Karczma

Z Wikipedii

Rozkład pomieszczeń w karczmie I typu

Rozkład pomieszczeń w karczmie II typu

Karczma (austeria, gospoda, oberża, zajazd) - budynek przeznaczony dla podróżnych, na miejsce spotkań i zabaw ludowych, a także sklep sprzedający przede wszystkim napoje alkoholowe. Stawiano je przy głównych traktach, często na rozstajach dróg, a w okresie późniejszym, gdy karczmy zaczęły specjalizować się w sprzedaży wódki, stawiano je - dla zysku - we wsiach, co prowadziło do rozpijania chłopstwa.

Historia karczem w Polsce datuje się od wczesnego średniowiecza i związana jest z prawem propinacji. Początkowo stanowiły własność władcy, który nadawał przywilej ich prowadzenia zakonom, rycerstwu, a w okresie kolonizacji na prawie niemieckim sołtysom sprowadzającym osadników. Od roku 1494 obowiązywało prawo propinacyjne, zastrzegające wyłączność sprzedaży trunków dla właścicieli wiosek. Od tego czasu wina i miody były z karczem systematycznie wypierane przez wódkę.

Dla zwiększenia dochodów wprowadzano przymus propinacyjny nakazujący chłopom kupowanie napojów alkoholowych w karczmach wyznaczonych przez właścicieli majątków oraz tzw. "narzuty", czyli obowiązek kupowania trunków po cenie narzuconej przez dwory.

Często bryła budynku wyposażona była w ganki, podcienia, dach mansardowy. W okresie klasycyzmu dominują portyki, ryzality. Ważnym elementem był stan czyli stajnia z wozownią.

W Polsce występują głównie 2 typy karczm:

rzadziej spotykana na planie litery T, gdzie stan usytuowany jest prostopadle do budynku mieszkalnego na osi sieni przejazdowej
na planie prostokąta - stan na przedłużeniu części mieszkalnej, z wjazdem od strony szczytowej przez podsienie.

Nieliczne zachowane karczmy polskie to:

Karczma "Rzym" w Suchej Beskidzkiej - powstała na początku XVIII w.,
Karczma Budzyń w Lublinie - obecny budynek ma kształt uformowany w I połowie XIX wieku i jest oznaką przebiegającego tu wcześniej traktu Litewskiego.
"Stara Karczma" w Jeleśni - prawdopodobnie był to pierwszy dom w Jeleśni, który zbudowali Wołosi, jeszcze przed drewnianym kościołem z 1584 r.,
karczma w Sławkowie.
karczma "Ostatni Grosz" w Głownie z 1740 roku