Karl May
Z Wikipedii
Karl Friedrich May, Karol May (ur. 25 lutego 1842 w Ernstthal, zm. 30 marca 1912 w Radebeul pod Dreznem) – powieściopisarz niemiecki, znany głównie z powieści przygodowych o "Dzikim Zachodzie". Jeden z najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy w historii literatury niemieckiej.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Karol May pochodził z ubogiej rodziny tkackiej. Do piątego roku życia był niewidomy, odzyskał wzrok dzięki operacji. Początkowo pracował jako nauczyciel, jednak ze względu na popełnione wykroczenia został zwolniony z pracy. Po tym fakcie zszedł na złą drogę (hochsztaplerstwo). Popadał w konflikty z prawem, na skutek których kilka razy trafił do więzienia (głównie za drobne kradzieże). Właśnie w więzieniu odkrył swój talent pisarski. Po wyjściu na wolność (1874) podejmuje pierwsze poważniejsze próby literackie. W roku 1875 przybywa do Drezna i pracuje tam jako redaktor. W roku 1877 zostaje etatowym pisarzem. Na początku swojej drogi literackiej pisarz tworzył tzw. "powieści brukowe", ukrywając się pod pseudonimami, np. Capitain Ramon Diaz de la Escosura. Najbardziej znaną powieścią z tego wczesnego okresu twórczości jest "Leśna Różyczka". Pracując jeszcze w redakcji poznaje Emmę Pollmer. Po jej poślubieniu w 1880 r., zamieszkał w Hohenstein-Ernstthal, aż w końcu w roku 1883 r. przeprowadza się ponownie do Drezna. Przełom w jego karierze literackiej nastąpił w 1882 r. - wtedy to zaczyna opisywać przygody swoich bohaterów w egzotycznych krainach: na Dzikim Zachodzie i Bliskim Wschodzie. Sławę przynosi mu szczególnie seria powieści dziejących się na Dzikim Zachodzie, których najbardziej znanymi bohaterami byli Winnetou, szlachetny wódz Apaczów, i jego biały przyjaciel Old Shatterhand – alter ego pisarza. Ich sukces polegał na tym, że fikcyjne wydarzenia zostały bardzo sugestywnie osadzone w geograficznych, obyczajowych i kulturowych realiach. Z postacią Old Shatterhanda pisarz niemal całkowicie się utożsamił - jako bohater swoich powieści pozował do zdjęć, odpowiadał na listy, na drzwiach swojego domu w Radebeul umieścił wizytówkę "Karol May zwany Old Shatterhandem". Było to zapewne przejawem tęsknot, które przeżywał w celi więziennej, jak również odskocznią od ponurych lat dzieciństwa. Tak czy inaczej Karol May zyskuje sławę i popularność w Europie.
Przełom XX wieku nie jest już tak łaskawy dla Maya - staje się on ofiarą licznych procesów i dociekań prasowych. Odkrycie kryminalnych grzeszków młodości, spowodowało ataki krytyków literackich. Karol May musi walczyć przed sądami o swoje dobre imię, prawa autorskie i uznanie jego twórczości. Dużym wstrząsem był również rozwód w 1903 r. z pierwszą żoną - Emmą (w tym samym roku pisarz poślubił Klarę Plöhn). Wszystkie te kłopoty były przyczyną problemów zdrowotnych. 30 marca 1912 roku pisarz umiera nagle w swojej willi w Radebeul.
Większą część majątku pozostawił fundacji pod jego imieniem, która w 1928 r. otworzyła muzeum w Radebeul. W początkowej fazie pieczę nad fundacją sprawowała druga żona Maya - Klara.
Co ciekawe, May po raz pierwszy odwiedził USA dopiero w 1908 roku, już po napisaniu swoich dzieł dziejących się na Dzikim Zachodzie. Nieznajomość realiów miejsc akcji kompensował dobrym przygotowaniem teoretycznym, wielką fantazją i kreatywnością.
Ciekawostką jest również to, że May był ulubionym pisarzem przywódcy III Rzeszy - Adolfa Hitlera. Z tego też powodu książki pisarza nie były wydawane tuż po wojnie w Polsce i w Niemczech.
Chociaż utwory Karola Maya były wielokrotnie krytykowane jako mało ambitna literatura, to kolejne pokolenia czytelników wciąż, głównie ze względu na wartką akcję, egzotykę i humor, z zafascynowaniem poznają fantastyczne przygody bohaterów tych książek. Również humanitarne tendencje (dużą rolę odgrywa chrześcijański duch powieści) i poparcie uciskanych narodów (przede wszystkim Indian) gwarantują uniwersalność i zainteresowanie twórczością pisarza.
Książki Maya były tłumaczone na co najmniej 33 języki i wydane w łącznej ilości ponad 200 mln egzemplarzy. Same niemieckie wydania osiągnęły nakład 80 milionów. Karol May należy dzięki temu do grona najpopularniejszych i najlepiej sprzedających się pisarzy niemieckich do czasów obecnych.
[edytuj] Twórczość
Głównymi bohaterami powieści, których akcja toczy się na Dzikim Zachodzie jest Old Shatterhand oraz Apacz Winnetou.
Do najbardziej znanych utworów tego cyklu należą:
- Winnetou (1893, w Polsce 1910)
- Old Surehand (1894-1896, w Polsce 1910)
- Skarb w Srebrnym Jeziorze (Der Schatz im Silbersee; 1894, w Polsce 1925)
- Szatan i Judasz
- Boże Narodzenie
- Syn Łowcy Niedźwiedzi (znany również pod tytułem: Old Shatterhand)
- Upiór z Llano Estacado
Główni bohaterowie utworów o akcji toczącej się na Bliskim Wschodzie to Kara ben Nemzi oraz jego służący i przyjaciel Halef. Najbardziej popularne powieści z tej serii tworzą tzw. "Cykl arabski", będący ciągiem jednych przygód. Oto tytuły wchodzące w skład tego cyklu:
- Przez pustynię
- Przez dziki Kurdystan
- Z Bagdadu do Stambułu
- W wąwozach Bałkanów
- Przez krainę Skipetarów
- Szut
Inne cykle wschodnie to: "W kraju Mahdiego" (t. I-III) oraz "W kraju Srebrnego Lwa" (t. I-IV), na który składają się następujące tytuły (trzy pierwsze części polskiego wydania odpowiadają dwóm pierwszym tomom cyklu w oryginale):
- Lew krwawej zemsty
- W lochach Babilonu
- Twierdza w górach
- W kraju Srebrnego Lwa
- Skamieniała modlitwa
a także tworzące jedną całość:
- W podziemiach Mekki
- Most śmierci (kontynuacja W podziemiach Mekki, napisana przez Franza Kandolfa)
Inne utwory podróżniczo-przygodowe Karola Maya, to powieści rozgrywające się w Ameryce Południowej:
- Nad Rio de La Plata
- W Kordylierach
- Testament Inków
na Dalekim Wschodzie (Chiny):
- Błękitno-purpurowy Matuzalem
w Afryce:
- Karawana niewolników
Słynna jest również seria Ród Rodrigandów (przeróbka wydawnictwa Karl May Verlag oparta na cyklu Maya p.t. "Leśna Różyczka"). Seria została wydana w Polsce w 17 tomach:
- Tajemnica Miksteków
- Rozbójnicy z Maladety
- Cyganie i przemytnicy
- La Pendola
- Ku Mapimi
- Pantera Południa
- W Hararze
- Rapier i tomahawk
- Czarny Gepard
- Benito Juarez
- Traper Sępi Dziób
- Jego Królewska Mość
- Maskarada w Moguncji
- Grobowiec Rodrigandów
- Klasztor della Barbara
- Walka o Meksyk
- Zmierzch cesarza
Po II wojnie światowej utwory Karola Maya w Niemieckiej Republice Demokratycznej nie były wydawane ze względu na promowanie jego twórczości przez reżim hitlerowski.
Począwszy od 1910 r., aż do II wojny światowej Karol May był w Polsce bardzo popularny; postacie z jego powieści były powszechnie znanymi "idolami" młodzieży. W czasach Polski Ludowej ukazywały się tylko "Winnetou", "Old Surehand", "Skarb w Srebrnym Jeziorze" oraz "W Kordylierach". Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wydano w Polsce większość jego utworów - niestety, nowe tytuły tłumaczone były z niemieckich przeróbek Karl May Verlag, a przedwojenne wznowienia - skrócone. Wydawnictwami były przeważnie małe, prywatne spółki, przez co książki zawierały niesamowitą ilość błędów. Takie wydania bardzo wypaczyły obraz pisarza w Polsce, dlatego polscy fani Maya wciąż czekają na porządną edycję jego książek, opartą na autentycznych, prawdziwych tekstach.
Na podstawie powieści Karola Maya stworzono (głównie w latach sześćdziesiątych) cykl filmów o przygodach Winnetou. Główne role grali w nich Pierre Brice jako Winnetou, Lex Barker jako Old Shatterhand oraz Stewart Granger jako Old Surehand.
[edytuj] Bibliografia
- Norbert Honsza, Wojciech Kunicki Karol May – anatomia sukcesu
