Presławska i Ochrydzka Szkoły Piśmiennicze
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''. |
PRESŁAWSKA I OCHRYDZKA SZKOŁY PIŚMIENNICZE
Presław i Ochryda – nazywane szkołami, ośrodkami, centrami, kręgami lub organizacjami piśmienniczymi. Nazwa szkoła tyczy się tutaj nie tylko elementu nauczania, tworzenia, ale oznacza również językowo - piśmienniczą normę. Niekiedy wyodrębnia się inny podział na szkoły – Pилска, Преславка, Охридска, Брегалнишка.
INFORMACJE OGÓLNE:'
1. PRESŁAWSKA SZKOŁA PIŚMIENNICZA
Presławska Szkoła Piśmiennicza powstała na przełomie IX / X wieku i związana jest z działalnością uczniów braci św. Św. Konstantego – Cyryla i Metodego, początkowo w Plisce, później w Presławiu. To m.in. z ich twórczością związany jest tzw. „złoty wiek” kultury i literatury Bułgarii. (przypada to na okres panowania cara Borysa I i jego syna Symeona). Szkoła ta łączyła idee i tradycje zapoczątkowane przez braci sołuńskich z polityką propagującą szeroko pojętą kulturę. ( Za organizowaniem życia kulturalnego stali : car Symeon – charakteryzujący się zamiłowaniem do literatury i czarnolizec Doks – brat Borysa I ). W pałacowej bibliotece zbierane były najcenniejsze średniowieczne greckie i starobułgarskie księgi chrześcijańskie, dzieła teologiczno – przyrodnicze, opisy geograficzne, encyklopedie, dzieła antycznych i chrześcijańskich historyków, zborniki o cerkiewnym ustawodawstwem. Najwybitniejszymi przedstawicielami Szkoły Presławskiej byli : Konstantym Presławski, Jan Ekzarcha, Czarnolizec Chrabr. Słynne są również postaci : kopisty Tudora Doksowa oraz tłumacza prezbitera Grigorija. Pisano głównie : żywoty słowa pochwalne, objaśniające, słowa na różne święta. Rozwijała się literatura polemiczna (m.in. twórczość Czarnozlizca Chrabra), proza oratorska (m.in. Учително евангелие Konstantyna Presławskiego, Нразничните слова Jana Ekzarchy), teologiczna, przyrodniczo – naukowa (Небеса Jana Ekzarchy oraz Шестоднев czyli „Heksameron”) oraz encyklopedyczna, tworzono poezję – „Modlitwa Abecadłowa”. Napisano służbę Metodemu, „Pochwałę cara Symeona”, kanon ku czci archistratega Michała, tridion Konstantynowi Presławskiemu. Tworzono również literaturę historyczną, pisano kroniki ( Konstantyn Presławski – Историкии ), beletrystykę religijną przeznaczoną dla szerokiego kręgu czytelników.. Tłumaczono apokryfy, powieści heroiczno – historyczne oraz obyczajowo – naukowe. Literatura szkoły Presławskiej charakteryzowała się różnorodnością i bogactwem form. Tworzona była nie tylko ku czci bożej, ale również z czysto estetycznych pobudek. Co było ogólnie dla niej charakterystyczne? – innowacje morfologiczne i syntaktyczne oraz synonimia leksykalna (leksykalne dialektyzmy).
2. OCHRYDZKA SZKOŁA PIŚMIENNICZA'
Ochrydzka Szkoła Piśmiennicza powstała na przełomie IX / X wieku a jej najwybitniejszymi przedstawicielami byli Klemens Ochrydzki (uważany za założyciela ) oraz Naum. Celem szkoły było kształcenie przyszłych nauczycieli i duchownych, a samą szkołę śmiało można nazwać średniowiecznym uniwersytetem. Założony przez św. Klemensa klasztor św. Panteleimona stał się centrum tłumaczeniowym i kopistycznym. Pisano głównie : słowa pochwalne i pouczające, żywoty oraz hymnografię. Powstały służby św. Cyrylowi i Klemensowi, lecz nie przetrwały do dziś. Sam Klemens Ochrydzki był twórcą kilkudziesięciu słów pouczających, 8 słów pochwalnych oraz utworów hymnograficznych. Styl literacki Ochrydzkiej Szkoły Piśmienniczej odznaczał się prostotą oraz jasnością wypowiedzi. Z działalnością szkoły związane jest powstanie jednego z najstarszych głagolickich kodeksów.
JĘZYK LITERACKI SZKOŁY PRESŁAWSKIEJ I OCHRYDZKIEJ
Istnieją różne teorie dotyczące tego jaki był i co charakteryzowało język literatury obu szkół. a) W Ochrydzie Pisano j. Starosłowiańskim a w Presławiu j. starobułgarski – tak więc szkoły reprezentowały 2 odrębne języki b) W obu szkołach posługiwano się tym samym językiem, który w tych 2 miejscach uległ różnym tendencjom – teoria preferowana, gdyż obserwujemy jednakową budowę morfologiczno – syntaktyczna (składniowa) wyrazów oraz te same tendencje fonetyczne c) W Presławiu mamy do czynienia z j. starobułgarskim, a w Ochrydzie z j. staromacedońskim
Niemniej jednak odstępstwa od wcześniejszego języka literackiego odnajdujemy głównie w zabytkach wschodniobułgarskich (są to gł. Odstępstwa leksykalne). Twierdzi się iż za czasów cara Symeona do języka przenikały pn – wsch wyrazy gwarowe, silne również były wpływy greckie, które niezaprzeczalnie wpłynęły na rozwój języka (te odnajdujemy m.in. w Kodeksie Supraskim oraz w twórczości Jana Ekzarchy). Inna charakterystyczną cechą dla Szkoły Presławskiej było zastosowanie form z rodzajnikami (co widać w „Heksameronie” Jana Ekzarchy). Na zachodzi natomiast charakterystyczna była bardzo silna wokalizacja jerów (na wschodzie ten proces był ograniczony). Ponadto zanikało supinum, dokonywano zamian prostego aorystu na II sygmatyczny aoryst na –ox-, zmian form imiesłowowych –ь, -ьши na –въ, -въши . Należy również wspomnieć o synonimach leksykalnych, jakie zauważyć można w „nowoczenym” języku Szkoły Presławskiej:
Искони - испръва
Искрьни - близъ
i wiele innych.
Język używany w Ochrydzie (zarówno mówiony jak i pisany) był językiem bardzo archaicznym, konserwatywnym.
ALFABET
Teoretycznie twierdzi się, że w Ochrydzie pisano głagolicą, a w Presławiu cyrylicą. Niektórzy badacze jednak (Mirczew) twierdzą, że starobułgarska literatura w swych wczesnych latach i na wschodzie i na zachodzie pisana była głagolicą (nawet jeszcze za czasów Klemensa z Ochrydy).
FONETYKA
Wschód i zachód różniło zapisywanie znaków „o - ъ„ (tzw. Wokalizacja jerów)(zach. – wsch.)(вонъ – вънъ) (to rozdzielenie na stąpiło już po Klemensie Ochrydzkim).
GRAMATYKA
Problem głównie tyczy się archaicznych form aorystowych i imiesłowowych. Niemniej jednak widać tendencje ku unowocześnianiu języka przez kopistów i na wschodzie – tu znacznie szybsze i na zachodzie).
LEKSYKA
Na zachodzie – więcej archaizmów, podczas gdy na wschodzie stare wyrazy wypierane były przez nowsze. W Presławiu przeprowzdane były reforny dotyczące norm piśmienniczych, które miały swe odbicie w przepisywanych tekstach. Największą nowością była nowa technika tłumaczenia. Używano szeregu synonimów na określeanie przedmiotów, wiele z nich pochodziło z gwar. Ponadto rozwijał się język mówiony, z czasem przenikający i wzbogacający język pisany.
Pojawiła się 2 redakcja – cara Symeona. Jej ślady :
- fragmenty palimpsestu z Ew. Zografskiej
- ewangelie : Tyrnowska, Krakowska, Dobromira, Bojana, Baniszka
- w ewangelii Galickiej z 1143r.
- W cytacie w Zborniku Supraskim
- W Изборник z 1073r.
- W Симеоновия Златоструй
Mówi się nawet o presławskim charakterze redakcji ze względu na bardzo wyraźne i częste zastosowanie co poniektórych synonimów, form leksykalnych. Z ich zastosowaniem odnawiano język pisany.
Należy zaznaczyć, że sam język starocerkiewnosłowiański oparty był na dialektach sołuńskich, a więc tych peryferyjnych, które już w czasie tworzenia tego języka odzwierciedlał się wieloma archaizmami laksykalnymi i gramatycznymi. Gramatycznie miał on raczej charakter południowo – wschodnio - bułgarski, leksykalnie również zdecydowanie wschodni. Wiele archaiczności języka okresu cyrylo-metodejskiego odnajdujemy obecnie w mowie południowobułgarskiej, w Macedonii oraz w okręgu Rodopsko – Trakijskim. Według niektórych badaczy (Koczew) dialekt sołuński przypomina gwary rupskie (pd-wsch)
Inne różnice dialektalne na linii wschód – zachód: - wymowa „jać” – na zach. wąska (bliższa”e”), na wsch. szeroka (bliższa „a” bądź „ja”)
- wymowa jerów – na zach. jery w pozycji mocnej ulegały wokalizacji
źródło : „Българският книжовен език” – Дора Иванова Мирчева
„Кирилометодиевска енциклопедия”
autor referatu : maryslesy
