyd. Wodnika, Warszawa, 1993.
- Kobierzycki Tadeusz: Gnothi Seauton: dusza, charakter, jaźń, osobowość, osoba. Dzieje pięciu pojęć. Wyd. AMiFC, Warszawa, 2001.
- Kuźmicki Andrzej: Symbolika Jaźni w koncepcji C.G.Junga. Wyd. Eneteia, Warszawa. (Przygotowywana do druku, obszerne fragmenty na: [1])
- Szersza bibliografia C.G. Junga oraz innych autorów
