Mgławica planetarna

Z Wikipedii

Cztery mgławice planetarne - He 2-47 (u góry po lewej), NGC 5315 (u góry po prawej), IC 4593 (u dołu po lewej) i NGC 5307 (u dołu po prawej).

Mgławica planetarna jest to obłok gazu i pyłu powstałego z zewnętrznych warstw umierającej gwiazdy. W centrum takiego obiektu często można dostrzec białego karła, w którego zamieniła się gwiazda po odrzuceniu swoich zewnętrznych warstw.

Mgławice powstają z gwiazd o masach między 1 a 8 mas Słońca. Na skutek utraty warstw zewnętrznych pozostały w środku biały karzeł ma (bez względu na początkową masę) zawsze tylko około 0,6 mas Słońca. Oznacza to, że większość masy gwiazdy została wywiana do ośrodka międzygwiazdowego. Kulista i cienka otoczka wokół gwiazdy powstaje w wyniku zagęszczania materii wywianej w początkowo wolnym i gęstym wietrze przez późniejszy wiatr rzadki, ale bardzo szybki. Gdy materii w tym zagęszczeniu jest już dużo, a gwiazda w środku staje się wystarczająco gorąca - kulista, odległa (średnio około pół roku świetlnego od gwiazdy) otoczka gwiezdna zaczyna świecić, na niebie pojawia się mgławica. Temperatura w gazie otoczki to typowo 10 tys. stopni. Mgławice nieustannie rozdymają się (z prędkością około 20 km/s) i po krótkim (jak na skale astronomiczne) czasie (10 tys. lat) rozmywają się w ośrodku międzygwiazdowym, przestają świecić.

Wszystkie gwiazdy przetwarzają w swych wnętrzach pierwiastki lżejsze (takie jak wodór i hel, stanowiące zdecydowaną większość występującej we wszechświecie materii) na cięższe (takie jak np. węgiel, tlen i metale). Utrata masy przez gwiazdę powoduje więc zasilanie materii międzygwiazdowej w pierwiastki inne niż wodór i hel.

Mgławica planetarna NGC 6543 - "Kocie Oko" gwiazozbiorze Smoka.

Mgławica planetarna NGC 7293 "Ślimak" w Wodniku.

Mgławica planetarna NGC 7009.

NGC 7293. Zdjęcie wykonane w 2004 roku

Mgławice planetarne nie świecą światłem białym - jak gwiazdy. W ich widmach widoczne są tylko pojedyncze linie - dlatego obiekty te są widoczne z bardzo dużych odległości, nawet w sąsiednich galaktykach.

Dzięki temu udało się zauważyć mgławice planetarne w nieoczekiwanych miejscach, a mianowicie tam, gdzie nie ma żadnych galaktyk. Oznacza to, że gwiazdy mogą występować nie tylko w galaktycznych skupiskach.

W rzeczywistości nazwa jest myląca, ponieważ ten typ mgławicy nie ma nic wspólnego z planetami. Dawniej astronomowie, zmyleni kształtem, uważali że tego typu mgławice były wygladem podobne do bladych tarcz planet jak Uran czy Neptun.

[edytuj] Morfologia

Ogólnie mgławice planetarne są symetryczne i w przybliżeniu sferyczne. Około 10% mgławic planetarnych jest silnie polarna a mała liczba jest asymetryczna. Przyczyna tej różnorodności kształtów jest niejasna. Ostatnie teorie (ze stycznia 2005 roku) sugerują dużą rolę pola magnetycznego w formowaniu kształtu mgławic planetarnych.