Państwowy Zakład Higieny
Z Wikipedii
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny (PZH) (zmiana nazwy w 2007 r - wcześniej Państwowy Zakład Higieny)– instytut naukowo-badawczy zajmujący się zagadnieniami higieny, epidemiologii, bakteriologii, immunologii, parazytologii. Prowadzi zarówno prace naukowe, jak i usługowo-badawcze. Misją Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny jest ochrona zdrowia ludności poprzez liczne działania podejmowane w obszarze zdrowia publicznego, w tym prace naukowo badawcze i szkolenia. Odnosi się to do monitorowania biologicznych, chemicznych i fizycznych czynników ryzyka w żywności, wodzie i powietrzu pomieszczeń oraz do chorób zakaźnych i zakażeń. PZH prowadzi działalność ekspertyzową dla rządu, organizacji pozarządowych oraz społeczeństwa w zakresie oceny ryzyka i wskazywania sposobów unikania zagrożeń. Instytut prowadzi również badania jakości surowic i szczepionek. Obecnie dyrektorem Instytutu jest dr n.med. Jarosław Pinkas.
Najstarsza w Polsce i najbardziej zasłużona instytucja w dziedzinie zdrowia publicznego.
W 1918 roku Rząd Polski utworzył w Warszawie Państwowy Centralny Zakład Epidemiologiczny, przemianowany 7 września 1923 roku przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej na Państwowy Zakład Higieny. W związku ze złą sytuacją epidemiologiczną i szerzącymi się epidemiami duru wysypkowego, cholery, gruźlicy, czerwonki i wielu innych chorób zakaźnych, początkowo głównym zadaniem statutowym Instytutu było:
"rozpoznawanie chorób zakaźnych, badanie ich istoty, źródeł powstawania, sposobów zwalczania oraz wyrób i badania doświadczalne surowic, szczepionek, krowianki i innych produktów bakteryjnych."
Wraz z poprawą epidemiologicznej sytuacji chorób zakaźnych prace Państwowego Zakładu Higieny zaczęły koncentrować się przede wszystkim na zagadnieniach higieny. Znalazło to odbicie w statucie z 1927 roku, który na czoło zadań Instytutu wysuwa:
"prowadzenie badań naukowych w zakresie higieny publicznej celem przystosowania zdobyczy wiedzy dla potrzeb zdrowia publicznego".
Zakres działalności naukowo-badawczej i usługowej Państwowego Zakładu Higieny obejmował takie zagadnienia jak profilaktyka, diagnostyka i leczenie chorób zakaźnych, higiena pracy, higiena psychiczna i higiena odżywiania, badania żywności i przedmiotów użytku, inżynieria sanitarna i administracja sanitarna jak również podlegała Instytutowi kontrola surowic i szczepionek oraz innych leków.
W związku z przejęciem przez Państwo wielu prywatnych zakładów produkujących szczepionki i surowice odpornościowe, w Państwowym Zakładzie Higieny utworzono Zakład Produkcji Surowic i Szczepionek. Wytwarzano w nim 32 rodzaje różnych szczepionek, jak np. szczepionkę przeciw cholerze, czerwonce, durowi brzusznemu, ospie i wściekliźnie oraz 10 różnych surowic odpornościowych - błoniczą, czerwonkową, tężcową i paciorkowcową. Produkowane były również preparaty diagnostyczne.
Od 1924 roku Zakład Produkcji Surowic i Szczepionek PZH jako jedyny w Polsce wytwarzał insulinę. Szczepionki produkowane w PZH były szeroko znane zagranicą, np. Liga Narodów organizując szczepienia ochronne ludności Grecji wykorzystała w tym celu szczepionki PZH, jak również na Jej zlecenie duże ilości szczepionek przeciw cholerze, durowi i czerwonce wysyłane były do Rosji. Wszystkie produkty biologiczne wytwarzane w PZH, a także sprowadzane z zagranicy, podlegały obowiązkowym badaniom w Zakładzie Badania Surowic i Szczepionek.
Rosnące potrzeby publicznej służby zdrowia, szeroka działalność profilaktyczna w zakresie zwalczania chorób zakaźnych, kontroli żywności i wody oraz konieczność rozwiązywania innych zagadnień sanitarnych na terenie całej Polski, były powodem utworzenia 13 filii w większych miastach Polski podległych Centrali w Warszawie.
Filie PZH powstały w Gdyni, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Łucku, Łodzi, Poznaniu, Stanisławowie, Toruniu, Wilnie, Brześciu nad Bugiem i w Katowicach. W 1939 roku filia w Gdyni przekształcona została w Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej istniejący do chwili obecnej.
Działalność naukowo-badawcza i usługowa była prowadzona w Państwowym Zakładzie Higieny w Działach: Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej, Surowic i Szczepionek, Chemii, Badania Żywności i Przedmiotów Użytku oraz Wody, a także w należących do Państwowej Szkoły Higieny Oddziałach: Epidemiologii i Statystyki, Higieny Pracy i Techniki Sanitarnej.
Obok działalności naukowo-badawczej i usługowej Państwowy Zakład Higieny rozwijał działalność dydaktyczną. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 marca 1922 roku została powołana na terenie Państwowego Zakładu Higieny, pierwsza w Europie Państwowa Szkoła Higieny.
Budowa siedziby Szkoły była możliwa dzięki pomocy Fundacji Rockefellera, która w następnych latach organizowała i sponsorowała szkolenia pracowników PZH w ośrodkach amerykańskich (Rockefellerczycy), a także w okresie kryzysu gospodarczego wspomagała finasowo działalność wzorcowych ośrodków zdrowia i Działu Produkcji Surowic.
1925-1939
Do 1939 roku w Państwowej Szkole Higieny przeszkolono dla potrzeb publicznej służby zdrowia 2455 lekarzy oraz 6000 osób personelu pomocniczego. Rocznie organizowano około 15 kursów o bardzo różnorodnej tematyce, jak np.: mikrobiologia lekarska, higiena publiczna, higiena psychiczna, itp. Do najważniejszych należały 9-miesięczne kursy dla lekarzy powiatowych i kandydatów na stanowiska państwowe.
Dużym osiągnięciem w rozwoju działalności oświatowej Państwowego Zakładu Higieny było utworzenie w 1925 roku Muzeum Higieny, gdzie odbywały się praktyczne szkolenia słuchaczy Szkoły. W Muzeum wyróżniały się ekspozycje dotyczące chorób zakaźnych, higieny wsi, inżynierii sanitarnej i higieny żywności.
Prowadzona była również szeroka działalność wydawnicza. Od 1920 r. ukazywało się czasopismo naukowe: "Przegląd Epidemiologiczny", przekształcone w 1923 roku w "Medycynę Doświadczalną i Społeczną", oraz "Archiwum Chemii i Farmacji", popularno-naukowa "Biblioteka Higieny Psychicznej" i w latach 1926-1937 "Kronika Epidemiologiczna". Obok wydawnictw ciągłych publikowane były monografie na temat aktualnych zagadnień epidemiologicznych i sanitarnych, jak np.: "Zimnica, jej przebieg i zwalczanie", "O pobieraniu materiałów do badań", "Produkty biologiczne", "Epidemiologia duru osutkowego" czy "Mertodyka głównych badań bakteriologicznych stosowanych w PZH". Wiedzę z zakresu nauk medycznych i nauk pokrewnych, udostępniała pracownikom Instytutu własna Biblioteka.
1939-1944
W latach 1940-1944 niemieckie władze okupacyjne, w obawie przed chorobami zakaźnymi, pozwoliły na ograniczoną, ściśle kontrolowaną działalność przeciwepidemiczną i sanitarną. Pod jej osłoną rozwinęła się działalność konspiracyjna, w której największe znaczenie miały: tajna produkcja szczepionki przeciwko durowi wysypkowemu dla ludności polskiej, potajemne dostarczanie jej do więzień i obozów koncentracyjnych oraz tajne nauczanie studentów zamkniętego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
1945-1951
Po wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej, kraj nasz, podobnie jak po pierwszej wojnie światowej, znalazł się w bardzo trudnym położeniu. Złą sytuację zdrowotną i ekonomiczną pogłębiał fakt ograniczonej swobody działania związanej z okupacją kraju przez wojska radzieckie oraz przemieszczaniem się ludzi, spowodowanym zmianą granic Polski. Wybuchły wielkie epidemie duru wysypkowego, duru brzusznego, durów rzekomych, błonicy, gruźlicy, kiły i innych chorób. Państwowy Zakład Higieny po raz drugi w swojej historii wziął udział w zwalczaniu epidemii na terenie całego kraju.
PZH swoją działalność wznowił w marcu 1945 roku, początkowo mając siedzibę w Łodzi. W tym czasie trwał remont budynków PZH w Warszawie, zdewastowanych i częściowo spalonych w wyniku działań wojennych. Przeniesienie do Warszawy nastąpiło w 1947 roku. Pod kierunkiem PZH wznowiły działalność dawne filie wojewódzkie. Zorganizowano, obok już istniejących, nowe filie PZH w Szczecinie, Wrocławiu, Gdańsku, Białymstoku i Rzeszowie.
1951-1991
W związku z nowymi potrzebami i zadaniami jakie stanęły przed Państwowym Zakładem Higieny konieczna była dalsza jego rozbudowa. Po reorganizacji, w 1951 roku Instytut składał się z 8 działów: Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej, Epidemiologii, Badania Żywności i Przedmiotów Użytku, Wodnego, Higieny Żywienia, Higieny Pracy, Chemii i Szkoły Higieny oraz zarządzał 14 filiami wojewódzkimi i 4 ekspozyturami terenowymi.
W ciągu 1951 roku problematyka niektórych działów uległa szybkiemu rozwojowi i przerastała ich dotychczasowe ramy organizacyjne. Stworzyło to potrzebę zorganizowania nowych instytutów i instytucji. Z Państwowego Zakładu Higieny wydzielono wytwórnie surowic i szczepionek, tworząc Zjednoczenie Wytwórni Surowic i Szczepionek. Dział Chemii stał się podstawą dla zorganizowania Instytutu Leków, a Dział Higieny Pracy dla utworzonego w Łodzi Instytutu Higieny Pracy. W późniejszych latach powstał Instytut Antybiotyków (1957 r.) oraz Instytut Żywności i Żywienia (1963 r.), których zalążkiem były Pracownia Antybiotyków i Dział Higieny Żywności PZH.
Nowy statut PZH zatwierdzony uchwałą Rady Ministrów z dnia 1952 roku nadał mu rangę instytutu naukowego. Z dotychczasowych filii wojewódzkich PZH utworzono samodzielne jednostki organizacyjne -wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne. Natomiast Państwowy Zakład Higieny stał się instytutem naukowym o charakterze specjalisty i konsultanta krajowego powołanego do prowadzenia badań naukowych w dziedzinie mikrobiologii, epidemiologii i higieny, szkolenia kadr w tych dziedzinach i sprawowania fachowego nadzoru nad działalnością stacji sanitarno-epidemiologicznych.
W latach 1953-54 duży i stale rozrastający się Dział Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej podzielony został na sześć niezależnych Zakładów - Bakteriologii, Wirusologii, Parazytologii, Badania Surowic i Szczepionek, Biochemii i Antybiotyków. W lipcu 1954 roku strukturę organizacyjną PZH tworzyło 13 zakładów (Epidemiologii, Bakteriologii, Wirusologii, Parazytologii, Badania Surowic i Szczepionek, Antybiotyków, Biochemii, Higieny Szkolnej, Higieny Komunalnej, Higieny Żywienia, Badania Żywności i Przedmiotów Użytku, Oświaty Sanitarnej, Dezynfekcji-Dezynsekcji i Deratyzacji oraz Ośrodek Badań Klinicznych, Dział Organizacyjno-Metodyczny, Biblioteka i Dział Administracyjno-Gospodarczy.
Kolejne lata przyniosły dalsze przeobrażenia struktury organizacyjnej Instytutu wynikłe z nowych potrzeb w zakresie zdrowia publicznego. W 1967 roku powstały nowe zakłady - Ochrony Radiologicznej i Radiobiologii, Immunopatologii, Samodzielna Pracownia Mikroskopu Elektronowego oraz trzy nowe działy naukowo-usługowe: Dział Planowania Działalności Naukowej i Nadzoru Specjalistycznego, Dział Informacji i Dokumentacji Naukowej z Biblioteką i Dział Dydaktyczny pod nazwą "Studium Sanitarno-Higieniczne", który stanowił kontynuację dawnej Szkoły Higieny. Studium Sanitarno-Higieniczne przemianowane zostało w 1991 roku na Studium Zdrowia Publicznego.
W listopadzie 1992 roku, w związku z likwidacją Instytutu Medycyny Uzdrowiskowej, do Państwowego Zakładu Higieny włączono Zakład Tworzyw Uzdrowiskowych.
Przemiany strukturalne PZH, powstawanie nowych jednostek organizacyjnych były i są ściśle związane z nowymi programami zapobiegania i zwalczania chorób oraz strategią walki o zdrowie ludności.
1992-
Statut Państwowego Zakładu Higieny nadany przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej 30 października 1992 roku określa jako podstawowe zadanie Instytutu
"prowadzenie badań naukowych i usługowo-badawczych z zakresu higieny, mikrobiologii, epidemiologii i statystyki medycznej dostosowanych do potrzeb ochrony zdrowia ludności"
Szczegółowe zadania PZH to między innymi prowadzenie:
"...badań związanych z zapobieganiem chorobom będących następstwem zmian w środowisku człowieka", "...działalności profilaktycznej na rzecz ochrony zdrowia" oraz "...sprawowanie specjalistycznego nadzoru w dziedzinie higieny, epidemiologii i mikrobiologii" ...
Zgodnie ze Statutem, obecnie główne kierunki zainteresowań naukowych Istytutu to kompleksowe badania nad wpływem różnych czynników środowiska na zdrowie człowieka. Obejmują one zarówno problemy wynikające z działalności gospodarczej człowieka, jak np. badania dotyczące narażenia ludzi na chemiczne zanieczyszczenia środowiska, badania toksykologiczne pestycydów, narażenia na rakotwórcze skażenie środowiska, jak również badania związane z sytuacją epidemiologiczną chorób zakaźnych i inwazyjnych w kraju, w szczególności wirusowego zapalenia wątroby będącego od lat poważnym problemem, a także nowych niepokojących zjawisk, jak zakażenie wirusem zespołu nabytego upośledzenia odporności (AIDS). Z badaniami tymi są ściśle związane prace mające na celu doskonalenie metod oznaczania badanych czynników zagrożenia jak np. zanieczyszczeń chemicznych i mikrobiologicznych żywności i przedmiotów użytku, diagnostyki zakażeń bakteryjnych i parazytoz, itp. Państwowy Zakład Higieny jako Instytut Naukowo-Badawczy, kształci specjalistów, którzy cenieni są i zatrudniani zarówno w instytutach naukowych na całym świecie jak i jako eksperci Światowej Organizacji Zdrowia. Między innymi, pracownicy PZH jako specjaliści zatrudnieni przez WHO uczestniczyli w programie zwalczania ospy na świecie, organizacji światowego programu szczepień dzieci przeciw gruźlicy, tężcowi noworodków, błonicy, krztuścowi, odrze i poliomyelitis. Przygotowanie merytoryczne i doświadczenie pracowników Instytutu były podstawą do powołania w PZH 12 ośrodków referencyjnych.
