Niszczyciele typów L/M
Z Wikipedii
| Niszczyciele typów L/M | |
 ORP "Orkan" |
|
| Opis typu | |
|---|---|
| Producent |  Wielka Brytania |
| Użytkownicy |  Wielka Brytania (15) Turcja (4) Polska (1) |
| Stocznia | 7 stoczni |
| Wprowadzenie do służby | 1940-1943 |
| Zbudowane okręty | 16 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność | standardowa: 1920 t pełna: 2660-2725 t |
| Długość | 110,4 m całkowita 105,3 m na linii wodnej |
| Szerokość | 11,3 m |
| Zanurzenie | 4,4 m |
| Napęd | 2 turbiny parowe o mocy łącznej 48 000 KM, kotły parowe Admiralicji, 2 śruby |
| Prędkość | 36 węzłów |
| Zasięg | 5500 mil morskich przy prędkości 15 węzłów |
| Załoga | 190-224 |
| Uzbrojenie | 6 x 120 mm plot (3xII) 1 x 102 mm plot 4 x 40 mm plot (1xIV) 2 x 20 mm plot (2xI) 12 wkm plot (2xIV, 2xII) 4 wt 533 mm (1xIV) 2 mbg, 45 bg - stan na 1941 - szczegóły poniżej |
Niszczyciele typów L i M - seria 16 brytyjskich dużych niszczycieli okresu II wojny światowej, należących do dwóch takich samych typów: L i M (po 8 okrętów). Służyły od 1940 roku do lat 50. w Wielkiej Brytanii, następnie do 1972 w Turcji. Jeden okręt ORP "Orkan" służył podczas wojny w Polskiej Marynarce Wojennej.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Niszczyciele typów L i M stanowiły ostatni przedwojenny typ brytyjskich dużych niszczycieli, po typach Tribal i J/K. Przewidywano je do roli osłony zespołów floty, dlatego miały dysponować uniwersalną artylerią i odpowiednio dużą przewagą prędkości nad nowymi pancernikami (rozpatrywano m.in. projekt wielkiego niszczyciela o wyporności 3200 t, prędkości 42 w i uzbrojeniu w 6 dział 133 mm, lecz zdecydowano się na bardziej konwencjonalny wariant będący rozwinięciem istniejących niszczycieli). Nowe okręty ostatecznie oparto na konstrukcji udanego typu J, jedynie nieco powiększono rozmiary kadłuba i moc siłowni. Największą zmianą było zastosowanie po raz pierwszy na niszczycielach brytyjskich uniwersalnej artylerii głównej w postaci sześciu dział 120 mm nowej konstrukcji w trzech zamkniętych wieżach.
Serię 8 niszczycieli typu L (jedną flotyllę) zamówiono w ramach programu budowy z 1937 roku (wraz z okrętami typu K), a następnie zamówiono serię 8 niszczycieli typu M w ramach programu z 1939 roku. Budowę 6 pierwszych rozpoczęto w 1938 roku, pozostałych 2 typu L i 4 typu M w 1939, dalszych 4 typu M w 1940.
Budowa serii jednak znacznie się przeciągała, głównie z powodu przedłużających się prac nad dopracowaniem głównego uzbrojenia. Dlatego też cztery pierwsze niszczyciele ("Gurkha", "Lance", "Legion" i "Lively") ukończono ostatecznie ze zmienionym uzbrojeniem w postaci 8 dział uniwersalnych 102 mm i weszły one do służby między grudniem 1940 a lipcem 1941. Pozostałe okręty, z pierwotnym uzbrojeniem, wchodziły do służby od maja 1941 do końca 1942, z wyjątkiem ostatniego "Mahratta", który wszedł do służby dopiero w kwietniu 1943 (jego budowa opóźniła się z powodu zniszczenia okrętu przez nalot w stoczni w maju 1941). Ogółem, jeden okręt wszedł do służby w 1940, 6 w 1941, 8 w 1942 i 1 w 1943. Okręty nosiły, zgodnie z tradycją brytyjską, nazwy rozpoczynające się na literę będącą oznaczeniem typu, za wyjątkiem "Gurkha" nazwanego po zatopionym niszczycielu typu Tribal. Jako okręty flagowe flotylli wyposażono "Laforey" i "Milne". Koszt budowy całkowity wynosił ok. £659.512 ("Milne"), bez uzbrojenia i wyposażenia łączności od 440.000 do 462.000 funtów.
[edytuj] Okręty
Stocznie:
- Cammell Laird w Birkenhead (Cammel)
- Yarrow w Glasgow
- R. and W. Hawthorn, Leslie and Company w Newcastle (Hawthorn)
- Scotts w Greenock
- Fairfield Shipbuilding and Engineering Company w Govan (Fairfield)
- Alex Stephens w Govan (Stephens)
- Parsons Marine Steam Turbine Company (kadłuby budowane przez Vickers-Armstrong w Newcastle)
- Vickers Armstrong w Newcastle-on-Tyne (Vickers)
| Nazwa (nr taktyczny) | Położenie stępki, stocznia | Data wodowania | Wejście do służby | Los |
|---|---|---|---|---|
| Typ L | ||||
| Uzbrojenie zmodyfikowane (8 x 102 mm) | ||||
| Legion (G74) | 01. 11. 1938, Hawthorn | 26. 12. 1939 | 19. 12. 1940 | uszkodzony 26. 03. 1942, wycofany 1942 |
| Gurkha * (G63) | 18. 10. 1938, Cammel | 08. 07. 1940 | 18. 02. 1941 | zatopiony 17. 01. 1942 |
| Lively (G40) | 20. 12. 1938, Cammel | 29. 01. 1941 | 21. 07. 1941 | zatopiony 11. 05. 1942 |
| Lance (G87) | 01. 03. 1939, Yarrow | 28. 11. 1940 | 13. 05. 1941 | uszkodzony 9. 04. 1942, wycofany 1944 |
| Uzbrojenie oryginalne (6 x 120 mm) | ||||
| Lightning (G55) | 15. 11. 1938, Hawthorn | 22. 04. 1940 | 18. 05. 1941 | zatopiony 12. 03. 1943 |
| Laforey (G99) | 01. 03. 1939, Yarrow | 15. 02. 1941 | 21. 08. 1941 | zatopiony 30. 3. 1944 |
| Lookout (G32) | 23. 11. 1938, Scotts | 04. 11. 1940 | 30. 01. 1942 | wycofany 1948 |
| Loyal (G15) | 23. 11. 1938, Scotts | 08. 10. 1941 | 31. 10. 1942 | wycofany 1948 |
| Typ M | ||||
| Marne (G35) | 23. 10. 1939, Parsons | 30. 10. 1940 | 02. 12. 1941 | → Turcja 1959 Mareşal Fevzi Çakmak, wyc. 1971 |
| Martin (G44) | 23. 10. 1939, Vickers | 12. 12. 1940 | 04. 04. 1942 | zatop. 10. 11. 1942 |
| Milne (G14) | 24. 01. 1940, Scotts | 30. 12. 1941 | 06. 08. 1942 | → Turcja 1957 Alp Arslan, wyc. 1971 |
| Musketeer (G86) | 07. 12. 1939, Fairfield | 02. 12. 1941 | 18. 09. 1942 | wycof. 1955 |
| Orkan * (G90) | 07. 12. 1939, Fairfield | 02. 03. 1942 | 18. 11. 1942 | → Polska 1942, zatopiony 8. 10. 1943 |
| Matchless (G52) | 14. 09. 1940, Stephens | 04. 09. 1941 | 28. 02. 1942 | → Turcja 1957 Kilic Ali Pasha, wyc. 1971 |
| Meteor (G73) | 14. 09. 1940, Stephens | 03. 11. 1941 | 12. 08. 1942 | → Turcja 1959 Piyale Pasha, wyc. 1972 |
| Mahratta * (G23) | 21. 01. 1940, Scotts | 28. 07. 1942 | 08. 04. 1943 | zatop. 25. 02. 1944 |
* - na etapie budowy "Gurkha" nosił nazwę "Larne", "Orkan" - "Myrmidon", a "Mahratta" - "Marksman".
[edytuj] Opis konstrukcji, modernizacje
Niszczyciele typów L/M powtarzały konstrukcję i architekturę typów J/K/N, kadłub został jedynie nieco wydłużony w części dziobowej i poszerzony. Miały taką samą sylwetkę, z tym, że trzy podwójne stanowiska dział zostały zastąpione przez większe wieże, zakłócające proporcje sylwetki. Ponadto, bardziej zabudowana została przestrzeń między kominem a nadbudówką dziobową, co wszystko nadawało im cięższy wygląd. Kadłub miał podniesiony, lekko wznoszący się pokład dziobowy na ok. 40% długości kadłuba. Rufa była zaokrąglona w rzucie z góry, z pionową stewą. Dwupiętrowa nadbudówka dziobowa była standardowego kształtu dla brytyjskich niszczycieli począwszy od typu I - niska, opływowa, ze zwężającą się klinowo przednią ścianą, ściętą skośnie u góry (typ Admiralicji), aczkolwiek jej górna skośna krawędź była bardziej zbliżona do poziomu, niż w innych typach niszczycieli, z uwagi na wysoką wieżę. Górne piętro mieściło w przedniej części sterówkę, a za nią odkryty pomost bojowy, dolne piętro było wydłużone i stała na nim wieża dział. Za nadbudówką znajdował się uskok pokładu i główny maszt trójnożny, a dalej pojedynczy, szeroki, lekko pochylony komin. Okręty miały dwie kotłownie i maszynownię w układzie liniowym.
[edytuj] Uzbrojenie
Niszczyciele typów L/M miały silne uzbrojenie artyleryjskie, składające się z 6 dział kalibru 120 mm Mk XI w dwudziałowych wieżach Mk XX (określanych też w literaturze jako zakryte podstawy, gdyż nie zajmowały miejsca pod pokładem). Wieże umieszczone były na pokładzie dziobowym (A) i nadbudówce dziobowej (B) oraz na niewielkiej nadbudówce rufowej (X), tak samo jak stanowiska dział w typach J/K/N. Działa były nowej konstrukcji, o większej długości lufy, niż w poprzednich brytyjskich niszczycielach (L/50) i większym kącie podniesienia. Strzelały też cięższymi pociskami, przez to były lepsze do zwalczania celów nawodnych i naziemnych. Mimo określenia jako uniwersalne, nie były one jednak najlepiej dostosowane do ognia przeciwlotniczego z uwagi na maksymalny kąt podniesienia, który wynosił jedynie 50°. Amunicja była dostarczana spod pokładu przez donośnik w osi wieży, co powodowało, z uwagi na ładowanie ręczne, charakterystyczny szeroki rozstaw dział. Masa jednej wieży wynosiła 34 t (o 8 ton więcej, niż podstaw dwudziałowych w typie J/K/N).
Z powodu opóźnień w budowie nowych dział, cztery pierwsze niszczyciele typu L ("Gurkha", "Lance", "Legion" i "Lively") ukończono z prowizorycznym uzbrojeniem w postaci 8 dział uniwersalnych 102 mm Mk XVI w dwudziałowych stanowiskach Mk XIX, chronionych maskami przeciwodłamkowymi. Dwa dziobowe stanowiska umieszczono na miejscu wież, natomiast na rufie, dzięki mniejszej ich masie, przedłużono nadbudówkę i zamontowano oba na nadbudówce, z jej przodu i tyłu. Pomiędzy nimi na pokładzie nadbudówki znajdowało się pomieszczenie obsługi. Dodatkowo wszystkie stanowiska dział otaczały niewysokie osłony. Dzięki kątowi podniesienia dział 80° i większej szybkostrzelności, niszczyciele te nadawały się znacznie lepiej do celów osłony przeciwlotniczej (warto zauważyć, że taki sam zestaw uzbrojenia głównego otrzymała ORP "Błyskawica" po modernizacji). Przy tym, okręty te miały też silniejsze uzbrojenie torpedowe i przeciwpodwodne.
Z powodu cięższego uzbrojenia głównego, zmniejszono w stosunku do typu J/K/N planowane uzbrojenie torpedowe do 8 wyrzutni, w dwóch czterorurowych aparatach, na pokładzie w osi podłużnej okrętu (było ono typowe dla niszczycieli tego okresu). Między aparatami znajdowała się mała nadbudówka z platformą reflektora, kryjąca ciągi wentylacyjne maszynowni. Pomimo posiadanego nominalnie uniwersalnego uzbrojenia, jeszcze w trakcie budowy zastąpiono jednak rufowy aparat torpedowy przez pojedyncze działo przeciwlotnicze 102 mm, podobnie jak na innych brytyjskich niszczycielach, zmniejszając liczbę wyrzutni do 4. Jedynie pierwsza seria czterech okrętów typu L, z uzbrojeniem z dział 102 mm, zachowała oba aparaty torpedowe. Dopiero w drugie połowie wojny, z uwagi na słabą skuteczność pojedynczego działa 102 mm, na ocalałych okrętach "Milne", "Mahatma", "Matchless", "Meteor", "Marne", "Musketeer", "Loyal" i "Lookout" zastąpiono to działo przez drugi aparat torpedowy.
Uzbrojenie przeciwpodwodne ogółu okrętów było stosunkowo słabe, w postaci 1 zrzutni na 6 bomb i 2 miotaczy bomb głębinowych - jak w typie J, lecz z większym zapasem 45 bomb. Jedynie cztery pierwsze okręty typu L, dzięki mniejszej masie dział, zostały wyposażone w bardzo silne uzbrojenie przeciwpodwodne w postaci 2 zrzutni i 8 miotaczy dla 110 bomb głębinowych. Wszystkie okręty wyposażone były w hydrolokator Asdic.
Lekkie uzbrojenie przeciwlotnicze było takie samo, jak w typie J/K/N, składające się z poczwórnego działka 40 mm "pom-pom" i dwóch poczwórnych wkm-ów na skrzydłach nadbudówki dziobowej. Działko 40 mm umieszczone było na małej nadbudówce za kominem (kryjącej ciągi wentylacyjne tylnej kotłowni) i dysponowało szerokim polem ostrzału w poziomie. W toku wojny, uzbrojenie to jednak stało się niewystarczające. Okręty już wchodziły do służby z dodanymi dwoma działkami 20 mm Oerlikon po bokach platformy reflektora, a okręty z działami 120 mm - jeszcze z dwoma podwójnymi wkm-ami 12,7 mm na pokładzie rufowym. Od końca 1942 zamieniano mało skuteczne wkm-y na dalsze dwa działka 20 mm, a w latach 1943-1944 ich liczba wzrastała do 6-10, stosując podwójne podstawy Oerlikon Mk V.
W systemie kierowania ogniem po raz pierwszy w niszczycielach brytyjskich zastosowano stanowisko kierowania ogniem połączone z dalmierzem, w wieży na nadbudówce dziobowej, wyposażone nadto w radar artyleryjski Type 285 (HA/LA Director Mk IV Type TP). Stanowisko to jednak nie okazało się zbyt udane. Lepszy okazał się lżejszy uniwersalny dalmierz przystosowany do celów kierowania ogniem (Rangefinder-Director), w jaki wyposażono niszczyciele I serii typu L.
[edytuj] Źródła
- A. Daszjan (А.В. Дашьян): Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Wielikobritanii. Czast 1 (Корабли Второй мировой войны. ВМС Великобритании. Часть 1), Morskaja Kollekcja 4/2003
- Peter Hodges, Norman Friedman: Destroyer weapons of World War 2, Naval Institute Press, Annapolis, ISBN 0-87021-929-4
- Naval-history.net
