Kiowa

Z Wikipedii

Kiowa (Główny lud) – plemię Indian północnoamerykańskich z rodziny językowej kiowa-tano.

Nazwa grupy etnicznej lub plemienia: Kiowa

Polska nazwa: Kiowa, Kiowowie

Język: kiowa

Krótka charakterystyka: plemię Indian Ameryki Północnej, zamieszkujące Wielkie Równiny.

Sławne postaci: Kicking Bird (Kopiący Ptak), Satanta, Lone Wolf (Samotny Wilk), N. Scott Momaday

Populacja: 12 242 (wg spisu powszechnego w 2000)

Spis treści 1 Historia 1.1 Wędrówka do kraju Komanczów 1.2 Walki z Amerykanami 2 Populacja 3 Współczesność 4 Zobacz też

[edytuj] Historia

Według przekazów, Kiowa żyli na samym początku u źródeł rzeki Yellowstone, zanim nie przenieśli się później na głębiej położone obszary Wielkich Równin pomiędzy rzeką Missouri w północnej Montanie i Arrow River w południowej Kanadzie. Tam żyli w bliskich stosunkach z plemieniem Sarsi, jednym z pierwszych plemion Indian Prerii, które zamieszkiwały w tipi i żyły z polowania na bizony. Kiowowie szybko przejęli ich sposób życia i przekształcili się z gospodarki łowiecko-zbierackiej w Indian-nomadów prerii.

W okolicach roku 1700 Kiowa, liczący wtedy nie więcej niż 4000 ludzi, wyemigrowali w Góry Czarne (Black Hills). Nie są dokładnie znane tego powody, ale opowiadania Kiowów utrzymują, że plemię podzieliło się wskutek kłótni między wodzami i większa część musiała udać się na południowy wschód. W Górach Czarnych Kiowa połączyli się z plemieniem Crow (Absaroka), od których już całkowicie przejęli styl życia Indian Równin. Dzięki nim Kiowowie weszli po raz pierwszy w posiadanie koni, których wkrótce zaczęli używać do polowań. Od tego plemienia przejęli także obrzęd Tańca Słońca, który wkrótce rozprzestrzenił się na Wielkich Równinach. Jako nomadowie prerii, Kiowa żyli wyłącznie z polowań na bizony. W późniejszym czasie stali się znani z powodu swoich wielkich stad koni, oraz wypraw łowieckich i rabunkowych, na których pokonywali ogromne dystanse, sięgając aż po Kanadę na północy i na tereny Meksyku na południe. Znamienne, że w XIX w. Kiowa byli nazywani "notorycznymi rabusiami", przed którymi nie czuli się bezpiecznie zarówno Amerykanie, Meksykanie, jak i inne plemiona Indian. Często napady te były wynikiem odwetu za napady innych plemion, czynione w celu uprowadzenia mustangów tak ważnych w życiu Indian prerii.

[edytuj] Wędrówka do kraju Komanczów

Po tym, jak plemiona Lakota, Arapaho i Szejenów weszły ze wschodu na teren Gór Czarnych, Kiowa musieli ustąpić i przenieść się na południe. Przekroczyli rzeki Platte Północna i Południowa i w 1790 znaleźli się na północnych terenach dzisiejszego stanu Teksas, próbując się tam osiedlić. Jednak Komancze, na których tereny wkroczyli, zaczęli zbrojnie ich zwalczać, po czym zawarli między sobą stałą umowę pokojową przed 1800. W wyniku tego porozumienia obydwa plemiona kontrolowały wielki obszar, rozciągający się na terenach dzisiejszych stanów: Kansas, Oklahoma, Nowy Meksyk i Teksas. Teren ten był nazywany łącznie Krajem Komanczów.

Kiowa często żyli w najbliższym sąsiedztwie Komanczów, obydwa plemiona jednak sporo się od siebie różniły pod względem kulturowym. Pośród Kiowów żył również odłam preriowych Apaczów – Kiowa-Apacze, których kulturowo zalicza się do Kiowa, językowo jednak należą do obejmującej także języki Apaczów rodziny językowej na-dene. Te szczególne zależności sprawiały, że Kiowa żyli z Komanczami i Kiowa-Apaczami w neutralnych stosunkach i nie wkraczali ze sobą nawzajem na wojenną ścieżkę. W latach 1800-1850, Kiowa walczyli przede wszystkim z innymi plemionami, które próbowały wchodzić na teren Kraju Komanczów. Zdarzały się zatargi z Szejenami, Arapaho, Osedżami, Ute, Diné i Paunisami, a więc dawnymi wrogami Kiowów lub Komanczów. Znane są również przypadki wypraw rabunkowych na północ, na tereny zamieszkiwane przez Dakotów, oraz dalej wzdłuż rzek Missisipi i Missouri, przeciwko Saukom i Lisom, plemionom Kansa i Oto. W 1840 sojusz Kiowa i Komanczów poszerzył się o plemiona Arapahów i Szejenów Południowych, którzy byli spychani na południe przez białych osadników.

[edytuj] Walki z Amerykanami

Od roku 1850 coraz częściej zdarzały się walki z wojskami Stanów Zjednoczonych, które łamały tym samym zawarte w 1837 traktaty pokojowe. Na krótki czas Kiowom i Komanczom udało się zdobyć tereny amerykańskie w Teksasie, ale już w 1855 armia amerykańska ponownie odzyskała te ziemie. Dopiero w 1865 roku, po zakończeniu amerykańskiej wojny domowej na nowo Kiowowie zaczęli być uciskani przez wojska USA. Z tego powodu Kiowa, wraz z Komanczami i Szejenami Południowymi byli zmuszeni do podpisania traktatu pokojowego w Medicine Lodge. Umowa ustalała, że Indianie zostaną przesiedleni na teren rezerwatu w pobliżu Fort Sill. Większa część Kiowów zamieszkała w rezerwacie, ale wkrótce, po masakrze Szejenów nad Washita, zimą 1868 roku, część wodzów skłoniła plemię do opuszczenia rezerwatu. Znowu doszło do potyczek w Teksasie w latach 1869-1871, zanim wodzowie Satanta, Satank i Big Tree nie zawarli traktatów pokojowych, na podstawie których Kiowowie powrócili na teren rezerwatu.

Po raz ostatni Kiowa razem z Komanczami próbowali przeciwstawić się amerykańskiej agresji w latach 1874-1875. Jednak Satanta skapitulował po porażce w Palo Duro Canyon w listopadzie 1874, a krótko po tym również Lone Wolf (Samotny Wilk) z ostatnimi 252 wolnymi Kiowami poddał się w maju 1875. Do lata 1875 roku udało się więc rządowi USA umieścić Kiowów znowu w rezerwacie niedaleko Fort Still na Terytorium Indiańskim (obecnie stan Oklahoma), gdzie zostali zmuszeni do zaprzestania dotychczasowego stylu życia, porzucenia tradycyjnej kultury i religii.

[edytuj] Populacja

W 1878 żyło tam ok. 1200 Kiowów. 6 sierpnia 1901 ziemie Kiowa zostały oddane białym do swobodnego osiedlania i de facto zlikwidowano tym samym rezerwat. Każda głowa rodziny otrzymała wtedy 80 akrów ziemi. W XX w. liczba Kiowów, żyjących na terenie dawnego rezerwatu i poza nim stopniowo wzrastała, by pod koniec stulecia przekroczyć 12 000.

Liczebność w roku 2000: Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 8 559 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia Kiowa, zaś 12 242 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Kiowa.

[edytuj] Współczesność

Wielu Indian Kiowa służyło w ostatnich dziesięcioleciach w amerykańskich siłach zbrojnych, w tym na frontach II wojny światowej i w Korei. W latach 1957-58 weterani tych dwóch wojen odtworzyli dwa dawne plemienne stowarzyszenia wojenne: Klan Grzechotki Kiowa (Kiowa Gourd Clan) i Wojenne Stowarzyszenie Czarnych Legginów (Black Leggins Warrior Society). Członkowie plemienia są też aktywnymi uczestnikami tradycyjnych festiwali powwow na południowych równinach – zwłaszcza tam, gdzie wykonywany jest Taniec Grzechotki (Gourd Dance), który Kiowa uważają za jeden z istotnych przejawów swej plemiennej tożsamości.

Spis powszechny z 2000 roku wykazał 12 242 osób deklarujących pochodzenie Kiowa, w tym około 4 000 mieszka w okolicach miast Carnegie, Fort Cobb i Anadarko w Oklahomie. Około 1000 Indian Kiowa nadal zna w większym lub mniejszym stopniu swój plemienny język, wielu uczestniczy w tradycyjnych lokalnych spotkaniach i uroczystościach. Współcześni Kiowa, od ponad 80. lat obywatele Stanów Zjednoczonych, z powodzeniem zajmują się rolnictwem i hodowlą, pracują w przemyśle i oświacie, pełnią odpowiedzialne funkcje wojskowe i rządowe, są utalentowanymi rzemieślnikami i artystami (zajmują się m.in. malarstwem, rzeźbą, projektowaniem mody i biżuterii).

Najbardziej znanym współczesnym Indianinem Kiowa jest N. Scott Momaday – amerykański pisarz, profesor literatury amerykańskiej, nagrodzony m.in. Nagrodą Pulitzera w 1969 roku za powieść Dom utkany ze świtu (w Polsce wydano także jego autobiograficzną książkę Imiona). Indianinem Kiowa jest też były zastępca naczelnego lekarza USA, dr Everett Rhoades.

[edytuj] Zobacz też

Lista plemion Ameryki Północnej