Obóz jeniecki w Toruniu - Glinkach

Z Wikipedii

Spis treści 1 Początku obozu jenieckiego w Toruniu 2 Warunki 3 Likwidacja obozu 4 Cmentarz i pomnik jeńców 5 Przypisy

[edytuj] Początku obozu jenieckiego w Toruniu

Po zajęciu Torunia przez hitlerowców we wrześniu 1939 r. rozpoczęto przygotowania do adaptacji niektórych pruskich fortów Torunia na potrzeby obozów jenieckich. W forcie XVII zlokalizowano komendanturę przyszłego Stalagu XX A, przeniesioną następnie do kamienicy w pobliżu fortu XIII, natomiast jeńców umieszczono w samych zabudowaniach fortu XIII, a w miarę napływu jeńców także XI, XII i XVII. Fort XIV przejął funkcje szpitala obozowego, XVI - aresztu. Na ich terenie umieszczono głównie jeńców francuskich, belgijskich, włoskich, amerykańskich, jugosławiańskich, norweskich oraz w najliczniejszą grupę - brytyjskich.

W 1941 r. rozpoczęto budowę drugiej części obozu z myślą o napływających jeńcach radzieckich. Na te cele przeznaczono rozległy niezagospodarowany obszar 92 hektarów w pobliżu wsi Glinki (dziś między Toruniem a Wielką Nieszawką). 14 sierpnia 1941 r. oficjalnie rozpoczął pracę M. Stammlager 312/XX C, podporządkowany komendantowi Stalagu XX C. Nieoficjalnie hitlerowcy określali część obozu przeznaczoną dla żołnierzy armii radzieckiej Sowietheide - puszczą radziecką, pokazując tym samym swój stosunek do osadzonych ^[1].

[edytuj] Warunki

Życie mieszkańców Stalagu XX C z krajów Europy Zachodniej nie wyglądało, w porównaniu z obozem radzieckim, najgorzej. W solidnych zabudowania Stalagu panowały znośne warunki sanitarne, dobre wyżywienie, był szpital, nie znamy przypadków pastwienia się dozorców nad jeńcami. Również kary wobec nieposłusznych mieściły się w granicach przewidzianych konwencją, a hitlerowcy pozwolili na ograniczone życie kulturalne, w tym wydawanie gazety i organizowanie zawodów sportowych ^[2]. Osadzeni byli jednak zmuszani do pracy przymusowej, przede wszystkim o charakterze rolniczym na terenie wsi pod Toruniem. Wiadomo też, że pracowali na rzecz Wehrmachtu na pobliskim poligonie, w nieistniejącym dziś browarze oraz przy robotach budowlanych i drogowych w Toruniu i okolicach. Zmarli chowani byli na Cmentarzu Garnizonowym w Toruniu, z zachowaniem podstawowych honorów wojskowych. Osoby te zostały na życzenie rodzin ekshumowane w 1946 r. ^[3]. Pamiątką po ich obecności są rysunki i napisy na ścianach fortu XI.

Sytuację jeńców radzieckich należy tymczasem określić jako tragiczną. Wbrew wszelkim umowom międzynarodowym ratyfikowanym przez Niemcy byli żołnierze Armii Czerwonej (łącznie ponad 20 tysięcy) zostali stłoczeni w prowizorycznych barakach lub wręcz pod gołym niebem, w wykopanych samodzielnie jamach, na otoczonym drutem kolczastym pustym polu z bramą wjazdową od dzisiejszej ulicy Poznańskiej i kuchnią oraz prowizorycznym szpitalem obozowym po przeciwnej stronie, od ul. Szubińskiej ^[4]. Nie było tam możliwe zachowanie podstaw higieny, brakowało żywności, a nawet wody. Do pracy ponad siły (po 10 - 12 godzin dziennie) dochodziło znęcanie się dozorców nad więźniami, bicie i katowanie. Szczególnym okrucieństwom poddawani byli schwytani komisarze polityczni Armii Czerwonej, którzy na mocy "Rozporządzenia o komisarzach" podlegali bezwzględnej karze śmierci przez rozstrzelanie. Grupę tę starano się już w czasie wstępnej selekcji wykryć i izolowano następnie w forcie XII.

Przez krótki czas w części przeznaczonej dla żołnierzy radzieckich przebywała też grupa jeńców włoskich (głównie schwytanych członków podziemnych organizacji monarchistycznych). Ich transport został przywieziony jesienią 1943 r. ku konsternacji zarządu obozu, który nie wiedział, co z nimi zrobić i po siedmiu tygodniach odesłał ich do innego obozu na terenie III Rzeszy ^[5]

Różnicę między obydwoma obozami wykazują najlepiej statystyki zgonów: 44 zmarłych w części przeznaczonej dla jeńców z armii zachodnich oraz ponad 14 tys. żołnierzy radzieckich ^[6] w okresie październik 1940 - grudzień 1941. Łącznie przez obóz przewinęło się 54637 osób, w tym 21181 z ZSRR ^[7].

[edytuj] Likwidacja obozu

W pierwotnych planach Niemców Toruń miał być ważnym punktem obronnym i dlatego nie przewidywano ewakuacji obozu. Dopiero pod koniec stycznia 1945 rozpoczęto wyprowadzanie z niego jeńców, na co było stanowczo za późno. Kolumny osadzonych, kierowane w stronę Fordonu, zostały w części otoczone przez Armię Czerwoną, w części zaś słabo pilnowani jeńcy zdołali uciec w stronę zgliszcz obozu (pozostałe baraki zostały przez Niemców spalone).

[edytuj] Cmentarz i pomnik jeńców

Cmentarz zmarłych w obozie jeńców znajdował się w lesie między Glinkami a Wielką Nieszawką, dziś w pobliżu rozwidlenia dróg Toruń - Inowrocław i Toruń Bydgoszcz. W latach PRL został on uporządkowany, a ku czci jeńców radzieckich wystawiono w 1969 r. pomnik wg projektu Witolda Marciniaka. Składa się on z dziesięciometrowej kolumny z płaskorzeźbą sierpa i młota (w przeszłości była też czerwona gwiazda, dziś usunięta) oraz z niższego postumentu, na którym wyrzeźbiono dwie leżące postacie zamęczonych na śmierć jeńców.

Na cmentarzu spoczywa 14 219 jeńców radzieckich w mogiłach zbiorowych i indywidualnych. Anonimowe groby (informacje o pochowanych znajdują się w urzędzie w Wielkiej Nieszawce ^[8]) mają postać wydzielonych kwater, każda z niewielkim kamieniem pamiątkowym z namalowaną czerwoną gwiazdą. W centralnym punkcie cmentarza znajduje się tablica z napisem W HOŁDZIE OFIAROM FASZYZMU.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Artykuł o budowie i organizacji obozu
2. ↑ Artykuł M.Rochnińskiego Obóz jeńców wojennych w Toruniu. Stalag XXA i XXC 1939-1945 w 4 numerze dwumiesięcznika Pomorze i Kujawy (lipiec - sierpień 2000)
3. ↑ Magdalena Niedzielska, Sylwia Grochowska, Cmentarz garnizonowy w Toruniu, Toruń 2007
4. ↑ Plan obozu w zbiorach oddziału Muzeum Okręgowego w Toruniu - Pałacu Eskenów
5. ↑ [1]
6. ↑ Strona internetowa gminy Wielka Nieszawka
7. ↑ Strona fortu XI
8. ↑ Tablica przy bramie cmentarza