Konformizm informacyjny

Z Wikipedii

Konformizm informacyjny (informacyjny wpływ społeczny) – jedna z dwóch (obok konformizmu normatywnego) form konformizmu. W sytuacji braku odpowiedniej ilości obiektywnych informacji, człowiek obserwuje zachowania innych ludzi i traktuje je jako wskazówki co do tego, w jaki sposób sam powinien zachowywać się, myśleć, postępować itp., co prowadzi do ujednolicenia zachowań w grupie. Konformizm informacyjny motywowany jest pragnieniem posiadania racji i podejmowania słusznych, adekwatnych działań.

Skłonność do upodabniania się do innych spowodowana jest traktowaniem zachowań innych ludzi, jako wskazówek dla własnego postępowania.

W warunkach konformizmu informacyjnego proces myślenia jednostki przebiega ogólnie w ten sposób, że zastanawiając się nad tym jak należy w danej sytuacji postąpić człowiek kieruje swoją uwagę najpierw na obiektywne, fizyczne informacje, a gdy takie są niedostępne lub niedostateczne (niedostatek informacji obiektywnych), obserwuje zachowania innych, które traktuje jako wskazówki. Dochodzi do sytuacji ujednolicenia zachowań w grupie (naśladowania). Więcej na ten temat zobacz klasyczny eksperyment, dotyczący konformizmu informacyjnego: Eksperyment Sherifa.

Przykłady.

• Gdy nie wiem jaką odpowiedź należy wpisać na teście egzaminacyjnym, będę naśladować moich sąsiadów, zakładając, że lepiej znają odpowiedź na to pytanie niż ja.

W grupach ludzie mają skłonność do upodabniania swoich zachowań. Czy wszyscy wiedzą dokąd jedziemy? Zmiana kierunku jazdy przez kilku pierwszych rowerzystów spowodowałaby zmianę kierunku jazdy wszystkich.

• Gdy stoję na przystanku, czekając na autobus i zauważę nagle poruszenie kilku osób, sam zacznę się rozglądać, czy autobus nadjeżdża.
• Widząc, że większość ludzi nagle w kościele klęka sam uklęknę, mimo że jestem zamyślony i nie zdaję sobie sprawy z tego, jaki moment mszy właśnie nadszedł.
• W pewnym badaniu wykryto, że po upublicznieniu w mediach informacji o samobójstwie znanej osoby gwałtownie (o 1000%) rośnie liczba samobójstw popełnianych przez ludzi podobnych do danego samobójcy^[1]. Więcej na ten temat zobacz samobójstwo i efekt Wertera.
• Po głośnej walce bokserskiej, relacjonowanej przez media, w której jeden bokser wyraźnie wygrywa z innym (np. czarnoskóry z białym), znacząco rośnie ilość bójek ulicznych, w których ofiara jest podobna do przegranego boksera (w tym wypadku do białoskórego) a także liczba zabójstw^[2].
• Gdy wchodzę do urzędu pierwszy raz i nie wiem jak ustawić się w kolejce, będę obserwować innych ludzi i powielać ich zachowania.
• Demonstrowanie pewnych zachowań (np. jak sobie radzę z konfliktami na Wikipedii) wpływa to, że inni będą je naśladować. Grupy przyjaciół często podejmują podobne zachowania w bliskim czasie (np. naśladując sposób opisywania edycji, wyrażając swoje niezadowolenie lub zadowolenie w stosunku do pewnych faktów czy osób itd.)
• Siedząc przy stole razem z osobami, których wcześniej nie widziałem (np. rodziną mojej nowej dziewczyny) i zwyczajów której nie znam, będę skłonny ukradkiem obserwować jaki jest przyjęty wzór zachowania podczas posiłku i powtarzać odpowiednie zachowania.

Motywem konformizmu informacyjnego jest pragnienie postępowania w sposób słuszny i odpowiedni, adekwatny.

W pewnych sytuacjach zachowanie takie może przybierać formę braku reagowania (zobacz też: rozproszenie odpowiedzialności, deindywiduacja), tak jak wtedy, gdy wielu ludzi przechodzi obok leżącego na ulicy człowieka i nikt mu nie pomaga. Ludzie w takiej sytuacji myślą: "Czy ten człowiek potrzebuje pomocy? (Na to pytanie nie mogą sobie jednak odpowiedzieć, bo tego nie wiedzą. Jest to więc sytuacja niedostatku informacji obiektywnych, w związku z tym ludzie będą skłonni obserwować zachowania innych i traktować je jako wskazówkę dla siebie, a więc naśladować). "Gdyby ten człowiek potrzebował pomocy, ktoś już dawno by się nim zajął." W związku z tym przechodzą obok leżącego obojętnie, naśladując zachowania innych (którzy oczywiście naśladują ich).

Ludzie mogą tłumnie przechodzić obok osoby leżącej na ulicy, nie udzielając jej pomocy, kierując się konformizmem informacyjnym.

• Eksperyment. W pewnym badaniu proszono ludzi aby rozwiązywali test. Po wręczeniu arkusza testowego eksperymentatorka wychodziła do sąsiedniego pomieszczenia, gdzie włączała magnetofon i odtwarzała głosy imitujące jej upadek z krzesła ("Ojej! nie mogę się ruszyć. Moja noga...") Jeśli w sali obok test rozwiązywała tylko jedna osoba badana, prawie zawsze wstawała i podchodziła do kantorka (70% badanych), aby sprawdzić, co się stało. Im więcej osób rozwiązywało wspólnie test, tym mniej prawdopodobne było, że ktoś wstanie i pójdzie sprawdzić co stało się w kantorku (jeśli badani pracowali w parach - 20%)^[3]. Interpretacja - jest to sytuacja niepewności, w której nie ma dostatecznych informacji mówiących, co się dzieje. W związku z tym gdy osoba badana jest w pomieszczeniu sama jedynym sposobem dowiedzenia się co się naprawdę dzieje jest pójście do pomieszczenia obok i sprawdzenie. Jeśli w sali jest więcej osób sytuacja niepewności jest rozwiązywana inaczej - badani mogą nawzajem obserwować siebie, a ponieważ w sytuacji niepewności ludzie traktują zachowania innych jako wskazówki o rzeczywistości, to ich bierność innych sprawia, że nikt nie upewnia się co się naprawdę stało. Wszyscy rozglądają się ukradkiem i widzą, że inni nie reagują, więc sami również nie reagują.

• W innym eksperymencie podczas rozwiązywania testów badacze wpuszczali dym do pomieszczenia poprzez kratki wentylacyjne. Rezultaty były identyczne - im więcej osób było w pokoju, tym mniej prawdopodobne aby ktoś upewnił się co się dzieje. Gdy w pokoju był tylko jeden badany niemal zawsze wstawał i wychodził na korytarz, alarmując o pojawiającym się dymie.
• Kolejny eksperyment pokazał, że jeśli nagłemu atakowi padaczki przygląda się jedna osoba, to w 85% przypadków reaguje pomocą. Jeśli w sytuacji było jeszcze 2 widzów odsetek reagujących spadł do 62%. Gdy prócz badanego było jeszcze 4 świadków tylko 31% badanych reagowało. (zadaniem podstawionych "świadków" było po prostu obserwowanie sytuacji)^[4]

Eksperyment ten (i jemu podobne) ciekawy jest jeszcze z tego względu, że pokazuję coś nieoczywistego na intuicję: im więcej osób tym mniej prawdopodobne, że ktoś będzie reagować, choć wydawałoby się, że powinno być inaczej: im więcej osób tym bardziej prawdopodobne, że jednak ktoś podejmie jakieś działania.

[edytuj] Czynniki nasilające skłonność konformizmu informacyjnego

Konformizm nasila się między innymi w sytuacjach kryzysowych.

1. Niejasność sytuacji - to silny czynnik wpływający na skłonność do wzajemnego naśladowania. Jedno z badań ujawniło, że w naukach społecznych (w których jest trudniej o obiektywne kryterium poprawności badań naukowych i tworzonych teorii) w artykułach naukowych jest o wiele więcej podziękowań recenzentom niż w artykułach odnośnie nauk ścisłych. Jakkolwiek wynik zależność tą można różnie interpretować, to możliwe iż zależy to od większej skłonności do odwoływania się do "społecznego dowodu słuszności" w warunkach braku obiektywnych informacji.
2. Niepewność - im bardziej przestraszone, zaniepokojone, zaskoczone są osoby, tym bardziej prawdopodobne, że będą ulegać wpływowi społecznemu (będą posłuszne lub będą zachowywać się jak konformiści). Atak na WTC sprawił, że w USA gwałtownie wzrosła popularność i skłonność do akceptowania działań prezydenta. Wojna, zagrożenie, są sytuacjami, które skłaniają ludzi do zachowań konformistycznych. Jest to wykorzystywane jako metoda manipulacji: dyktatorzy często tworzą iluzoryczne (lub realne) poczucie zagrożenia (grożą nam: "terroryści", "żółtki", "żydzi", "komuniści", "kapitaliści" itp.), bowiem ubocznym skutkiem takiej manipulacji jest zwiększenie posłuszeństwa i uległości grup społecznych. Zarówno sytuacyjnie wzbudzona niepewność i zagrożenie oraz poczucie zagrożenia i niepewności jako cecha osobowości wpływa na skłonność do podporządkowywania się wpływowi informacyjnemu innych ludzi.
3. Sytuacja jest kryzysowa - tragiczne skutki wpływu konformizmu informacyjnego zaobserwować można było między innymi w Jonestown (Gujana). W pewnych sytuacjach może to także przybierać postać psychozy tłumu.
4. Inni ludzie spostrzegani są jako eksperci - dyktatorzy często używają munduru, który jest przez ludzi kojarzony z autorytetem (szerzej zobacz autorytet). Jeśli jednostka jest przekonana, że grupa ludzi w której przebywa jest ekspertami w danej dziedzinie, jej skłonność do podporządkowania się i "kupienia" przekonań tej grupy jest bardzo silna.

Artystyczny wyraz mechanizmów konformizmu dał William Golding w książce Władca much.

Zobacz też:

• Konformizm
• Eksperyment Sherifa
• Konformizm normatywny
• Eksperyment Ascha
• Eksperyment Milgrama
• myślenie grupowe
• rozproszenie odpowiedzialności
• deindywiduacja

Przypisy

[edytuj] Literatura

• Cialdini R. (1996). Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. ISBN 83-85416-39-0