List Neacşu

Z Wikipedii

List Neacşu - najstarszy zachowany do dzisiaj zabytek piśmiennictwa rumuńskiego, pochodzący z 1521 r. Autorem listu jest wołoski bojar Neacşu z Długopla (rum. Dlăgopole, dziś Câmpulung). List jest adresowany do starosty braszowskiego Johannesa Benkera. Neacşu opisuje w liście postępy wojsk tureckich i ostrzega przed nimi starostę miasta Braszów.

Spis treści 1 Opis listu 2 Treść listu 2.1 Transliteracja 2.2 Współczesny przekład rumuński 2.3 Przekład (początkowy fragment) na język polski 3 Przypisy

[edytuj] Opis listu

List jest tak na prawdę napisany częściowo po rumuńsku, częściowo po staro-cerkiewno-słowiańsku (początek i koniec listu). Język staro-(cerkiewno)-słowiański był na Wołoszczyźnie, skąd pochodził autor listu, językiem urzędowym i liturgicznym. Język, w którym został napisany list świadczy o kreolskim, romańsko-słowiańskim charakterze ówczesnego języka rumuńskiego (zwanego wtedy wołoskim). Słowiańskie są w liście szczególnie zwroty bardziej oficjalne. Znaczne różnice pomiędzy oryginałem listu i współczesnym tłumaczeniem rumuńskim wynikają z procesu świadomej romanizacji języka rumuńskiego, która przebiegła w XVIII i XIX wieku. Jednocześnie w liście występuje wiele zwrotów bardzo przypominających dzisiejszy rumuński, z czego należy wyciągnąć wnioski, że w XVI wieku był to już język powszechnie używany w mowie potocznej na Wołoszczyźnie.

List ten jest pierwszym dokumentem, w którym pojawia się wyrażenie "ziemia rzymska" - "Ţeara Rumânească" (we współczesnym rumuńskim "Ţara Românească"). Do tej pory obszary położone pomiędzy Karpatami Południowymi a Dunajem nazywano mianem "Valahia", czyli Wołoszczyzna. Od nazwy Ţara Românească pochodzi późniejsza "România" (Rumunia) - nazwa, która pojawiła się na początku XIX wieku.

[edytuj] Treść listu

[edytuj] Transliteracja

Numeracja wierszy - wg oryginalnego układu graficznego. Kursywą oznaczono słowiańskie fragmenty testu.

1. m(u)drom(u) i plemenitom(u) i cistitom(u) i b[o]g[o](m) darovannom(u) župa(n) hani(š) be(g)ne(r) o(t) brašo(v) mno(g)[o]
2. z(d)ravie o(t) ne(k)šu(l) o(t) dlugopole i pa(k) dau štire do(m)nïetale za lukru(l) tu(r)cilo(r) kum ami
3. auzi(t) èu ku ipuratu(l) au èši(t) de(n) sofïe ši aimi(n)tre nue ši seu du(s) i su(s)
4. pre dunure i pa(k) su štïi do(m)nïjata ku au veni(t) u(n) ?(m) de la nikopoe de mïe me(u)
5. spu(s) ku au vuzu(t) ku ?kïi loi ku au treku(t) cele korabïi ce štïi ši do(m)nïjata
6. pre dunure i su(s) i pak su štïi ku bagu den tote ?rašele kute [50] de ?mi(n) su e
7. fïe in ažuto(r) i korabïi i pak su štïi kumu seu prinsu nešte me(š)šte(r) de(n) c[a]ri
8. gra(d) ku(m) vori trece acele korabïi la loku(l) cela (st)rimtu(l) ce šttïi ši do(m)nïjata
9. i pa(k) spui do(m)nïetale de lukru(l) lu mahame(t) be(g) ku(m)u ami auzit de boeri ce sunti medžïja(š)
10. ši de dženere mïu negre kumu eu da(t) ipuratu(l) slobozïe lu mahame(t) beg pre iu i?i va
11. fi voe pren cera rumunesku jaru èli su treku i pa(k) su štïi do(m)nïjata ku are
12. friku mare ši busurab de ace(l) lotru de mahame(t) be(g) ma(i) vurto(s) de do(m)nïele vo(s)tre
13. i pa(k) spui do(m)nïetale ka ma(i) marele mïu de ce ami icele(s) šïeu eu spui do(m)nïetale jaru
14. do(m)nïjata ešti icelepti ši aceste kuvi(n)te su cïi do(m)nïjata la tine su nu štïe
15. umi(n) mulci ši do(m)nïele vo(s)tre su vu puzici ku(m) štici ma(i) bine i b[og]i te ve(s)[e]li(t) am[in]u

[edytuj] Współczesny przekład rumuński

"Preaînţeleptului şi cinstitului, şi de Dumnezeu dăruitului jupân Hanăş Bengner din Braşov multă sănătate din partea lui Neacşul din Câmpulung.

Şi iarăşi dau ştire domnie tale despre lucrul turcilor, cum am auzit eu că împăratul au eşit din Sofia, şi aimintrea nu e, şi se-au dus în sus pre Dunăre.

Şi iarăşi să ştii domniia ta că au venit un om de la Nicopole de miie me-au spus că au văzut cu ochii lor că au trecut ciale corăbii ce ştii şi domniia ta pre Dunăre în sus.

Şi iarăşi să ştii că bagă den toate oraşele câte 50 de omin să fie de ajutor în corăbii.

Şi iarăşi să ştii cumu se-au prins neşte meşteri din Ţarigrad cum vor treace ceale corăbii la locul cela strimtul ce ştii şi domniia ta.

Şi iarăşi spui domniie tale de lucrul lui Mahamet beg, cum am auzit de boiari ce sunt megiiaşi şi de generemiiu Negre, cum i-au dat împăratul sloboziie lui Mahamet beg, pe io-i va fi voia, pren Ţara Românească, iară el să treacă.

Şi iarăşi să ştii domniia ta că are frică mare şi Băsărab de acel lotru de Mahamet beg, mai vârtos de domniile voastre.

Şi iarăşi spui domniietale ca mai marele miu, de ce am înţeles şi eu. Eu spui domniietale iară domniiata eşti înţelept şi aceste cuvinte să ţii domniiata la tine, să nu ştie umin mulţi, şi domniile vostre să vă păziţi cum ştiţi mai bine.

Şi Dumnezeu să te bucure. Amin" ^[1]

[edytuj] Przekład (początkowy fragment) na język polski

Mądremu, sławnemu, czcigodnemu i przez Boga obdarowanemu Hansowi Benknerowi z Braszowa wiele zdrowia od Nikszula z Długopola

Takoż daję znać waszmości w sprawie Turków; jakem słyszał cesarz wyruszył z Sofii; a inaczej nie jest, i udał się w górę Dunaju.

Także żebyś waść wiedział, że przyszedł człowiek z Nikipola i powiedział mi, że widział na własne oczy, jak płynęły korabie, o których waść wiesz, Dunajem w górę rzeki.

Także żebyś waść wiedział, że biorą z każdego miasta po 50 ludzi, żeby byli pomocni na korabiach. ^[2]

[edytuj] Przypisy

1. ↑ http://www.cimec.ro/Istorie/neacsu/rom/scrisoare.htm
2. ↑ Języki romańskie. Witold Mańczak. w: Języki indoeuropejskie, PWN, Warszawa 1988